ብሚኒስትሪ ትምህርቲ ዝተዳለወ

መይላ ምምሃር ምስትምሃር ቋንቋ ትግርኛ

ሞጁል II

ንስልጠንቲ ተምሃሮ ድሕረ-ምረቓ ዲፕሎማ ንምምሃር ምስትምሃር ዝተዳለወ

ሞጁል

Ministry of Education
Post graduate Diploma in Teaching (PGDT)
Tigrigna Language Subject Area Methodology

Module II

2004

1
ስያመ ኮርሲ፣ መይላ ምምሃር ምስትምሃር ቋንቋ ትግርኛ
መለለዩ ቑፅሪ (ኮድ)፡ TLTM 564
መጠን ምጋበ 4 ሰዓት
መጠን ርክብ (ዕዮ) ሰዓት
ሀ. ምስ መምህር፡- ኣብ ሰሙን 4 ሰዓት
ለ. ውልቀ ፅንዓት (ዕዮ) ኣብሰሙን 10 ሰዓት
ጠለብ ኮርሲ
ሀ. ፋልማይ ኮርሲ፡ ኣለዎ ( ሞጁል II )
ለ. ሰዓቢ (ተኸታሊ)የብሉን
ሐ. ቅድመ ምድላው ኮርሲ፣ ሕሉፍት ትምህርቲ ምስትንታን
መ. 20% ዝአክል ዘቋረፀ ኮርሲ ይዯግም ወይ ይተርፍ
ሓፇሻዊ ፀብፃብ፡ ሞጁል II
እዋን ትምህርቲ፡- 2ይ መፋርቕሀቅ ዓመት

2
ትሕዜቶ ሰዯቓ
ገፅ
ምዕራፌ ሓዯ
ተቐበልቲ ክእለታት (Resptive Skills) .......................................................................3
1.1 ክእለት ምዴማፅ.............................................................................................. 3
1.1.1 ምዴማፅ ...................................................................................................5
1.1.2 ከመይነዲምፅ
1.1.3 መልመዱታት ክእለት ምዴማፅ ..................................................................6
11.4 መይላ ኣማህራ ምዴማፅ ...........................................................................8
1.1.5 ምዴማፅ ምስምሀርና ከመይንውንጥር .......................................................9
1.1.6 ዜዴመፁን ንጥፇታትን ረብሓ ምዴማፅን.....................................................10
1.1.7 ንምታይ ነዲምፅ? ......................................................................................11
1.1.8 እንታይ ከነድምፅ ንኽእል? .........................................................................12
1.1.9 ብርኪታት (ንጥፇታት) ምዴማፅ ...............................................................13
1.1.10 ዒንቀፌቲ ምዴማፅ .................................................................................16
1.1.11 ዒይነታት ክእለት ምዴማፅ .....................................................................16
1.1.12 ንኡሳን ክእለታት ምዴማፅ .....................................................................17
1.2 ንባብ ...............................................................................................................18
1.2.1 እንታይነት ንባብ .......................................................................................25
1.2.2 ንምንታይ ነንብብ ......................................................................................26
1.2.3. ረብሓ ንባብ .............................................................................................27
1.2.4. ክእለት ንባብ ንምዕባይ ዜሕግዘ ንጥፇታት ................................................28
1.2.5 ሓፇሻዊ ዕላማ ትምህርቲ ንባብ ..................................................................30
1.2.6 መይላ (ዒይነታት) ንባብ ............................................................................31
1.2.6.1 ኣቐዱምካ ናይቲ ፅሑፌ ሓሳብ ምግማት (Anticipating) .................32
1.2.6.2 ተዴላይ ሓበሬታ ጥራሕ ፇሊኻ ምውፃእ (Previewing) ...................32

3
1.2.6.3 ግርፉ ንባብ (Skimming) ................................................................32
1.2.6.4 ጎስጋስ/ዲህሰሳ ንባብ (Scanning) ....................................................32
1.2.6.5 ዏውዲዊ ንባብ (Inferring) ................................................................33
1.2.6.6 ናይ ምትንባይ ንባብ (Prediction) ...................................................33
1.2.6.7 ዒሙቕ ንባብ (Intensive Reading) ...............................................33
1.2.6.8 መጠነ ሰፉሕ ንባብ (Extensive Reading) ....................................34
1.2.6.9 ምዕበለ ንባብ (Developmental Reading) .....................................34
1.2.6.10 ግልጋሎታዊ ንባብ (Functional Reading) ....................................34
1.2.6.11 መ዗ናግዑ (መሀዲሲ) ንባብ (Recreational Reading) ...................34
1.2.7 ኣመራርፃ ናውቲ ንባብ ኣቀራርባ ልመመዱታት ንባብን ንኡሳን
ክእለታትን ንባብን-----------------------------------------------------------------35
1.2.8. ኣቀራርባ ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት .................................................35
1.2.9 ሕቶታት ኣንቢብካ ምርዲእ ........................................................................43
1.2.10 ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ዜከየዴ ተግባር ኣንቢብካ ምርዲእ ..................................46
1.2.11 ዒይነታት ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ...............................................47
1.2.12 ንኡሳን ክእለታት ንባብ ..........................................................................48
1.2.13 ንንባብ ዜምረፁ ፅሑፊት ..........................................................................50
1.2.14 ገዯብቲ (ዒንቀፌቲ) ንባብ ........................................................................51
1.2.15 ብርኪታት ንባብ ......................................................................................52
ምዕራፌ ክልተ....................................................................................................... 60
ኣመንጨውቲ ክእለታት ..............................................................................................60
2.1 ክእለት ዜርርብ ................................................................................................60
2.1.1 እንታይነት ክእለት ዜርርብ ......................................................................60
2.1.2 ዜርርብ ከመይ ንምህር? ..........................................................................62
2.1.3 ክእለት ዜርርብ ከማዕብሉ ዜኽእሉ ልምምዲት ...........................................65
2.1.4 ፌልልይ ዜርርብን ፅሕፇትን ...................................................................67
2.1.5 መይላ ጉጀላን ንጥፇታትን ዜርርብ ...........................................................70
2.1.6 ንጥፇታት ዜርርብ .................................................................................76
2.1.7 ንምንታይ ንዚረብ ...................................................................................78

4
2.1.8 መልመዱታት ክእለት ዜርርብ ................................................................79
2.1.9 ክእለት ምዜራብ ብኸመይ ንውንጥር (ንፌትን) ..........................................80
2.2. ክእለት ፅሕፇት.............................................................................................. 89
2.2.1 እንታይነትን ክእለት ፅሕፇት .....................................................................89
2.2.2 ንኡሳን ክእለታት ፅሕፇት ........................................................................91
2.2.3 ንምንታይ ንፅሕፌ ...................................................................................92
2.2.4 ዒይነታት መልመዱ ፅሕፇት ....................................................................93
2.2.5 ክእለት ፅሕፇት ከመይ ኢና ነምህር? .........................................................94
2.2.6 ፅሕፇት ንምምሃር ዜሕግዘ ንጥፇታት .......................................................95
ምዕራፌ ሰለስተ ..................................................................................................... 105
ምምሃር ፌልጠታት ቋንቋ (ንኡሳት ክእለት) ...........................................................105
3.1 ሰዋስው ...........................................................................................................105
3.1.1 ኣብ ሰዋስው ዗ሎ ኣረኣእያ .......................................................................108
3.1.2. ሰዋስው ንምንታይ ንምህር......................................................................110
3.1.3. ትምህርቲ ሰዋሰው ከመይ ይቐርብ? ........................................................110
3.2. ምምሃር ቃላት ...............................................................................................113
3.2.1 መይላታት ኣቀራርባ ትምህርቲ ቃላት ........................................................115
3.2.2 ፌትሒት ቃላት ከመይ ምምሃር ይከኣል? ..................................................116
3.2.3 ኣሉታዊ ኣማህራ ቃላት .............................................................................117
ምዕራፌ ኣርባዕተ ................................................................................................... 119
ፇተና ቋንቋ ...............................................................................................................119
4.1. ፇተና ................................................................................................................119
4.1.1. ምፌታን ክእለታት....................................................................................126
4.1.2. ሓፇሻዊ ፇተና ቋንቋ ................................................................................130
4.1.3. ዕላማ ፇተናታት ቋንቋ .............................................................................131
4.1.4. ዒይነታት ፇተና ቋንቋ ..............................................................................132

5
ሓሳብ መፍትሒ ምልክታት

 መባእታ ሞጁል፣ምዕራፌ ወይ ንኡስ ምዕራፌ ከም዗ሎ የመላኽት

ኣብዙ ሞጁል ተምሃሮ ክሓስብሎም ወይ ክምልስዎም ዜግበኦም ሕቶታት

 ከም዗ለው የመላኽት

 ዜዕየዩ ንጥፇታት

 ኣዴለይቲ ዜኾኑ ነጥብታት የመላኽት

መጥለሊ ነጥብታት የመላኽት


ዒርሰ
. ውንጠራ ከም዗ሎ የመላኽት

ንጥፇታት ዒርስ መፅናዕቲ ተምሃሮ



ምላሽ ወይ ርእይቶታት ሕቶታት/ንጥፇታት የመላኽት



6
 መባእታ ኮርሲ

እዙ ሞጁል ቀዲማይ ሞጁል፣ ስዑቡ ዜውሰዴ እንትኾን ሞጁል ክልተ ተባሂሉ'ዩ ዜፅራሕ፡፡
እዙ ሞጁል ትመሃሩ ሞጁል ሓዯ እንተወሲዴኩም ጥራሕ'ዩ፡፡ ሞጁል ሓዯ ዜወሰዯ'ውን ከምኡ
ሞጁል ክልተ ክመሃር ናይ ግዴን'ዩ፡፡ እዙ ኣብ዗ይተማለአሉ ኩነት ትምህርቱኹም ክትውዴኡ
ኣይትኽእሉን፡፡

ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ፣ እዙ ሞጁል ከምቲ ኣብ ቀዲማይ ሞጁል ዜተሓበረ ኣብ ካልኣይ

ብርኪ ቤት ትምህርቲ ከይዴኩም ክእለታት ቋንቋ፣ ንኡሰት ክእለታት ቋንቋን ኣፇተትና ቋንቋን
ብዜርዜርን ብዕሙቀትን ንምምሃር ዗ኽእል መይላታት ኢና ክንመሃር፡፡ ትሕዜቶታት እዙ
ሞጁል ዴማ ኣብ ኣርባዕተ ምዕራፌት ዜተዋዯዯ እንትኾን፣ ቀዲማይ ምዕራፌ ክእለታት
ተቐበልቲ ቋንቋ (ምዴማፅን ምንባብን)፣ ቀፂሎም ዜቐርቡ ዴማ ኣመንጨውቲ ክእለታት
(ምዜራብን ምፅሓፌን) እዮም፡፡ ሳልሳይ ምዕራፌ ዴማ ፌልጠት (ንኡሳን ክእለታት) ቋንቋ
ከመይ ከምንምህር ምስተምሃርና ኣብ መወዲእታ ምዕራፌ ኣርባዕተ ዴማ ኣፇታትና ቋንቋ
ክንመሃር ኢና፡፡

ኣብ ሕዴ ሕዴ ምዕራፊት ዴማ ዕላማታት፣ ተወሳኪ ንባብ ሓበሬታን ውኩሳት መፃሕፌትን)

ክንሕብረልኩም ኢና፡፡

እዙ ሞጁል ካብቲ ቀዲማይ ሞጁል ኣዕርዩ ፌሉይ ዜገብሮ ኣብ ክፌሊ ብርክት ዜበሉ ግብራዊ
ስራሕትን ሓልሓሊፊ መፅሓፌ ተምሃራይ 2ይ ብርኪ ቤት ትምህርቲ ከም ኣብነት እንሪኤሉ
ኣጋጣሚ ክህሉ'ዩ፡፡ ክእለታን ንኡሳት ክእለታትን ከመይ ከምንምህር ብውልቀ ኮነ ብጉጅለ
ሓያሎ ንጥፇታት ክህልውና'ዮም፡፡ ሰናይ ምክትታል ክኾነልና ንፇቱ፡፡

ትፅቢት ዜግበረሉ ሓፇሻዊ፣ ውፅኢት

ተምሃሮ ዴሕሪ እዙ ትምህርቲ'ዙ፡-

7
እንታይነት ተቐበልቲ ክእለት ክትገልፁ/ፂ ኢኻ/ኺ፣
እንታይነት ኣመንጨውቲ ክእለታት ክትርዲእ/ኢ ኢኻ/ኺ፡፡
ክእለት ቋንቋ ከመይ ከምንውጥር ክተረዴእ/ኢ ኢኻ/ኺ፡፡
ፌልጠት ቋንቋ ከመይ ከምንምህር ብንፁር ክተረዴእ/ኢ ኢኻ/ኺ፡፡
ዒይነታት ፇተና ቋንቋ ክትዜርዜር/ሪ ኢኻ/ኺ፡፡
ንከይዱ ምሁሮ ክእለታትን ፌልጠታትን ቋንቋ ዜዕንቅፈ ተጓንፍታት ክትርዲእ/ኢ
ኢኻ/ኺ፡፡

8
ምዕራፌ ሓዯ
ተቐበልቲ ክእለታት (Receptive Skills)

 መባእታ፡-

ኣብ ትሕቲ 'ዙ ምዕራፌ 'ዙ ተቐበሊ ክእለት (Receptive Skill) ብዚዕባ ዜኾኑ ክእለታት
ቋንቋ ክንመሃር ኢና፡፡ ሽሕ እኳ ምዴማፅን ምንባብን ተቐበልቲ ክእለታት ኢልና ኣብ ትሕቲ
እዙ ምዕራፌ ንመሃሮም እምበር ካብ እቶም ካልኦት ክእለታት ቋንቋ ዜፌለዩ ወይ ዴማ
በይንቶም እንረኽቦም ኣይኮኑን፡፡ ንምዴማፅ ተዚራቢ ንምንባብ ፀሓፉ ብሓንሳብ ኢና
ንረቦም፤ከምኡውን ክእለታት ቋንቋ ነኒበይንቶም ንረኽቦምን ነፃፂልና ነምህሮሎምን ኣይኮኑን፡፡
ኣብ እዙ ምዕራፌ ብዜተፇላለዩ ሙሁራት ብዚዕባ ምዴማፅን ምንባብን ኣመልኪቶም ዜተውሃቡ
ፌትሒታት ክንመሃር ኢና ኣተሓሒዜናውን ንኡስትን ክእለታትምዴማፅምንባብን ፣ መይላ
ኣመሃህራ መልመዱታት፣ ወ዗ተ ብዜርዜር ክንመሃር ኢና፡፡
ትፅቢት ዜግበረሉ ሓፇሻዊ ውፅኢት፣
ተምሃሮ ዴሕሪ እዙ ትምህርቲ'ዙ፡-
እንታይነት ምዴማፅን ምንባብ ክትገልፅ/ፂ ኢኻ/ኺ፣
ንምንታይ ከም እናዲምፅን ከም እነንብብን ክትሕብር/ሪ ኢኻ/ኺ፣
ረብሓ ምዴማፅን ምንባብ ክትዜርዜር ኢኻ/ኺ፣
ብርኪታትን ዕላማ ምዴማፅን ምንባብን ክትነግር/ሪ ኢኻ/ኺ፣
ኣቀራርባ ምዴማፅን ምንባብን ክተረዴእ/ኢ ኢኻ/ኺ፣
ንምዴማፅን ምንባብን ዜምረፁ ናውቲ ክትረቁሕ/ሒ ኢኻ/ኺ፣
ንትምህርቲ ምዴማፅን ምንባብን ዕንቅፊት ዜኾኑ ክትነግር/ሪ ኢኻ/ኺ፣
ብዝም ክእለታት ቋንቋ ብግብሪ ክትምህር/ሪ ኢኻ/ኺ፣

1.1 ክእለት ምዴማፅ


9
መባእታ
ምዴማፅ ካብ ክእለታት ቋነቋ እቲ ሓዲን ኣብ መፇለምታን ኣብ እዋን እሸልነት
ዜልመዴን ብርኪ ብርኪ ኣብ ቤት ትምህርት ዜምዕብል እንትኾን ኣብ'ዙ ምዕራፌ'ዙ ብዜርዜርን
ብዕምቆትን ክንዜትየሉ ኢና፡፡
ኣብዙ ንኡስ ምዕራፌ ብቐዯምነት እንታይነት ምዴማፅ ክንሪእ ኢና፡፡ ኣስዑብና ዴማ
ከመይ ከምነዲምፅ ክእለት ምዴማፅ ዗ማዕብሉ መልመዱታት ከመይ ዜበሉ ምኻ ኖም፣ ምዴማፅ
ከመይ ከምነምህር፣ ዜተዯምፁ ንጥፇታት ከመይ ከምንውንጥር፣ እንታይን ንምንታይን
ከምናዯምፅ፣ ብርከታት ምዴማፅ፣ ዒይነታት ምዴማፅ፣ ንኸይዱ ምዴማፅ ዒንቀፌቲ ዜኾኑ
ኣጋጣሚታትን ካልኦትን ትሕዜቶታት ብቅዯም ሰዒብ ኽንማሃር ኢና፡፡

ትፅቢት ዜግበረሉ ውፅኢት፣ ተምሃሮ ዴሕሪ'ዙ ትምህርቲ'ዙ፡-

እንታይነት ምዴማፅ ክትገልፅ/ፂ ኢኻ/ኺ፡፡
ንኡስን ክእለታት ምዴማፅ ክትዜርዜር/ሪ ኢኻ/ኺ፡፡
ክእለት ምዴማፅ ከመይ ከምንውጥር ክተረዴእ/ኢ ኢኻ/ኺ፡፡
እንታይን ንምንታይን ከምነዲምፅ ክትዜርዜር/ሪ/ኢኻ/ኺ፡፡

1.1.1 እንታይነት ምዴማፅ

መበገሲ፡- ምዴማፅ ከም ምንባብ ተቐበሊ ክእለት'ዩ፡፡ ብዜርርብ ንዜመሓላለፈ
ሓበሬታታት ልቢ ኢልካ ወይ ዴማ ብንቕሓት ሓበሬታ ነተኣኻኽበሉ (ክእለት)'ዩ፡፡ እዙ
ክእለት ገና ኣብ እዋን ህፃንነት ዜልመዴ እንትኾን ኣብ ቤት ትምህርቲ ዴማ ምስቶም ካልኦት
ተመሳሰልቲ ክእለታት ቋንቋ ዜምዕብል ክእለት'ዩ፡፡ ኮይኑ ግን ኣብ ከይዱ ትምህርቲ ቋንቋ ከም
ንባብን ፅሕፇትን ማዕረ ጠመተ ከም዗ይተወሃቦ እንትንገር ይስማዕ፡፡ ኣብዙ ንኡስ ምዕራፌ ግና
እኹልን ምስቶም ካልኦት ክእለታት ዗ይነኣኣስ ጠመተ ብምሃብ ብዚዕበ እንታይነት መዴማፅ
ኣመልኪትና ብሓፂር ብሓፂሩ ክንዜትይ ምኻ ና ብምሕበር ናብ ቀፃሊ ዕማማት'ዙ ንኡስ
ምዕራፌ ክንከይዴ፡፡

 ተምሃራይ (ሪት) ክእለት ምዴማፅ እንታይ ማለት ይመስለካ /ኪ/

10
ክእለት ምዴማፅ፡- ምዴማፅ ብእዜኒ ኣቢሉ ብምንፃል ዴምፂታት ፇሊኻ ካብ ምፌላጥ
ጀሚሩ ሓፇሻዊ መልእኽቲ ምስማዕን ከይዱ ምክትታልን ዗ጠቃልል'ዩ፡፡

ብሖፇሻ ምዴማፅ ማለት፡-

- ዴምፂ ምፌላይ፣ ምርዯእ
- ሓዯ ቃል ኣብቂዐ ካልእ ቃል ዜቕፅለሉ ድብ ምፌላይ፣
- ኣብ ዜርርብ ዙኣትው መሉእ ሓሳባት ፇሊኻ ምፌለጥ፣
- ጥብቀት፣ ዴምፀት፣ ጠጠው ምባል፣ ወ዗ተ ምፌላይ ምኽኣል፣
- ፌትሒት ምርዲእ፣ ምግን዗ብ፣
- ሓበሬታት (መረዲእታት) እናተኣኻአብኻ ኣብ ውሸጢ ኣእምሮ ምትራፌ፣
- ዙተመሐለፇ መልእኽቲ ምግንዚብ፣
- ዒውዱ መሰረት ገርካ ምግንዚብ ማለት'ዩ፡፡

1.1.2 ከመይነዲምፅ

 ከመይ ነዲምፅ ይመስለካ/ኪ

እንተነዲምፅ ጠመተና ጥራሕ ዗ይኮነስ መይላ ምዴማፅ ተመሳሰሊ ኣይኮነን፡፡ ክለዋወጥ'ውን

ይኽከል'ዩ፡፡
ንሱውን ከይዱ አዯማምፃና
- ሰፉሕ ወይ፣
- ዒሚቕ ክኸውን ይኽእል፡፡

ሀ. ሰፉሕ ምዴማፅ፡- በዙ መዲይ መዲመፂ ነቲ ዗ዲምፆ ኩሉ ነገር ኣዯቂቑ ክፌላጥ ኣይግበኦን፡፡

ጠመትኡ ነቲ ዗ዲመፆ ርእሲ ሓፇሻዊ ጭብጢ ወይ ምልእኽቲ መምዩ ካብ ምግንዚብ
ዜ዗ለለ ኣይኸውንን፡፡
ለ. ዒሚቕ ምዴማፅ፡- ብዕምቆት ዜዴመፅ ከይዱ ብምኻ ኑ ሓቂታት፣ ፌረ-ሓሳባትን ፌለይ
ዜበሉ አጠቓቕማ ቋንቋታት ፇሊኻ ንምጥማት የኽእል፡፡ ዜርዜር ሓቂታት ኣብ ምፌላይ
ስራሕ ዗ነፃፅር ጠመተ ዜተመልኦ ክትትል ይሐትት፡፡

1.1.3 መልመዱታት ክእለት ምዴማፅ


11
ክእለት ምዴማፅ ዗ማእበሉ መልመዱታት ከመይ ዜበሉ'ዮም ትብል/ሊ

ክእለት ምዴማፅ ዗ማዕብሉ መልመዱታት ኣቀራርባን ምዴላውን ረቁሒታት እዝም

ዜስዕቡ'ዮም፡፡ ሓዯ ብሓዯን ብዜር዗ርን ቀሪቦም አለው ንሳቶም ዴማ፡-
- ዗ዯመፅናዮ ተግባር ፅሑፌ (዗ር዗ሪ፣ ቀሰቀሲ፣ ኪነታዊ ወ዗ተ.)
ዜሓቱ መልመዱታት ክሓውሰ ምግባር፣
- ዗ዯመፅዎ ዒይነት ፅሑፌ /ልቦለዴ፣ ኢ-ልቦለዴ፣ ፀብፃብ፣ ማስታወሻ፣ ወ዗ተ ዜሓቱ
መልመዱታት ዙሓ዗ ምዃኑ ምርግጋፅ፣
- ነቲ ዜተዯምፀ ጉዲይ ተዯሪኽካ ግልፂ ብዜኾነ መንገደ ዜተሓበሩ ግልፅን ዗ይተሻፇኑን
ጉዲያት ምሕታት፣
- ነቲ ዜዴመፅ ቁምነገር መሰረት ጌርካ ቀንዱ ሓሰብ ክርዴኡ ዜሕግዘ መልመዱታት
ምህለዎም ምርግገፅ፣
- ብዘሓት ሳበት ክዚራቡ ብምዕዲም ብ዗ዕባ ስርሐም፣ ብዚዕበ ማንነቶም፣ ዴልየቶም፣
ትምህርቶም ወ዗ተ እንት዗ረቡ ዙርዴእሉ መንገደ ምጥጣሕ፣ ብውሸጢ ተፇላጥነት
ዜተገልፁ ፌረ-ሓሳበት ንኽፇልዩ ዙሕግዘ ሕቶታት ክህልው ምግባር፣
- ነቲ ዙዴመፅ ቁምነገር መሰረት ብምግባር ክትንበዩ ወይ ክግምቱ ዜገብሩ አዴሚፅካ
ናይምርዲእ ሕቶታት ምዴላው፣
- ካብቲ ዙዴመፅ ዜርርብ ተበጊሰካ ቀፃሊ እንታይ ከምዜኸውን ምግማት ዗ኽእሉ
ሕቶታት ምህላዎም ምርግጋፅ፣
- ካብቲ ዙተዯምፀ ነገር ሓቂታት መዙዝም ንኽውፅኡ ዗ኽእሉ ሕቶታት ክህለው
ምግባር፣
- ክዴመፅ ካብ ዙቐረበ ጉዲየ መን እንታይ ተዚሪቡ ዙብሉ መልመዱታት ምፅማር፣
- ዗዗ናግዕ ርእሰ ግዲይ ብምዜታይ ኣየንኣይ ከም዗ህዯሶምን ሰምዑቶም ከም዗ለዒዒሎምን
ዜሓትት መልመዱ ምውዲዴ፤
- ዙቐርቡ ኣዯሚፅካ ናይ ምርዲእ ሕቶታ (መልመዱታት) ኩሎም ዜተዯምፁ
ቁምነገርራት ዜጠርነፈ ክኾኑ ይግባእ፣
- በዜሒ ሕቶታት ዕቐን ክኾኑ (዗ይዋሓዯ-዗ይበዜሐ) ኣለዎ
- ዜተፇላለዩ ኣቀራርባ ሕቶታት (መልመዱታት) ተኸቲልካ ምዴላው፣

12
- ንመልመዱታት ንምግለፅ እንጥቀሞም ቃላት ካብቶም ቀንዱ ዜተዯምፁ ቃላት ክኸብደ
(ክሕይሉ) የብሎምን፣
- አዯምፅካ ናይ ምምላሰ ሕቶታት ምስ ካልኦት ክእላታት ተዋዱድም ክቐርቡ ይግባኡ፡፡
ብጉጅለ ዜዕየ ንጥፇት

ሓዯ ጉጅለ 5ተ ኣባላት መ዗ተዩን ፀሓፌን ይሃልዎ፡፡ ካብኡ ሓዯ ዜዴመፅ ትሕዜቶ
ምስመረፅኩም ቅጥዑ ቅዴመ ምዴማፅ ኣዲልው ንመዲመፅቲ ሓዯ ዘርያ መላሽ ክእለት
ምዴማፅ ዜውንጥር መልመዱ ኣዲልው፡፡
 ትሕዜቶ ዜዴመፅ ሓዯ ተዚረቢ ብምዕዲም፣ ወይ ካብ ጉጅለኹም ብምሕራይ ወይ
ዜንበብ ፅሑፌ ብምምራፅድ ኣዲሊኹም? ካብኡ ክእለት ምዴማፅ ዕደማት (ተምሃሮ)
ነቂስካ ንምፌላጥ ዗ኽህሉ ዜተፇላለዩ ሕቶታትድ ኣዱሊኹም ግርም ዕዮ፡፡

1.1.4 መይላ ኣማህራ ምዴማፅ

 ምዴማፅ ከመይ ነምህር ይመስለካ/ኪ

ምዴማፅ ነምህረሉ ጥቢብ ብዘሕ'ዩ፡፡ ሓዱት ክንዜርዜር፡-
ዕለታዊ ምዴማፅ ምልላይ፣
ተምሃሮ ነቲ ርእሲ ኣመልኪቶም ዜሓሰብዎ ወይ ዜፇልጥዎ ነገር እንተሎ ክዚተዩ
ምግባር፣ ሰምዑቶም ዗ለዒዕሉ (዗ነቓቕሑ) ሕቶታት ምቕራብ፣
ዕላማ ዗ለዎ ምዴማፅ መእንታን ክኽውን ምስቲ ዜዴማፅ ነገር ዜምዴና ዗ለዎም
ቅዴመ-ምዴማፅ ሕቶታት ኣብ ሰሌዲ ብምፅሓፌ ክፊለጥዎምን ከፅንዕዎምን ምግባር፣
ተምሃሮ ነቲ ዜዯመፅ ነገር ንኽንዲይ እዋን (ዯቓይቕ) ከም዗ዯምፅዎ አቐዱምካ
ምንገር፣
ዴሕሪ ምዴማፅ ተምሃሮ ብጉጅለ ተወዱቦም ክመያየጡን ክምልሰዎምን ምግባር፡፡
ኣብ ክፌሊ ዜቐረብ ትምህርቲ ምዴማፅ ኣዲልውሞ፣ ምዴማፅ ከመይ ከምነምህር
ብግብሪ ኣረኡ፡፡ ክሳብ ሓዙ ካብ ጉጅለ ፀብፃብ ዗የቕረበ እንተሃልዩ ቅዴሚያ ይወሃቦ፡፡


13
ምዴማፅ ብዜርርብ ንዜሓልፌ ሓበሬታ በእዜኒ ኣቢልካ ናብ ኣእምሮ
 ብምእታው ትርጉም ምሃብ፣ ዜተፇላለየ ግብረ መልሲ ምሃብ እንትኾን፤ ካብቲ
ዜንገር መልእኽቲ ሓፇሻዊ፣ ዜርዜር፣ ቃና ዴምፂ፣ ዴልየት ተዚራቢ፣ ወ዗ተ
መልእኽቲታት መሚኻ ምፌላጥ ዴማ ንኡሳን ክእት ምዴማፅ'ዮም፡፡
ክእለት ምዴማፅ ከም ንባብ ሓበሬታ መዋህለሊ ብምኻ ኑ ተቐባሊ
ክእለት'ዩ ዜበሃል፡፡ እዙ ተቐበሊ ክእለት ኣብ ገዚ ኣብ እሸልነት ዕዴመ
ዜተለምዯን ኣብ ቤት ትምህርቲ ዜምዕብልን ኣዜዩ ኣገዲሲን ክእለት'ዩ፡፡
ኣገዲሲነቱ ኣብ ቤት ትምህርቲ፣ ዜወሃብ ገለፃ ሰሚዕኻ ውፅኢታዊ ንምኻ ን
ኮነ፤ ኣብዙ ዗በነ ምትእትታው ዕውት ዜገብር ክእለት ቋንቋ'ዩ፡፡
ኣብ ከይዱ ምዴማፅ ዜተፇላለየ መይላን ኣቓልቦን ብምሃብ፣ ንትምህርቲ
ዜቐርብ ምዴማፅ ብዜተፇላለዩ መማዕበሊ ልምምዲት ተሰንዩ ክቐርብ ይግባእ፡፡
መምህር’ውን ምዴማፅ ከምህር እንትዲሎ ኩነታት ናውቲን ተምሃሮን ኣቀዱሙ
ክሓሰብ ይግባእ፡፡

1.1.5 ምዴማፅ ምስምሀርና ከመይንውንጥር

 ዜተዯመፀ ምኳኑ ንምፌለጥ ከመይ ንውንጥር ትኽእሎ/ዮ/መልሃብ/ቢ

ሓዯ ዜተዯመፀ ትሕዜቶ (text) ብዝም ዜስዕቡ ንጥፇታት ክንውንጥር ንኽእል ኢና፡፡
ንሳቶም ዴማ፡-
዗ዲመፅዎ ብፅሑፌ ወይ ብቓል ብዒርሰ ገለፃ ንኽ዗ርቡ ምዕዲም፣
዗ዯመፅዎ ብሰእሊ ወይ ብመልክዕ ሰዯቓ ክገልፁ ምግባር፣
ንዜቐረቡ ሕቶታት ንክምልሱ ብምብርትታዕ፣
ዜጎዯሉ ሓበሬታት ከማልኡ ብምግባር፣
ካብ ዗ዲመፅዎ ተበጊሶም ካልኦት ንጥፇታት ክፌፅሙ ምግባር፣
ካብ ዗ዲመፅዋ ፌረ-ሓሳብ ተበጊሶም ክርክር ወይ ዗ተ ንኽገብሩ ብመልዕዒል
ምወንጠር ይከኣል፡፡

14
1.1.6 ዜዴመፁን ንጥፇታትን ረብሓ ምዴማፅን
መበገሲ፡-
ኣብዙ ንኡስ ክፌሊ ንምንታይ ነዲምፅ፣ እንታይ ነዲምፅ ንጥፇታት (ብርከታት)
ምዴማፅን ዒይነታት ምዴማፅን ኣመልኪትና ክንዜቲ ኢና፡፡
ኣብ ከይዱ ምዴማፅን ኣብ እዋን ምሁሮን እንታይ ነዯምፅ ተምሃሮናኸ እንታይ
ንኸዴምፁ ንገብር ብሓፇሻ ክእላት ምዴማፅ ምምዕበል እንታይ ረብሓ ኣለዎ ኣብ ከይዱ
ትምህርቲ ምዴማፅ ብርኪ ብብርኪ ከመይ ንምህር? ዒይነታት ምዴማፅከ ከመይ ዜበሉ’ዮም
ዜብሉን ካልኦት ተመሳሰልቲ ንኡስን ትሕዜቶታት ብዜርዜርን ነጥቢ ብነጥቢን ክንዜትየሎም
ኢና፡፡

1.1.7 ንምታይ ነዲምፅ?

ንምንታይ ነዴምፅ? መልስኻ/ኺ እንታ’ዩ? ፅሓፌ/ፉ፡፡

ተምሃራይ(ሪት) ንምንታይ ነዲምፅ እንትንብል ረብሓ ምዴማፅውን ብተመሳሳሊ መንገዱ
ሓቢሩ ዜምለስ ሕቶ’ዩ፡፡ ዜኾነ ኾይኑ ናብራ ወዱ-ሰብ ማሕበራዊ ብምኻ ኑ ምዴምማፅ ናይ
ግዴን’ዩ፡፡ ወዱ-ሰብ ናብ ስራሕ እንትወፌር ምሰ መሰሉ ክ዗ራረብ ከም዗ለዎ ርደእ’ዩ፡፡
እንተተዚረቡ ዴማ ምዴምማፁ ዗ይተረፌ’ዩ፡፡
ምዴማፅ፣ ንምዜራብ ክነዯምፅ ንኽእል፤ ወይ ዴማ ንግንዚበ ክኸውን ይኽእል’ዩ፡፡
ብሓፇሻ ንምንታይ ነዲምፅ? ፅን-ኢልና እንተዲሚፅና እንታይ ንርባሕ ንዜበሉ ሕቶታት ካብዙ
ንታሕቲ ብዜርዜር መልሲ ክንህብ ክንፌትን፡፡

ሀ. ንምንታይ ነዲምፅ?
- ግቡእ መልሲ ንምርካብ፣
- ሓበሬታ ንምውሰዴ፣
- ከይዱ ምትእታዉ ኣብሽትኡ ንኽበፅሕ፣
- ፅሑፌ ኣብ዗ይብሉ ጊዛ ካብ ዜቐርብ ትሕዜቶ ዜርርብ ተገንዙብካ መልመዱ
ንምዕያይ፣
- ዕለታዊ ዕማማተካ ንምስላጥ ወ዗ተ. ክነዲምፅ ንኽእል፡፡
ለ. ረብሓ ምዴማፅ፡- ረብሓ ምዴማፅ እንትንብል እንታይ ማለትና ይመሰለካ/ኪ? ንስኻ/ኺ ኣብ
ጊዛ ዜርርብ ካነ ትምህርታዊ ገለፃ ፅን ኢልካ/ኪ’ድ ተዲምፅ/ፂ? ርኢቶኻ/ኺ ፅሓፌ/ፉ፡፡

15
ፅን ኢሉ ዗ዲመፀ ተረባሒ ምኻ ኑ ማንም ዜስሕቶ ኣይኮነን፡፡ ምክንያቱ ምዴማፅ ተቐባሊ
ክእላት (እትዋት) ብምኻ ኑ ፅን ኢሉ ዗ዲመፀ ብዘሕ ሓበሬታ ክሰንቕ ከምዜኽእል
አየጠራጥርን፡፡ ፅን ኢሉ ዗ዯመፀ ዴማ ምዕቡል ሓሰብ መሊሱ ከምነጩ (ክ዗ረብ) ይኽእል’ዩ፡፡
ምዴማፅ እንትንብል ኣብ መንጎ በዒል መዜን ሰራሕተኛን ኣብ መንጎ ሰብኣይን
ሰብይትን፣ ኣብ መንጎ ሓኪምን ሕሙምን፣ ወ዗ተ ዗ሎ ኩሉሻዒዊ ምዴማፅ፣ ምሰ መነገዱ
ህይወት ንምምራሕን ብመንፅር ብሙያን ዜሰልጣነን ክእለትን ዜዒሰሎ ምዴማፅ ተመሳሳሊ
ኣይኮነን፡፡
በቲ በለ በቲ ግን ምዴማፅ ብዘሕ ረብሓ ኣለዎ፡፡ ውህብቶ ምዴማፅ ዗ለዎም
ብተዯጋጋሚ ብኣቓልቦ የዲምፁ፣ ዗ዯመፅዎ ዴማ ኣብ ኣእምሮኦም ብምቕማጥ እንተዴልዮም
ይጥቀምሉ፡፡
዗በና ዗በን ምትእትታው ብምኻ ኑ ፅን ኢልካ ኣዯሚፅካ ምስትንታን ኣገዱሲ ክእለት’ዩ፡፡
ንፈዒት ተምሃሮ ውፅኢታዊ ዜኾኑ ከምኡ’ውን ሓዯ ሓዯ ወነንቲ ትካላት ካምዜበልዎ ኣብ
ንግዲዊ ስራሕትና ዕውታት ዜኾና ዕዯጋታት ዜጠልቡዎ ፅን ኢልና አዯሚፅና ስራሕቲ ትካላትና
ብግቡእ ስለነካይዴ’ዩ ክብሉ ይስምዐ፡፡
ብሓፇሻ ዗ይምርዴዲእ ዜፌጠር ብግቡእ ብ዗ይምዴማፅ’ዩ፡፡ ምዴማፅ ብጥንቃቕ
ከምምሕሳብ ማለት’ዩ፡፡ ኣብ ክልቲኣዊ፣ ጏጅላዊ ኮነ ኣብ እዋን ገላፃ ትምህርቲ ብኣቓልቦ
ምዴማፅ ኣዴላይ’ዩ፡፡
ተግባር ምዴማፅ እንትንርኢ ዴማ ካብዘም ዜስዕቡ ወፃኢ ኣይኸውንን ንሳቶም ዴማ
ሀ. ንሓጎስ (ንንእድ/ ምዴማፅ/Appreciative listening)
ለ. ንግንዚበ (ተረዴኦታዊ/ምዴማፅ/Comprehensive listening)
ሐ. ሂሳዊ ምዴማፅ (Critical listening)
መ. ንምርዴዲእ ምዴማፅ (Empathic listening) እዮም፡፡
ኣበ እዋን ምዴማፅ ዴማ፣
- ማንነት ተዚራቢ፣
- ኩነታት ዜርርብ፣
- ዒውዱ ዜርርብ፣
- ፌትሒት ቃላትን ካልኦትን ጠመተ ብምሃብ ረብሓ ምዴማፅ ምሰትምቓር ከም዗ዴሊ
ኣብዙ ዗ፇር ዜተዋፇሩ ምሁራት ይሕብሩ፡፡

16
1.1.8 እንታይ ከነድምፅ ንኽእል?
ዜዴመፁ ናውቲ ከመይ ዜብሉ እዮ ዗ርዜሮም/ዮም፡፡


ኣብ ጊዛ ምዴማፅ ብዘሓት ርእሰ-ጉዲያት ክነዲምፅ ንኽእል፡፡ ኣብ እዋን ምሁሮ’ውን ብዘሓት

መምሀሪ ናውቲ ክነዲሉ ንኽእል፡፡ ዜተዋዯዯ ዴምፂ ወይ ዴማ ዜርርብ መልእኽቲ ብስርዒት
ክመሓላለፌ ይኽእል፡፡ ኣበዙ ጊዛ ዴማ መዲመፂ ነቲ ዗ዯምፆ ትሕዜቶ (ናውቲ) ብምዴጋፌ፣
ወይ ብምቅዋም፣ ወይ ብምዕቃብ ወይ ገለልተኛ ብምኻ ኑ ክሳተፌ ይኽእል’ዩ፡፡
ነዝም ዜተፇላለዩ ተሳትፍታት ንምርከብ ኮነ ንጥፇታት ትምህርቲ ንምሰላጥ ዜተፇላለዩ
ዜዴመፁ ናውቲ ምዴላው ይከኣል፡፡ ናውቲ ቅዴሚ ምዴላውና ዴማ እነታይ ከነዲምፅ ንኽእል?
ንዜብል ሕቶ መልሲ እንተሂብና ዜዴመፁ ናውቲ ንምዴላው ኣፀጋሚ ኣይኸውንን፡፡ ዜኾና
ኾይኑ ዜዴመፁ ናውቲታት ካብዙ ንታሕቲ ክንዜርዜር፡፡

ክዴመፁ ዜኽእሉ ናውቲታት፡-

ዛና፣
ስምምዒት፣ ዗ተታት፣
ፃውዑት ስልኪ፣
ብመጉልሂ ዴመፂ ዜንገሩ መልእኽቲታት፣
ዜተፇላላዩ ሰሚናራት፣
ትምህርታዊ ገለፃታት፣
ቃል መሕትት (ቃለ-መጠይቕ)፣
ዜተፇለለዩ መሀዯሲን መ዗ናግዑታትን፣
ስነ-ስርዒት በዒላት፣ መርዒ፣
ምኽሪ ምስ ዒበይቲ፣
ቃላዊ ፇተና፣
ጉባኤታታት (ኣኼባታት)፣ ወ዗ተ. ክዴመፁ ዜኽእሉ ናውቲታት’ዮም፡፡
ካብዙ ብተወሳኺ ኣብ ጊዛ ትምህርቲ፡-
መምህር ብመርኣያነት ዗ቕርቦ ገለፃ፣
ክትዕ ተምሃሮ፣

17
዗ተ መሓ዗ ምስመሓዚ፣
ዜተፇላላዩ መጠን ዗ለዎም ዗ተ ጉጅለታት፣
ዜለዒለ ተመኩሮ ዗ለዎም ተዚረብቲ ብምዕዲም፣
ተምሃራይ ተኮር ተምኩሮታት ንኸካፌሉና ብምዕዲም፣
ብዜተፇላለዩ ኤሌክትሮኒክስ ዜተቀርፁ ዜርርባት ናብ ክፌሊ ብምምፃእ ወ዗ተ.
ምዴማፅ ይከኣል፡፡

 1. ብጉጅለ ተወዯቡ ኩሎም ኣባላት ጉጅለ ሓዯ ሓፂር ተሞኩሮኦም የቕርቡ፡፡

ካውኡ ካብቲ ጉጅለ ዜሓሸ፣ ዜምስጥን ትምህርታዊን ዗ለዎ ዗ረባ ምረፁ፡፡ ካብኡ ካብ
ሕዴ ሕዴ ጉጅለ ዜተመረፁ ተምሃሮ ንመላእ ክፌሊ ዜርርብ የቅርቡ ዴሕሪ ምዴማፅ
ዴማ ተዚረብቲ ዜተፇላለዩ ሕቶታት ክእለት ምዴማፅ ይሕተቱ ን዗ተውን ይዒዴሙ፡፡
2. መምህር ሓዯ ዜዴመፅ ናውቲ የቕርብ፡፡ ኣቐዱሙ ዗ዲለዎም መልመዱታት ይሕተት፣
ተምሃሮ ዗ተ ይዒዴም፡፡

1.1.9 ብርኪታት (ንጥፇታት) ምዴማፅ

 ብርኪታት ምዴማፅ ዜበሂሉ ክትዜርዜሮም/ዮም/ ድ ምኸኣልካ/ኪ?

ምዴምፅ ንምህር ብሃበ ተረኽበ ኣይኮነን፡፡ ብዴሑር መይላ ኣማህራ ትምህርቲ ምዴማፅ
ዕውት ክኧውን ከም዗የኽል ዗ተሓትት ኣይኮነን፡፡
ዕላማ ዗ለዎ ትምህርቲ ምዴማፅ ብስርዒት ብዜተዋዯዯ ናውቲን መይላ መዴማፅን
ተፀምቢሉ ክቐርብ ይግባእ፡፡ ኣብዙ ምዴላዋት እቲ ዜቐርብ ናውቲ፣ እቶም ተምሃሮን እቲ
ንጥፇት ከመይ ከምዜሳለጥ አቐዱሙ ክሕሰበሉ ኣለዎ፡፡
ብመፇለምታ ቅዴም ክብል ከምዜተገልፀ ናውቲ ዜዴመፁ ብዴምፂ ዜተቐዴሐ ሓፇሻዊ
ፌልጠት፣ መዋቅራዊ (ሰዋሰዋዊ) ሕቶ፣ ትምህረቲ ቃላት፣ ዗ተ ፉት ንፉት፣ ክትዕ፣ ካብ
ጋህዯዊ ዒለም ዜተቖንጠሩ ናውቲ ዜዴመፁ፣ ወ዗ተ ልቢ ብምበል መሪፅካ መዴላው የዴሊ፡፡
ካብዙ ብምቕፃል ዴማ ብወገን ተምሃሮ ነዙ ዕላማ ዗ለው ትምህርቲ ምዴማፅ መእንታን
ክከታተሉ ብቐዲምነት ንምዴማፅ ክዕዯሙ ይግባእ፤ ኣብዙ ጊዛ መምህር ንተምሃሮኡ፡-
- ንኸዲምፁ ክዲልዎም ኣለዎ፣

18
- ንኸዲምፁ ከላዕሎም ይግባእ፣
- እቲ ዜዲሎ ልምምዴ ምዴማፅ ክነውሕ የበሉን፣
- እናህዯሰ ዗ዕግብ ምዴማፅ ክመርፅ ይመዒዴ፣
- ዴልየት ተምሃሮ ምፌለጥ (ምውሰን) የዴሊ፡፡
 ኩሎም ልምምዲት ምዴማፅ ብሓዯ እዋንን ብተመሳሳሊ መንገዱ ምሰላጥ
ከም዗ይከአል ምግንዚብ፣
 ኩሎም ንኡሳን ክእለታት ምዴማፅ ብሓዯ እዎን ማዕረ ጠመተ ሂብካ ምመሃር
ኣገዲሲን ሓቅነት ከም዗ይብሉን ምፌላጥ የዴሊ፡፡
- ንምንታይ ምዴማፅ ከምዜመሃሩ ምግንዚብ፡-
 ዕላማ ትምህርቲ ምዴማፅ ምውሳን፣
 ኩሉ ትሕዜቶ ምዴማፅ ብሓንሳብ አምሂርካ ከም዗ይወዲእ ምፌለጥ፣
 ንጋህዲዊ ዒለም ዜቐረቡ ናውቲት ምስንዲእ ከም዗ዴሊ ኣቐዱምኻ ምርዲእ
ይግባእ፡፡
- ዜዴመፁ ናውቲ እንትምረፁ ዴማ፡-
 ቅዴሚያ ጠመተ ክወሃቦ ዗ለዎ ወይዴማ ተምሃራይ ብቐዯምነት ክመሃሮ ዜግባእ
ንጥፇት ኣየንኣይ'ዩ? ንምታይ ግልጋሎት ከ የውዕሎ?
 አየንኣይ ይቐዴም? ኣየንኣይ ከ ይስዒብ? ኢልካ ምሕሳብ አዴላይን ዗በናይን
መይላ ተስተምህሮ ምዴማፅ'ዩ፡፡
- ዜዴመፁ ናውቲ ምብራህ፡-
 ክእለታት ነኒፌሲወከፍም ብውልቀ ከም዗ይርከቡ ምግላፅ፣
 ተዚመዴቲ ክእለታት ቋነቋ ተሓናፉፆም ክቐርቡ ከምዜኽእሉ ምሕባር፣
 ኣብ እዋን ምዴማፅ ምሕሳብ፣ ምዜራብ ምፅሓፌ ወ዗ተ ክእለታት ከም዗ለው
ምግንዚብ፣
 ኣዲሚፅካ ምዜራብ፣ ኣዯሚፅካ ማስታወሻ (Note) ምሓዜ ከም዗ሎ ምትሕስሰብ፣
 ኣዯሚፅካ ሕቶ ምቕራብ፣ ምቅዋም፣ ተወሳኺ ምሃብ፣ ምስምማዕ፣
዗ይምስማምዕ፣ ወ዗ተ ከም዗ሎ ኣቐዱምኻ ንተምሃሮኻ ብምግላፅ ምዴላው
የዴሊ፡፡ ስለዙ ትምህርቲ ምዴማፅ እንትንመረፅ፣ ልምምዴ እንትንውጥንን
እንትንትግብርን ጎዴኒ ንጎዴኒ ካልኦት ክእለታትን ዕዮታትን ከም዗ለው
ምስትውዒል የዴሊ፡፡

19
ተምሃራይ/ሪት/ ናብቲ ቅዴም ክብል ኣብ ትሕቲ 2.3 ኣቕሪብናልካ/ኪ/ ዜነበረ ሕቶ
ክንምለስ፡፡ ብርኪታት (ንጥፇታት) ምዴማፅ አቐዱምኻ ብምግንዚብ ብእዋን ቅዯም ሰዒብ
ከፊፉልካ ምቕራብ ከም዗ዴሊ ብዘሓት ምሁራት ይስማምዕሉ፡፡ ንሳቶም ዴማ ካብዙ ቀፂልና
ክንሕብር፡-
ብርኪታት (ንጥፇታት) ምዴማፅ ዜበሃሉ
ሀ. ቅዴመ ምዴማፅ (pre listening)
ለ. ኣብ እዋን ምዴማፅ (while listening)
ሐ. ዴሕሪ ምዴማፅ (post listening)'ዮም፡፡

እዝም ሰለስተ ብርኪታት ምዴማፅ ዕላማኦም እንታይ እዩ፡፡ ንምንታይ ኢና ንኽፊፌሎም

 ብጉጅለ ተዚቲኹም ውፅኢትኩም ን዗ተ ናብ ክፌሊ ኣቕርቡ፡፡ መምህር ዴማ ነዙ ጥጡሕ
ባይታ ክፇጥሩ/ራ እዮም/የን፡፡

ካብዙ ብምቕፃል ዴማ ነዝም 3+ ብርኪታት ምዴማፅ ከመይን መኣሰን ከምዜትግበሩ

ንምግንዚብ ሓዯ ብሓዯ ክንዜትየሉም ኢና፡፡

ሀ. ቅዴመ ምዴማፅ (pre-listening)

 ኣብ ቅዴመ ምዴማፅ እንታይ ኢና ንሰርሕ ቅዴመ ንባብ እዙ ሓበሬታ ተዚረቡ፡፡

ቅዴሚ ንጥፇት ምዴማፅ ካብ ብሕዙኡ ምጥቋም ማለት'ዩ፡፡
መበገሲ ሕቶን ዗ተን ብምፌጣር ንንጥፇት ምዴማፅ ምዕዲም፣ ቦታ ምጥጣሕ/፣
ናይ አእምሮ ምዴላው ምፌጠረ፣
ብዚዕባ ዜዒይዎ ንጥፇት ኣንፇት ምሃብ፣
መዯመፂ ጠመተ ንኽገብር ባይታ ምፌጠር፣
መዲመፅቲ ንቲ ዜወሃብ ንጥፇት መእንታን ከዲምፁ ምንቕቓሕ /ምልዕዒል'በር
ዕሙቕ ዜበለ ገለፃ ምሃብ ኣየዴልን፡፡ ኣቐዯሞም ነቲ ጉዲይ እንተፇለጦም ከዯምፁ
ኣይኽእሉን/፣
ከምዙ ሓዯ ስፖርተኛ (ኩዐሰ ተፆዋታይ) ቅዴሚ ፀወታ ነብሱ ዗ፇታትሕ (዗ዋዒዑ)
ማለት'ዩ፡፡

20
ስእሊ/ምስሊ/ ብምቕራብ ኣነቓቒሕኻ ንምዴማፅ ዴልዊ ምግባር ማለት'ዩ፡፡
ለ. ኣብ ጊዛ ምዴማፅ (while listening)

 ኣብ ጊዛ ምዴማፅ መምህርን ተምሃሮን እንታይ ይሰርሑ

ተምሃሮ መምሪሒ ምዴማፅ ዜትግብሩሉ'ዩ፡፡
ክእለቶም ዗ማዕብሉሉ'ዩ፡፡
ካብ ዜርረብ ወይ ዴማ ካብ ዜዴመፅ ትሕዜቶ መልእክቲ ዜፇልዩሉ'ዩ፡፡
ኣብዙ ጊዛ ምዴምፅ ኣወዲዴቓን ኣለዑዕለን ዴምፂ፣ ኣናብባን ብተወሳኺ ዛማን
ብአብነት (ብመርኣያ) ዜቐርበሉን ዗ዴንቑሉን'ዩ፡፡
ተምሃሮ ነቲ ዗ዴመፅ እናተገን዗ቡ ሕጉሰትን ንፈዒት መዴመፅትን ክኸኑ ይኽእለ

ሐ. ዴሕሪ ምዴማፅ (post listening)

ኣብ ዴሕሪ ምዴማፅ እንታይ ዒይነት ንጥፇት ይሳለጥ ዗ርዜሩሞ መልስኹም ምስቲ

ዜተውሃበ ሓበሬታ ኣገናዜቡዎ፡፡
ዴሕሪ ፌፃመ ምዴማፅ ዜኻየዴ ንጥፇት'ዩ፡፡
ቅዴም ክብል ዜተኻየደ ንጥፇታት ዜኽለሰሉ'ዩ፡፡
ተወሰኽቲ ስራሕቲ ዜሳለጠሉ'ዩ፤ ማለት ዜተፇላለዩ መልመዱታት ዜዕየየሉ'ዩ፡፡

ተምሃሮ ዗ይቲረዯኦም ዜሓትሉን ዜፇልጡሉን ንጥፇት'ዩ፡፡
መምህር ተምሃሩኡ ክንዯየንኣይ ዜኣክል ከምዜተኸታተሉዎን ንምንታይ
ከም዗ይተኻታተሉዎን ዜርዯኣሉ'ዩ፡፡
ኣንቀፌቲ ምትእትታው ዜፇልየሉ'ዩ፡፡
ስፌሕ ዜበለ እዎን ዜወሰዴ'ዩ፡፡

 ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ሓዯ ዜዴመፅ ናውቲ ኣዯልው ከብኡ ኣብ ሕዴ ሕዴ

ብርኪታት ምዴማፅ ክስራሕ ዜከኣል ዜርዜር ጉዲያት ብግብሪ ኣሪኡ፡፡

1.1.10 ዒንቀፌቲ ምዴማፅ

ንምዴማፅ ዗ዕንቅፈ አጋጠሚታት ክትዜርዜር'ድ ትኽእል/ሊ?


ግርም ፇተነ ንምዴማፅ ዜዕንቅፈ እዝም ዜስዕቡ'ዩም፡፡

21
ቁልፈ ቃል እንተምልጥ ሰምዑት ምጭናቕ፣
እንዴሕር ዗ይተዯጊሙሎም ምርዯእ ምዴማፅ ዜንእሶም ስለ዗ለው፣
ትሕዜቶ ምዴማፅ እንትዚበዕ፣
ምዴማፅ ንነዊሕ ሰዒታት እንትፀንሕ፣
ናይ ተዚራቢ ዴምፁ ልሳን/አዚርርባ/accent/ዒናፌ/ ምዃን፣
ተዚራቢ ከበዴቲ ቃላት ሓዊሱ እንትዚረብ፣
ሓሳብ መዯመፂ ብዴንገት እንትሸፌት፣
ተኸታታሊ መልእኽቲ ዗ለዎም ናይ ምትሕሐዜን ናይ ምትርጉምን ዒቕሚ
ምንኣሰ፣
ብተወሰኺ፡-
ናይ መምህር ኣከዲዴና፣
ምትሓት ዴምፂ ተዚራቢ፣
ዜርብሸ ጨና፣
ጫውጫውታ፣
ኣጓጉል ልምዱ መምህር እንትንፀበረቕ፣
ብሰሚዑት ዜፌጠር ሕቶ ማንነት፣ ሃይማኖት ቋንቋ ወ዗ተ ፌልልይ፣ ተፃራሪ
ሓሳብ ምሃብ፣
ፌልልይ ግን዗በ፣
በዜሒ መልእኽቲ፣
ዴኹም ዒቕሚ ምዴማፅ …'ዩም

 ኣብ ጊዛ ትምህርቲ ምዴማፅ ዒንቀፌቲ እዮም ትብልዎም ካልኦት ዗ይተሓበሩ

዗ርዜርዎም ከብኡ መፌትሒኦምውን ኣረዴኡ፡፡

1.1.11 ዒይነታት ክእለት ምዴማፅ

ዒይነታት ክእለት ምዴማፅ ዗ርዜር/ሪ/

ዒይነታት ክእለት ምዴማፅ ዜበሃሉ እዝም ዜስዕቡ'ዩም፡፡

22
1. መልሲ ኣልቦ-ምዴማፅ ኣብነት፡-
ትረኻ፣ መዜሙር፣ መሃዯሰቲ ካሴታት፣ ፉልሚ፣ ወ዗ተ ብምዴማፅ ምንም ዒየነት
መልሲ ዗ይምሃብ፣
2. ሓፂር መልሲ ዗ዴልዮ ምዴማፅ፡- እዙ ከይዱ ተስተምህሮ ዜምልከት'ዩ፡፡ ሓቂ ሓሰት
ወይ ሓፉሻዊ ወይ ውሱን መልሲ ዜሐትት፣
3. ነዊሕ መልሲ ዜሓትተ ምዴማፅ፣
- ሕቶታት ንምምላስ ተምሃሮ ሓፂር ሓበሬታ (ኖት) ብምወሳዴ፣ ብምትርጓም፣ ብዒርሰ
ገለፃ ቀንዱ ሓሳበት ምውሳዴ፣ ባዲ ቦታ ምምላእ፣
4. ሰፉሕን ዜተናውሐን መልሲ ዜዴሊ ምዴማፅ ኣብነት፡-
- ኣብ ጊዛ ዗ተን ዜርርብን ፌታሕ (መፌትሒ ሓሳብ) ንምሃብ ንምቕራብ መብርሂ
ምሃብ፡፡

1.1.12 ንኡሳን ክእለታት ምዴማፅ

 ንኡሰን ክእለታት ምዴማፅ ዜበሃሉ ክትዜርዜሮም ድ ትኽእል? ፅሓፍም/ፌዮም/፡፡

ምዴማፅ ሓዯ ሰብ ብአእምርኡ ኣዋዱደ ብዴምፂ ኣቢሉ

 ብስርዒት ንዜመሓላለፈ መልእኽቲታት ብምርዲእ፣ ብምግንዚብ
ከከም ኣዴላይነቱ ምዴጋፌ፣ ምቅዋም ወይ ብምዕቃብ ዜካየዴ
ግብረ መልሲ'ዩ፡፡

ክእለት ምዴማፅ እንትንምህር ዴማ ከከብም ኩነታቱ ዜተፇላለዩ መልመዱታት

ብምዴለው ክእለት ምዴማፅ ምልምማዴ ይከኣል፡፡ ክእለት ምዴማፅ ንምምዕባል ዗ዴልዩ
ንኡሳን ክእለታት ዴማ ምዴማፅ ብንፁር ፇሊና ክንትንፇልጥ ይግባእ፡፡
ንኡሳን ክእለታት ምዴማፅ ዜበሃሉ ዴማ እዝም ዜስዕቡ ዮም፡፡
- ንዜተነግረ ሓፇሻዊ መልእኽቲ ናይ ምርዲእ ክእለት፣
- ንዜተነግረ ጉዲይ ዜርዜር መልእኽቲ ናይ ምርዲእ ክእለት፣
- ንዜተነግረ ጉዲይ ቅዴም ክብል ምስ ዜፌለጥ ጉዲይ ናይ ምግንዚብ ክእለት፣
- ናይ ዜተነግረ ጉዲይ መበገሲ ምኽንያት ናይ ምግንዚብ ክእለት፣
- ኣመለኻኽታ ወይ ዯውታ ተዚራቢ ናይ ምርዲእ ክእለት፣ ወ዗ተ 'ዮም፡፡

23
ስለዙ ክእለት ምዴማፅ እንተነለማምዴ ነዝም ልዕል ክብኢሎም ዜተገልፁ ንኡሳን
ክእለታት ጠመተ ብምሃብን በቢዯርጀኡ ብምትግባር ክኸውን ይግባእ፡፡

ንምንታይ ከምናዯምፅ ተረዱእኻ/ኾ 'ድ? ንምንታይ ነዲምፅ?


ንምዜራብ፣ ንግንዚበ ክንዯምፅ ንኽእል፡፡ ግቡእ መልሲ ንምርካብ፣
ሓበሬታ ንምውሳዴ፣ ከይዱ ምትእትታው ኣብ ሸትኡ ንኽበፅሕ፣ ፅሑፌ
ኣብ዗ይብሉ ጊዛ ኣዲሚፅካ መልመዱ ንምዕያይ፣ ዕለታዊ ዕማማትና
ንምስላጥ፣ ወ዗ተ ክነዲምፅ ንኽእል፡፡
ረብሓ ምዴማፅ እንታይ'ዩ? ፅን ኢሉ ዗ዲመፀ ተረባሒ ምኻ ኑ
ኣየጠራጥርን፡፡ ኣብ ዕለታዊ ዕማምካ ፅን አልካ ምዴማፅ ውፅኢታዊ
ስለዜገብር፣ ዗ይምርዴዲእ ከይፌጠር፣ ወ዗ተ ዜለዒለ ግዲ ስለ዗ለዋዩ፡፡
ብሓፇሻ ተግባር ምዴማፅ እንትንርኢ ንምዜንጋዕ፣ ንግንዚበ፣ ንነቐፋታ፣
ንምርዴዲእ፣ ወ዗ተ ነዲምፅ ኢና፡፡
ንምኻ ኑ ዜዴመፁ ነገራት እንመን'ዮም? ዜዴመፁ ነገራት
ማእለያ የብሎምን፡፡ ሒዯት ቆንጢርና ክነ዗ኻኽር፡፡ ንሳቶም ዴማ ዛና፣
዗ተታት፣ ትምህርታዊ ገለፃ፣ ዜተቐዴሖ ዴምፂ፣ ፇተና፣ ምኽሪ፣
ዜርርብ ኣኬባታት ክትዕ፣ ቃለ መጠይቅ፣ ስነ ስርዒት በዒላት፣
መሀዲሲታት፣ ዗ረባ ኪእላታት (ዕደማት)፣ ወ዗ተ 'ዮም፡፡
ምዴማፅ ንምምህር ብ዗በናይ መይላ ክቃነ ይግባእ፡፡ ንሱዴማ
ምዴማፅ ብዜተፇላለዩ ብርኪታት (ንጥፇታት) ተኸፊፇሉ ክቐርብ ኣለዎ
ንሳቶም ዴማ ቅዴመ ምዴማፅ፣ ኣብ እዋን ምዴማፅን ዴሕሪ ምዴማፅን
ብምባል ተጎዜዮም ክሳለጡ ይግባእ፡፡
ምዴማፅ ብግብሩን ብዒይነቱን መልሲ ኣልቦ፣ ሓፂር መልሲ
዗ዴልዮ፣ ነዊሕ መልሲ ዜሓትት፣ ሰፉሕን ዜተናውሐን መልሲ ዗ዴልዮ
ምዴማፅ ከም዗ሎ ብምግንዚብ ንምዴማፅ እኹል ጠመተ ሂብካ
ምልምማዴ (ምምሃር) ኣገዲሲ'ዩ፡፡

24
ዜኸበርኩም ተምሃሮ ብጉጅለ ኮይንኩም ምዴማፅ ንምሃርን ንምውንጣርን ዗ኽእሉ

ዜዴመፁ ናውቲን መልመዱኡን ኣዲልው ከውኡ ጉጅለታት በቢ ተራ እናወፁ ከምህራ
ጉበሩ፡፡ ነዙ መምህር ኩሉም ኣገዲሲ ዜኾኑ ነገራት ከመቻችውልኩም እዮም፡፡

ምዴማፅ ከመይ ንምህር?



ምዴማፅ ንምምሃር ዗ተፇላለዩ ዜዴመፁ ናውቲታት ብምቕራብ ዴሕሪ ምዴማፅ ዜተፇላለዩ

ቃላዊን ፅሑፊዊን ሕቶታት (መልመዱታት) ብምሕታት ክእለት ምዴማፅ ምምሃር ይከኣል፡፡
ካብዙ ብምቅፃል ሓንቲ ኣብነት ብግብሪ ክነቕረብ፡፡
ብመፇለምታ ንባብ ከምናቕረብ ምፌለጥ፡፡ ርእሲ እታ ብኣብነት ነቕርባ ዗ሎና ንባብ
ዴማ ራእሲ ኣሉላ ኣባነጋ እያ ትብል፡፡
ቅዴመ ምዴማፅ ሕቶታ (መበራበሪ፣ መዚተዪ ነጥቢታት) ምቕራብ፡፡ ኣብነት፡-
ሀ. ኣሉላ ኣባነጋ ትፇልጥዎም'ድ?
ለ. ኣሉላ ኣባነጋ ብዚዕባ ጀግንነቶም ከመይ ትገልፁዎም?
ሐ. እዙ ዜዴመፅ ናውቲ ብዚዕባ እንታይ ዜዜቲ ይመስለኩም?

በሉ ኩሉ ኣብቲ ዜዴመፅ ፌረነገር ክተረኽብዎ ኢኹም'ም፤ ቀልቡኹም ናብዙ ይኹን

ኢልካ ዴልውነት ተምሃሮ ምርግጋፅ፡፡ ካብኡ ነቲ ዜዴመፅ ብትኽክል ከም዗ዯመፅኩም ንምፌላጥ
ነ዗ን ስዑበን ዗ለዋ ሕቶታት ኢልካ ኣብ ፀሊም ሰሌዲ ምፅሓፌ ወይ ብቃል ኣብ ዯብተሮም
ክፅሕፌዎ ምግባር የዴሊ፡፡ እዝም ሕቶታት ካብዙ ንታሕቲ ቀሪቦም ኣለው፡፡

ሕቶታት

ነዝም ዜስሃዕቡ ሕቶታት ካብቲ እተዲምፅዎ ፅሑፌ ምልእዎም፡፡

1. ሽም ____________________
2. ሽም ኣቦ ____________________
3. ሽም ኣድ ____________________
4. ዜተወለዴሉ ዕለት ____________________

25
5. ዜተወለዴሉ ፌሉይ ቦታ ____________________
6. ሳላ ራእሲ ኣሉላ ____________________
7. ፅዴቂ ከመ ላሊበላ ____________________
8. ራእሲ ኣሉላ ዜተሳተፌሎም ዒወዱ ኩናት ____________, ____________,
____________, ____________, ____________,
9. ዜዒረፌሉ ዒ.ም. ____________________
10. ዜተቐበርሉ ገዲም ____________________
ዴሕሪ እዝም ሕቶታት ነዙ ዜስዕብ ምንባብ ንክልተ ጊዛ ዜኸውን ዒው ኢልካ ምንባብ
የዴሊ፡፡

ራእሲ ኣሉላ ኣባነጋ

ራእሲ ኣሉላ ኣባነጋ ካብ ኣቦኦም ካብ ኣይተ እንግዲ ቁቢ ካብ ኣዱኦም ወ/ሮ ገረዲማርያም

ብ1819 ዒ.ም. ኣብ ከባቢ ተንቤን ፌሉይ ሽሙ መነወ ኣብ ዜበሃል ቦታ ተወሊድም፡፡
ራእሲ ኣሉላ ካብ ብቖልዕነቶም ኣትሒዝም ግልባ ፇረስን ታዕሊምን የ዗ውትሩ ነይሮም፡፡
ብጠዒሚ ርህሩህ ስለዜነበሩ ብዘሕ ሰብ ይፇትዎም ነይሩ፡፡ ሓዯ ግ዗ ሰብ ተሸጊሩ ሪኦም ኣኪቦም
እኽሊ ስለ዗ከፊፇሉ “ሳላ ራእሲ ኣሉላ ክንበልዕ ክኢልና ምሽላ” ተባሂሉ ተገጢምሎም፡፡
ኣሉላ ኣባነጋ ዜፇረዴዎ ፌርዱ መሬት ጠብ ዗ይብል ከምዜነበረ ኸዒ ይዜረብ፡፡ ሓዯ ግ዗
ነፌሲ ዗ጥፇአ ሰብ ናብ ራእሲ ኣሉላ ኣምፅእዎ፡፡ ንሶም ኸዒ “እንታይ ገይሩካ ቀቲልካዮ?”
በልዎ፡፡ ንሱ ኸዒ ኣሉላ ኣባነጋ ወዱ ተንቤን እዮም ኢሉ ብምሕሳብ “ወዱ ገርዒልታ መሲሉኒ”
በለ፡፡ ራእሲ ኸዒ ትቕብል ኣቢሎም “ክልተ ነፌሲ ኣጥፉእኻ፡፡ ሓዱኡ ብኣፌኻ ሓዱኡ ብኢዴኻ”
ኢሎም ዜግባእ ፌርዱ ፇረዴሉ፡፡ ካብዘይ ዜነቐለ'ዩ “ፅዴቂ ከም ላሊበላ ፌርዱ ከም አሉላ”
ተባሂሉ ዜተመሰለ፡፡
ራእሲ ኣሉላ ኣባነጋ ኣብ ኩናታት ድግዒሊ፣ ኩፉት፣ ጉንዯት፣ ጉራዕን ዒዴዋን
ተኻፇሎም ዗ሕብን ዒወት ኣመዜጊቦም እዮም፡፡ በዘይ'ውን ኩርዒት ኢትዮጵያዊያን ጥራሕ
እንተይኾኑ ኩርዒት መላእ ኣፌሪካዊያን'ዮም፡፡
ራእሲ ኣሉላ ኣባነጋ ታሪኽን ወለድን ዗ይርስዖ ቅያሰሪሖም ኣብ መባል 7ዏ ዒመቶም
ብ1889 ዒ.ም. ዒሪፍም፡፡ መቓብሮም ኸዒ ኣብ ዒዴዋ ኣብ ዜርከብ ገዲም ኣባገሪማ ይርከብ፡፡
ዴሕሪ'ዙ ንባብ ናብቶም ሕቶታት መሊስካ ነቲ ዜተውሃበ ባድ ቦታ ንኽመልኡ ብምንጋር
ክእለት ምዴማፅ ምምሃርን ምውንጣርን ይከኣል፡፡

26
ንጥፇት፡ ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታት ፇትኖም/ንዮም

1. ንምንታይ ከምነዲምፅ አረዴእ/ኢ/፡፡

2. ረብሓ ምዴምፅ ዗ርዜር/ሪ/፡፡
3. ኣብ እዋን ምዴማፅ ጠመተ ዗ዴልዮም ርእሰ ጉዲያት ሓብር/ሪ/፡፡
4. ክዴመፁ ዜኽእሉ ናውቲታት ዗ርዜር/ሪ/፡፡
5. ብርኪታት ምዴማፅ ብም዗ር዗ር ግለፆም/ፅዮም/፡፡
6. ንትምህርቲ ምዴማፅ ዗ዕንቅፈ ኣጋጠሚታት ዗ር዗ር/ሪ/፡፡
7. ዒይነታት ክእለት ምዴማፅ ፅሓፌ/ፉ/፡፡
8. ምዴማፅ ከመይ ነምህር
9. ንኡሳን ክእለታት ምዴማፅ ዗ርዜር/ሪ፡፡
10. መልመዱታት ክእለት ምዴማፅ ከመይ ዜበሉ እዮም

መዚ዗ሚ

ክእለት ምዴማፅ ብእዜኒ ኣቢልካ ዴምፂታት ነፃፂልካ ካብ ምፌላይ
ጀሚርካ ሓፇሻዊ መልእኽቲ ምግንዚብን ምኽታልን የጠቓልል፡፡ ምዲማፅ ካብ
ምስማዕ ዜተፇልየ እንትኾን፤ ምርዲእ፣ ምግንዚብ፣ ከከም አዴላይነቱ
ምዜራብ፣ ምቅዋም፣ ምዕቃብን ካልአት ግብረ-መልሲታትን ምሃብ ማለት'ዩ፡፡
ብሐፇሻ ምዴማፅ፡-
- ሓዯ ቃል ኣበቂዐ ካልእ ቃል ዜቕፅለሉ ወሰን ምፌላይ፣
- ኣብ ውሸጢ ዜርርብ ዜፅመሩ ምሉእ ሓሳባት ፇሊኻ ምርዲእ፣
- ምጥባቕን ምልሕላሕን ዴምፂተት፣ ዴምፂ ጠጠው ዜብለሉ
ምፌላይ፣
- መልእኽቲታት (መረዲእታታት) ብምትእኽኻብ ኣብ ውሽጢ ኣእምሮ
ምትራፌ፣
- ዜተነግረ መልእኽቲ ምግንዚብ፣
- ዏውዱ መሰረት ገርካ ምርዲእን ካልአትን ማለት'ዩ፡፡

27
መልመዱ

I. ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታት ትኽክል ንዜኾነ “ሓቂ” ን዗ይኮነ ዴሜ “ጌጋ” ብምባል መልሲ
ሃብ/ቢ/
1. ምዴማፅን ምስማዕን ዜተፇላለዩ ኣምራት'ዮም፡፡
2. ጠመተና ኮነ መይላ ኣዲማምፆና ተመሳሰሊ'ዩ፡፡
3. ክእለት ምዴማፅ ንተምሃሮ ምውንጣር ኣፀጋሚ'ዩ፡፡
4. ንኡሳን ክእለታት ምዴማፅ በሓዯ ጊዛ ክንምህር ይግባእ፡፡
5. ፅን ኢሉ ዗ዲመፀ ብመዲይ ትምህርቲ ኮነ ብዜተዋፇሮ ዕማም ዕውት'ዩ፡፡
6. ምዴማፅ ማለት መልእኽቲ ምግንዚብ ጥራሕ ዗ይኮነሰ ዴምፂ ምፌላይ'ውን 'ዩ፡፡
7. መልመዱታት ምዴማፅ ምስካልኦት ከእለታት መልመዱ ተሓናፉፆም ክቐርቡ
የብሎምን፡፡
8. ምዴማፅ ከም ምዜራብ ኣመንጫዊ ክእለት'ዩ፡፡
9. ምዴማፅ ዕዮ ሓንጎልን ግብረ-መልሲ ምሃብን ማለት'ዩ፡፡
10. ክትዕ ንመምሀሪ ምዴማፅ ኣይምቹን፡፡

II. ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታት ኣዚምዴ/ዱ/

ሀ ለ
1. ዜተነግረ መልእኽቲ ምፌላይ ሀ. ተግባር ምዴማፅ
2. መልሲ ኣልቦ ምዴማፅ ለ. ዒይነት ክእለት ምዴማፅ
3. ዴኹም ዒቕሚ ምዴማፅ ሐ. ዒሚቕ ምዴማፅ
4. ስፌሕ ዜበለ እዋን ይወሰዴ መ. መልመዱ መዴማፅ
5. ንነቐፋታ ምዴማፅ ረ. ሰፉሕ ምዴማፅ
6. ዜዴመፅ ናውቲ ሰ. ዕንቅፊት ምዴማፅ
7. ንምንታይ ነዲምፅ ሸ. ዕለታዊ ዕማምና ንምስላጥ
8. ኣዯቒቕካ ምዴማፅ ቀ. ብቑዕ ተዚራቢ ምዕዲም
9. ፀብፃብ ምዴማፅ በ. ንኡስ ክእለት ምዴማፅ
10. ቀንዱ መልክእክቲ ምግንዚብ ተ. ዴሕሪ ምዴማፅ

28
III. ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታት ሓፂርን ተነበባይን መልሲ ሃብ/ቢ/

1. ከይዱ (መይላ) ኣዯማምፅና ከመይ ክኸውን ይኽእል?

2. ክእለት ምዴማፅ ከመይ ንውንጥር?
3. ብክርኪታት ምዴማፅ ዗ርዜር/ሪ/
4. ንምንታይ ከምነዲሞፅ ዗ርዜር/ሪ/
5. ተግባር ምዴማፆት ዜበሃሉ ሓብሮም/ዩም/
6. ኣብ ክፌሊ ተምሃሮ እንታይ ከዯምፁ ይኽእሉ?
7. ሒዯት ዒንቀፌቲ ምዴማፅ ትብሎም/ልዮም/ ግለፅ/ፂ፡፡

መጥለሊ ነጥቢታት

እንታይነት ምዴማፅ ክገልፅ ይኽእል'የ፡፡
ንኡሳን ክእለታት ምዴማፅ ክዜርዜር ይኽእል'የ፡፡
መይለ (ጠመተ) ምዴማፅ ክነግር ይኽእል'የ፡፡
ንኽእለት ምዴማፅ ዗ማዕብሉ መልመዱታት ክዜርዜር ይኽእል'የ፡፡
ክእለት ምዴማፅ ንምርግጋፅ ዜውንጥሩ ሕቶታት ክዜርዜር
ይኽእል'የ፡፡
እንታይን ንምንታይ ከምናዯምፅ ከረዴእ ይኽእል'የ፡፡
ብርኪታት ምዴማፅ ክዜርዜር ይኽእል'የ፡፡
ንከይዱ ምዴማፅ ዗ዕንቅፈ ኣጋጠሚታት ክዜርዜር ይኽእል'የ፡፡
ዒይነታት ክእለት ምዴማፅ ክዜርዜር ይኽእል'የ፡፡
ንጥፇታት ምዴማፅ ከመይ ከምዜሳለጥ ክዜርዜር ይኽእል'የ፡፡
ምዴማፅ ምሰካልኦት ክእለታት ተሓናፉፁ ከምዜቐርብ ክነግር/ከረዴእ
ይኽእል'የ፡፡
ክእለት ምዴማፅ ከምህርን ክፌትንን ይኽእልየ፡፡

29
1.2 ንባብ
1.2.1 እንታይነት ንባብ

መበገሲ፡- ኣብዙ ክንዜተየሉ ንሻበሻበሉ ዗ሎና ትምህርቲ ንባብ ኣብ መፇለምታ 'ዙ ክፊል
እንታይነት ንባብ ዜተፇላለዩ ምሁራት ዜሃብዎ ፌትሒት (ብያነ) ክንዜርዜር ኢና፡፡ ኣስዑብና
'ውን ረብሓታት ንባብ ማለት ንምንታይ ከምነንብብ ምስጠቆምና ትምህርቲ ንባብ ንምዕባይ
ዜሕግዘ ናውቲ ከመይ ከምዜዲለውን ከምዜምረፁን ክንዜትይ ኢና፡፡ በቶም ኣቐዱሞም
ዜተውሃቡ ሕቶታት እናተበራበርና ክንመሃር ኢና፡፡


ክእለት ንባብ እንታይ ማለት ይመስለካ/ኪ
ግርም ፇተነ፡-
- ንባብ ካብ ኣርባዕቲኦም ክእለታት ሓዯ'ዩ፡፡
- ተቐበሊ ክእለት (Receptive skill) እንተብሃለውን ይፌለጥ'ዩ፡፡
- ንባብ ንሓዯ ፅሑፌ ናይ ምርዲእ፣ ናይ ምትርጓምን ግቡእ ሓበሬታ ናይ ምውሳዴ
ከይዱ'ዩ፡፡
- ንባብ ዜዴለ ሓበሬታ (መረዲእታ) ካብ ፅሑፌ ምርካብ 'ዩ፡፡
- ዯራሲን ተዯራሲን ዗ራኽብ'ዩ፡፡

ዜኸበርካ/ኪ ተምሃራይ(ሪት) ብተወሰኺ እዝም ዜስዕቡ ፌትሒታት ንመልከት፡፡

- ንባብ ሸውዒተ ብርኪታት ዜሓ዗'ዩ /ቡ዗ን 1992፣ 25/፡፡ ንሳቶም ዴማ፡-

ምፌለይ - Recognition
ውህዯት - Assimilation
ውሽጣዊ ጥምረት - Intra-integration
ሰፉሕ ምትእስሳር - Extra-integration
ሓበሬታ ምፅናሕ - Retention
ምዜካር - Recall
ምትእትታው - Communication 'ዮም፡፡

30
- ናታል (1996፣ 2) ዴማ ብ3 ይምልከቶ
1. ምርዲእ፣ ምግንዚብ፣ ፌትሒት፣ ስምዑት
2. ምንፃል፣ ምፌላይ፣ ምቁፃር
3. ካብ ብልዕቲ ዜርርብ ምምንጫው፣ ምዜራብ፣ ምንባብ 'ዮም ይብል፡፡
ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ልዕል ክብል ንባብ ኣመልኪቶም ዜተውሃቡ ክልተ
ፌትሒታት ኣመልኪትኩም ፌልልይ ወይ ሓዴነት እንተሎ እንዲረእኹም መብርሂ ሃቡ፡፡

እዙ ንምዕያይ ብጉጅለ ተወዯቡ፡፡ ፀብፃብ ጉጅለ ዴማ ናብ ክፌሊ ኣቕርቡ፡፡
ሰልጠንቲ ተምሃሮ ኣብ መንጏ እቶም ፌትሒት ሩኡይ ፌልልይ ከመ዗የለ ከምዜትርዴኡ

ተስፊ ንገብር፡፡ ኣብቲ ሓዯ ዗ሎ ሓሳብ ኣብቲ ካሊእ ከም዗ሎ ዜተረዯኣኩም ይመስል፡፡

- ልዕል ክብል ከምዜተሓበረ ንባብ ሕፅር ብዜበለን ብሓዯ መልክዕ ምፌታሕ ከምዜይከኣል
ያርእና፡፡
- ንባብ ውስብስብ፣ ረቂቕን ኣእምሮኣዊ ከይዱ፣ ምግንዚብ፣ ፌትሒት ምሃብን ወ዗ተ. ምዃኑ
ንርዯእ፡፡

- ንፈዒት መንበብቲ ቃላት ቐልጢፍም ብምፌላይ ይግን዗ቡ፤ በዙ መዯይ መምህራን

ንተምሃሮኦም ካለማምደዎም ይግባእ፡፡ ምኽንያቱ ቕልጣፇ ንባብ ምጭባጥ ዜከኣል
በ዗የቋርፅ ልምምዴ ንባብ 'ዩ፡፡
- “ሕምባሻ ምልሓስ እንታይ ዋጋ ኣለዋ ምህንጋጭበይ” ዜብል ኣበሃህላ ልቢ ክንብል
ይገብረና፡፡ ከመይሲ ንባብ ብንባብ ምምሃር ዯኣምበር ካሊእ መብርሂ ወይ ገለፃ ጥራሕ
ብምጥቃም ረብሓ ከም዗ይብሉ ንርዲእ፡፡
- ምንባብ ተቆራሪፃምን ተስተኻኺሎምን ዜተቐመጡ ጣውላታት ገጣጢምካ ጠረጴዚ
ከምምሥራሕ ይቑፀር፡፡ ስለዙ ንባብ ጥበብ ከምዜኾነ ኩሉ፣ ክእለት (ጥበብ) ንባብ ክርከብ
ዜከኣል ንባብ እናንበብካ ከምዜኾነ ንርዯእ፡፡

1.2.2 ንምንታይ ነንብብ


ንምንታይ ነንብብ ይመስለካ/ኪ

31
ንምንታይ ንተምሃሮና ንባብ ከምንምህር ዗ረዴኡ ሓሳባት ኣኪብኩም ብጉጅለ ናብ ክፌሊ
ብፃብፃብ ኣቕርቡ፡፡ ካውኡ ነዙ ሞጁልኩም ኣንብብዎ፡፡

ሀ. ንግን዗በ (ንምርዲእ) ነንብብ፡-
- ካብ ዜተፇላለዩ ፅሑፊት ሓበሬታ (መልእኽቲ) ንምውሰዴ፣
- ነቲ ቋንቋ ንምፌላጥ፣
- ስራሕ ንምሓዜ፣
- ንዕዮ ስነፅሑፌ፣
- ዜሓለፇ ንምዜከርን ናይ መፃኢ ንምትንባይን ወ዗ተ. ነንብብ፣
- ኣብ ጊዛ ንባብ መንበቢ ኣእምርኡ ክፌቲ ምግባር ይግበኦ፣

/መፅሓፌ ማይ ዜሓ዗ ኣቕሓ'ዩ/ ኣእምሮ ከዒ ማይ ከምዜመጥጥ ስፖንጂ

 እዩ፡፡

ለ. ንምዜንጋዕ (ንምህዲስ) ምንባብ

- ንምዜንጋዕ/ጊዛ ንምሕላፌ፣
- መ዗ናጋዕቲ ፅሑፊት ከም ሓፂርን ነዊሕን ልቦለዴ 'ዮም፡፡
- ንምዜንጋዕ ዗ንቡ ተምሃሮ ክእለት ቋንቋ ከም዗ማዕብሉ ዗ጠራጥር ኣይኮነን፡፡
- “ብሓዯ እምኒ ክልተ ዑፌ” ከምዜበሃል ዕፅፉ ረብሓ ኣለዎ ማለት 'ዩ፡፡ ምዜንጋዕን
ቋንቋ ምምላኽን፡፡
ንባብ፡-
- ዒርስኻ ንምምሕያሽ፣
- ፅምኣት ትምህርቲካ ንምርዋይ፣
- ንምዜንጋዕ፣
- ንባብ፣ ወ዗ተ. ይንበብ፡፡

1.2.3. ረብሓ ንባብ

ረብሓ ንባብ እንታይ 'ዩ ትብል/ሊ

ንባብ ማእለያ ዗ይብሉ ረብሓ'ዩ ዗ለዎ፡፡ ቁረብ ቆንጢርና ክንዜርዜር፡-
ንባብ - ፌልጢትካ ንምግፊሕን ምዴንፊዕን፣

32
- ከባቢኻ፣ መንግስቲ፣ ሕብረተሰብ፣ ኩነታት፣ ፖለቲካ፣ ግቡእኻን መሰልካን ወ዗ተ.
ንምፌላጥ ኣገዲሲ (ጠቃሚ) 'ዩ፡፡
- ከም መይላ መተኣታተዊታት ኣዜዩ ጠቓሚ 'ዩ፡፡
- ንምርምር ሳይንስን ተክኖሎጂን፣
- ንኣካዲሚክ ውፅኣት፣
- ንዜተፇላለየ ሳይንሳዊ ስራሕቲ፣
- ኣብ ቤት ትምህርቲ ኣቲኻ ብትምህርትኻ ዕውትን ውፅኢታዊን ንምኻን፣
- ዜተፇላለዩ ፇጠራዊ ፅሑፊት ብምንባብ ንምህዲስን ቁምነገራዊ ጭብጢታት
ንምርካብን ወ዗ተ፡፡

1.2.4. ክእለት ንባብ ንምዕባይ ዜሕግዘ ንጥፇታት

ክእለት ንባብ ንምዕባይ ዜግዘ ንጥፇታት ትፇልጦም(ዮም) 'ድ


1. ዴልየት ዗ለዒዕሉ ፅሑፊት ምምራፅ፡-

- ንባብ ንምምሃር ዜንበብ ክህሉ ይግባእ፣
- እቲ ዜንበብ ፅሑፌ ዴማ ብኩሎም እኳ እንተ዗ይተብሃለ ብኣብዜሓ ተምሃሮ ዜፌቶን
ዜነኣዴን ክኸውን ይግባእ፡፡ እንተ዗ይኮኑ ግና ዗ይፌቶ ትሕዜቶ ንባብ ክእለት ንባብ
ከማዕብል ይኽእል'ዩ ምባል ዗በት'ዩ፡፡
- ስለዙ ናይ ተምሃሮ ዕዴመ፣ ክፌሊ፣ ማሕበራዊ ናብራ ወ዗ተ. ዜጠመተ ኽኸውን
ይግባእ፡፡

2. ንውልቀ ንባብ ጠመተ ምሃብ፡-

ተምሃሮ በዒልቶም ከንብቡ ንገብረሉ ቀንዱ ምኽንያት ንምታይዩ

ዕላማ ትምህርቲ ንባብ ንተምሃሮ ዜተመርፁ ንባባት ከንቡ ምግባር'ዩ፡፡ ሽቶ
መምህራን'ውን፣ ንምንታይ ዕላማ፣ እንታይን ከመይን ንምንባብ ዜተረዴኡን፣ ብዒርሰ ፃዕሪ
ፀገሞም ንምፌታሕ ዜኽእሉ ተምሃሮ ምፌራይ ብምኳኑ፣ ካብ ዗ይረብሕ ኢዴ ኣታውነት
ምእታው ተዒቒቦም ዜበዜሕ ሰዒት ንተምሃሮኦም ከውዕሉ ይግባእ (ሲልበርስቴን 1994፣ 1ዏ)፡፡
ስለዜኾነ ተምሃሮ መምህሮም ዗ንበሎም ፅሑፌ ከዴምፁ፣ ሕቶታት ክፅሕፊን
ክምሉሱን፣ ወ዗ተ ካብ ምዕዲም ተዒቂቦም መብዚሕትኡ እዋን ተምሃሮ ባዕልቶም ከንብቡ

33
ምሕጋዜ ንኽልኦት ንጥፇታት ጠመተ ምሃብን የዴሊ፡፡ እዙ እንትንብል ግን ንጥፇታት
(ክእለታት ቋንቋ) ኣዋዱዴካ ምእንጋዴ ነውሪ'ዩ ማለት ኣይኮነን፡፡

3. ንባብ ምስ ዜፀንሐ ፌልጠት ምትሕሓዜ

 ከመይ ጌርና ምስ ዜፀንሑ ፌልጠት ነተሓሕዝ
ንባብ ምስ ዜፀንሐ ዒርሰ ፌልጠትን ምስቲ ዜቐረበ ፅሑፌን ንምውህሃዴ/ምቅዲው ፃዕሪ
የዴሊ፡፡ ስለዙ ዜቐረበ ንባብ ተምሃሮ ምስ ተመኩሮኦም፣ ምስ ከባቢኦም ከጠዒዕሞዎ፣
ከስተማቕርዎን ክግን዗ብዎን መእንትን ክኽእሉ መምህሮም ናብዙ ሸቶዙ ከብፀሖም ዜኽእል
ሕቶታት ወይዴማ ዜተፇላለዩ ንጥፇታት ክትልም ይግበኦ፡፡

4. ጉጅለ ዕዮ ምጥንኻር

 ተምሃሮ ብጉጅለ ከንብቡ ንምንታይ ንገብር

ተምሃሮ እናተሓጋገዘ ክእለት ኣንቢብካ ምርዲእ ንኸማዕብሉ ዜሕግዜ መይላ ምሕንፃፅ
(ምትላም) ኣዴላይ'ዩ፡፡ ስለዙ ኣብ እዋን ትምህርቲ ንባብ ተምሃሮ ብፅምዱ ወይ ዴማ ብጉጅለ
እናኾኑ ከንቡ ምግባር ኣገዲሲን ዗ይተርፌን ስራሕ ክኸውን ይግባእ፡፡
ነዙ ዴማ፡-
1. ተምሃሮ ብፅምዱ ወይ ዴማ ብጉጅለ ምጉጃል፣
2. ነኒ ሕዴሕዱኡ ምዴብ ተመሳሰሊ ምንባብ ምዕዲል፣
3. ኣንቢቦም ምስወዴኡ ብሓበር ሓሳብ ንሓሳብ ክለዋወጡ ምሕጋዜ፣
4. ሕቶታት ኣንቢብኻ ናይ ምርዲእ ክእለት ተቐያይሮም መልሲ ንኸናዴዩ ምግባር፡፡

5. ክእለት ቋንቋ ምዕባይ

 ክእለት ቋንቋ ብኸመይ ክዒቢ ይኽእል

ዜንበብ ፅሑፌ ብቋንቋ ዜተዋዯዯ ብምኳኑ ነቲ መልእኽቲ ንምርዲእ እኹል ክእለት ቋንቋ
ከም዗ዴሊ ናይ ግዴን 'ዩ፡፡ ስለዙ ክእለት ቋንቋ ዗ለዎ ተምሃራይ ካብ ካልኦት ዜሓሸ ኣንቢብካ
ናይ ምርዲእ ክእለት ከም዗ለዎ ኣየጠራጥርን፡፡ እዝም ክልተ ክእለታት (ንባብን ፅሕፇትን) ዴማ
ተዯጋገፌቲ ስለዙኾኑ ንተምሃሮና ስሉጥ ወይ ዴማ ብቚዕ ትሕዜቶ ዗ለዎ ንባብ ክንእንግድም
ይግባእ፡፡

6. ምስ ወዴዒዊ ጋህዱ ዒለም ዜተጠዒዒሙ ናውቲ መምሃሪ ምጥቃም


34
ጋህዱ ዒለም እንታይ ማለት እዩ
ብሃበ ተረኽበ ዜተመርፁን ዗ሰልችዉን ምንባባት ክቐርቡ የብሎምን፡፡ እንተሃሊዮም ዴማ
ወዴዒዊነትን ማራኽነትን ብ዗ለዎም ምንባባት ክትክኡ ይግባእ፡፡ ስለዙ መምህር እናአለሽን
እናቖንጠረን ምስ ተምሃሮ ዕለታዊ ናብራ (ህይወት) ዜዚመዴ ፅሑፌ ከቕርብ ይግባእ፡፡

7. ዕማማት ውሽጢ ክፌሊ ብሓጋዙ/ተወሳኺ/ ንባብ ምጥንኻር

ኣብ ተምሃራይ መፅሓፌ ጥራሕ ዜርከቡ ምንባባት ኣንቢብኻ ብቑዕ ምዃን ኣይከኣልን፡፡
ስለዙ ፌልጠት ተምሃራይ ከዕብዩ ዜኽእሉ ተወሰኽቲ ምንባባት ንምቅራብ ምትልም ይግባእ፡፡
ዜንበቡ ፅሑፊት ብፌላይ ልቦለዴ ብመልክዕ ገዚ ዕዮ ምሃብ፡፡ ንንባብ ልቢ ወለዴ ዜኾኑ
ሕቶታት (Work sheet) ብምዴላው ተምሃሮ ኣብ ገዜኦም ከም዗ንበቡ ንምርግጋፅ ምፌታን፡፡
በዙ ከይዱ ዴማ ንኽበረታትዐ ምሕጋዜ የዴሊ፡፡

8. ንባብ ምስ ግቡእ ፌጥነት ምጥዕዒም

ኣብ እዋን ንባብ ተምሃሮ ከመይ ዒይነት ፌጥነት ክህልዎም ይግባእ

- ኣዙኻ ቀስ ኢልካ ወይ ዴማ ቀልጢፌካ ምንባብ መለእኽቲ ንምቕሳም ኣፀጋሚ 'ዩ፡፡
ስለዙ ብማእኸላይ ፌጥነት ወይ ዴማ ብግቡእ ምንባብ ይግባእ፡፡
- ብኢዴካ እናተንከፌካን እናመልከትካን ምንባብ፣
- እናጉረምረምካ (murmuring) ምንባብ፣
- ኣብ እዋን ንባብ ንዯሓር ምምላስ (regression) ካብ ዜኣመሰሉ ኣጉል ልምዱታት
ምዕቃብ፡፡

1.2.5 ሓፇሻዊ ዕላማ ትምህርቲ ንባብ

 ዕለማ ንባብ እንታይ ይመስለካ/ኪ

዗ፇር ወይ ዴማ ክእለት ትምህርቲ ቋንቋ ካብ መንጎ ዜኾኑ እቲ ሓዯ ንባብ ምኳኑ
ርደእ'ዩ፡፡ እዙ ክእለት ንባብ ካብ መንጎ ዜምዕብለሎም ስፌራታት ቀዲማይ ቦታ ዙወሃበ ቤት
ትምህርቲ ምዃኑ ኣየጠራጥርን፡፡ ስለዜኾነ ዴማ ኣብ ቤት ትምህርቲ ዜወሃብ ንባብ ተኮር
ትምህርቲ ወይ ዴማ ዕላማ መራሺ (goal oriented) ክኸውን ይግባእ፡፡
ዕላማ ዗ለዎ ንባብ ኣንቢብካ ናይምርዲእ ክእለት የማዕብል፡፡ እዙ ዴማ ተምሃሮ ኣብ
ትምህርቲ ኮነ ኣብ ናብረኦም ዗ጋጥሙዎም ንበባት ብቐሊሉ ንኽርዴኡ የኽእሎም፡፡ ብሓፇሻ
ንግሁዴ ዒለም ንባብ (real life reading) መሰረት ይኾኖም፡፡

35
መርሀ ትምህርቲ ኮነ መፅሓፌ ተምሃራይ እንትሕንፁ ቀንዱ ዕላማኦም ኣርባዕቲኦም
ክእለታት (዗ፇራት) ቋንቋ ንምጉልበት ዜዒለሙ ምኳኖም እንትግለፅ ይረአ፡፡
ፅንዒታትን ተመኩሮታትን ከምዜሕብርዎ ክእለት ንባብ ዗ማዕብሉ እዋናዊ መይላ
መምሃሪታት ኣብ ግብሪ ዗ይምውዒል፣ በዙ ሰበብ ዴማ ናይ ተምሃሮ ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ
ክእለት ትሑት ምኳን፣ ብሓፇሻ ክእለት ንባብ ዗ማዕብሉ ዜተፇላለዩ ንጥፇታት ዗ይምትለምን
ዜኣመለሉን ንረክብ፡፡

 ባህላዊ (ጥንታዊ) መይላ ንባብ ከመይ ዜበለ ይመስለኩም

ትግርኛ ቋንቋ ዗ምህሩ ኪኢላታት ካብቲ ነበር (traditional) “ኣንቢብካ ናይ ምንባብ
መይላ” ተናጊሮም ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ክእላት ንኸማዕብል ዜሕግዘ ንጥፇታት ክፊለጡ
ምግባር ይግባእ፡፡
ካብ ዒበይቲ ዕላማታት ትምህርቲ ቋንቋ እቲ ቀንዱ ክእለት ንባብ ምምዕባል ምኳኑ
ይፌለጥ፡፡ ስለዙ ንባብ ናይ ምምሃር ሓፇሻዊ ሽቶ ተምሃሮ ካብ ውሽጢ ንባብ ንዜቐረበ
ትምህርቲ ተዯላዩ ሓበሬታ ፇልዮም (መሚዮም) ከውፅኡ፣ ዜተፇላለየ ኣምራት ብናይባዕሎም
ኣበሃህላ ክገልፁ ምብርትታዕ የዴሊ፡፡
ናይ ንባብ ዴልየት ከለዒዕሉ ዜኽእሉ መይላታት ተጠቒምካ ትሕዜቶ ሓዯ ፅሑፌ
ንምርዲእ ምኽኣል'ዩ፡፡ ሲልበርስቴን (1994፡ 12) ተምሃሮ ንንባብ ዜቐረበ ትምህርቲ ብ዗ይ
ሓገዜ መምህር ብዜተለመዯ ፌጥነት ኣንቢቦም መልእክቱ ንኽርዴኡ ምግባር ቀንዱ ዕላማ 'ዩ
እንትብል፤ ናታል (1982፡ 31) ቀንዱ ዕላማ እቲ ፅሑፌ ዜተዋዯዯሉ ቋንቋ ምምሃር ወይ ኣብ
ውሽጢ ዜተጠርነፇ ትሕዜቶ ንምግን዗ብ ምፅዒር ዗ይኮነስ እቲ ቋንቋ ትሕዜትኡ ንኽረዴኡ
዗ኽእል መይላ ወይ ብልሓት ክፇልጡ ምግባር 'ዩ ይብል፡፡ ካብዙ ብምቕፃል ዴማ ከመይ
ከምናንብብ ሓዯ ብሓዯ ንምርኣይ ክንፌትን ኢና፡፡

1.2.6 መይላ (ዒይነታት) ንባብ

 ከመይ ኢና ነንብብ ትብል/ሊ ፇትን/ኒ፡-

36
ግርም ፇተነ፡፡ ሓዯ ንባብ (ፅሑፌ) ኣንቢብኻ ንምርዲእ ዜሕግዘ ዜተፇላለዩ መይላታት
ኣለው፡፡ ካብኣቶም ዴማ ግረሌት (1981)፣ ናታል (1982)ና ግራንት (1987) ካብ ዜሐበርዎም
እቶም ቀንዱ ቀንዱ እዝም ዜስዕቡ'ዩም፡፡

1.2.6.1 ኣቐዱምካ ናይቲ ፅሑፌ ሓሳብ ምግማት (Anticipating)

ተምሃሮ ቅዴሚ እቲ ዜቐረበ ንባብ ብዕምቆት ምንባቦም እቲ ዜቐርብ ንባብ እንታይ
ዒይነት ትሕዜቶ ክሕዜ ከምዜኽእል ኣቐዱሞም ብስነ ኣእምሮኦም ክሐስቡን ከስተንትኑን
እንተፇቲኖም ንቀፃሊ ዕማሞም ጡጡሕ ባይታ ይፇጥረሮሎም፡፡ ከመይሲ ነቲ ርእሲ ሪኦም ወይ
ዴማ ብዜቐርቡሎም ቅዴመ ንባብ መዚተዩ ሕቶታት ተመልክቶም ናይቲ ንባብ ጭብጢ
(መልእኽቲ) ክትንበዩ ምግባር የዴሊ፡፡ ካብኡ ተምሃሮ ነቲ ንባብ ከንቡ ዴልየቶም ይለዒዒል፡፡
ውፂኢታዊ'ውን ክኾኑ ይኽእሉ፡፡

1.2.6.2 ተዴላይ ሓበሬታ ጥራሕ ፇሊኻ ምውፃእ (Previewing)

ተምሃሮ ኣብ ውሽጢ ፅሑፌ ዜርከቡ ዜተፇላለዩ ፌንጪ ውሃብቲ (ሓበርቲ) ክፌሊታት
(መውፅኢ፣ መእታዊ፣ ርእሲታት፣ ምዕራፊት፣ ወ዗ተ.) ኣቐዱሞም ብምምልከት ተዯላይ
ሓበሬታ ኣበይ ክርከቡ ከምዜኽእሉ ዗ርዴእሉ መይላ ኣናብባ'ዩ፡፡ ስለዜኾነ ዴማ ነዊሕ ጉዕዜ
ቅዴሚ ምጅማር ኣንፇት ጠቋሚ ካርታ ኣቐዱምካ ከምንዲይ ይቑፁር፡፡

1.2.6.3 ግርፉ ንባብ (Skimming)

እዙ ዴማ ተምሃሮ ኣብ ውሽጡ ፅሑፌ ሰፉሮም ካብ ዜርከቡ ነጥቢታት ኣዜዩ ጠቓሚ
ዜኾነ ጥራሕ ፇልዮም ዗ውፅእሉ፣ ኣዋዴዲ ሓሳብ ዜቓንይሉ ወ዗ተ. መይላ 'ዩ፡፡ እዙ መይላ ነቲ
ብምሉኡ ዜቐረበ ፅሑፌ ብህፁፅ/ብንጡፌ/ ትዕዜብቲ ምርኣይ ዜሓትት እንትኾን፣ ኣገዯሲ
ኣብ዗ይኮኑ ጉዲያት ጊዛካ ምጥፊእ ዜቓወም ንጥፇት'ዩ፡፡

1.2.6.4 ጎስጋስ/ዲህሰሳ ንባብ (Scanning)

ዲህሰሳዊ ንባብ፣ ካብ ውሽጢ ዜንበብ ፅሑፌ ተምሃሮ ንግዙኡ ዗ዴልዮም ሓበሬታ ማለት
ከም ዒ.ም.፣ ስም ዯቂ ሰበትን ቦታታትን፣ ከም ቁፅርታትን ዜኣመለሉን ዯቀቕቲ ሓበሬታታት

37
ፇልፉሎም ንምውፃእ ይሕግዝም፡፡ እዙ መይላ ተዯላይ ሓበሬታ ክሳብ ዜርከብ ብቁልጡፌ
ምንባብ ይሓትት፡፡
እዙ መይላ ካብ ግርፉ ንባብ ዜፇለየሉ፣ ግርፉ ንባብ ናይ'ቲ ፅሑፌ መስመራዊ ጉዕዝ
ተኸቲልካ ገፅ ብገፅ ብቁልጡፌ ምንባብ እንትሐትት ዲህሰሳዊ ንባብ ግን ተዯላዩ ሓበሬታ ኣብ
ዜርከበሉ ስፌራ (ቦታ) ጥራሕ እና዗ለልካ ጠመተ ዜውህብ ብምኳኑ 'ዩ፡፡

1.2.6.5 ዏውዲዊ ንባብ (Inferring)

እዙ መይላ ንባብ ኣብ ውሽጢ ዜንበብ ፅሑፌ ዜተፀመሩ ክብዴ ዜበሉ ኣምራት ዜሓዘ
ቃላትን ሓረጋትን ምስዜተዋዯደሎም ኣጣሚሮ ብምምልካት ወይ ዴማ ኣገባባዊ (syntactic)፣
ስነምጎታዊ (logical)፣ ባህላዊ አገባብ (cultural)፣ ወ዗ተ. ፌንጪታት ብምጥቃም ፌትሒቶም
ብምትእስሳር ዜርከብ መልእኽቲ ንምግንዚብ ዜኽእል'ዩ፡፡

1.2.6.6 ናይ ምትንባይ ንባብ (Prediction)

እዙ መይላ ንባብ ናይ ሓዯ ፅሑፌ ቀፃሊ መልእኽቲ ኣቐዱምካ ንምፌላጥ ምፌታን፣ ኣብ
ከይዱ ንባብ ከጋጥም ዜኽእል ዕንቅፊት ኣቐዱምካ ከም ምፅራግ ይቑፀር (መርስያ 1991፣
173)፡፡ እዙ መይላ ሓዯ ፅሑፌ እናንበብናዮ እናሃለና ንቅዴሚት ዗ጓንፇናን ገና ዗ይበፃሕናዮ
ክፊል ፅሑፌ ብዚዕባ እንታይ ከምዙዜቲ ኣቐዱምና ክንግምት ይሕግ዗ና፡፡
እዙ መይላ ተምሃራይ ንዜፇታትን ፅሑፌ (ከቢዴ) ተፃዊሩን ዒቕሚ ፇጢሩን ንኽስጉም
ይሕግዝ፤ ናይ መፃእ ትሕዜቶ ንኽግምት፡-
- ንዯሓር ምሊስ ኢሉ ንዜሓለፈ ፅሑፌ ሃሳብ የሰተንትን፣
- ኣዋዱዲ እቲ ፅሑፌ ብግቡእ ምክትታል ይኽእል፣
- ፌሉይ ዜበሉን ጠቓሚ ሓሳብ ዜሕብሩ ኣባህላታት ከም ውሃብቲ ኣንፇት ንምጥቃም
ይሕግዝ፡፡

1.2.6.7 ዒሙቕ ንባብ (Intensive Reading)

ውሱን ሓበሬታን ፌልጠትን ንምርካብ ናይቲ ፅሑፌ ሓፇሻዊ መልኽቲ ንምርካብ
ብጥንቃቐ ነንበሉ መይላ/ዒይነት ንባብ'ዩ፡፡

38
1.2.6.8 መጠነ ሰፉሕ ንባብ (Extensive Reading)
እዙ ዒይነት ንባብ መብዚሕትኡ ንምዜንጋዕ (ንምህዲስ) ዜንበብ ፅሑፌ እንተጋጥም ዜረአ
ንባብ'ዩ፡፡ እዙ መብዚሕትኡ ካብ ክፌሊ ወፃኢ ዜንበብን ሓፇሻዊ ፌልጠት ንምርካብ ከም
ልቢወለዯትን ካልኦት ዒበይቲ ኢ-ልቦለዯት ፅሑፊት ዜጥምት መይላ ንባብ'ዩ፡፡ እዙ ዒይነት
ንባብ ከመይ ከምዜሳለጥ ኣብ ቀዲማይ ሞጁል ኣብ ምዕራፌ ክልተ ከምዜተምሃርና ዜዜክር
እዩ፡፡

1.2.6.9 ምዕበለ ንባብ (Developmental Reading)

- ናይ መንበቢ ክእላት ንባብ ንምዕባይ፣ ንምምሕያሽን ብቕዒትን ንምርካብ ዜገበር
ከይዱ/ዒይነት ንባብ'ዩ፡፡
- ኣንቢብካ ናይምርዲእ ክእለት ከምዜውሰኽ ዗ለዎ ረብሓ ዜለዒለ 'ዩ፡፡ ኣብነት ምምሃር
ንመምርሒታት ንባብ፣
- ዗ይተለመደ ቃላት ኣብ ምልላይ፣ ልምዱ ምንቅስቓስ ዒይኒ ምዕባይ፣ ቅልጣፇ ክእለት
ንባብን ኣብ ምዕባይ ርኡይ ግዯ ኣለዎ፡፡
- ንባብ ንምምሃር /ንገዚእ ርእሱ ንባብ ንምዕባይ ዜግበር ትምህርቲ'ዩ፡፡

1.2.6.10 ግልጋሎታዊ ንባብ (Functional Reading)

- እዙ ዕላማ ንባብ ካብቲ ንባብ ሓበሬታ ንምርካብ ዜግበር ንባብ'ዩ፡፡ /ክትግበር ዜተሓሰበ
ስራሕ ንምስኻዕ ዜንበብ ንባብ'ዩ፡፡/
- ኣዴላይቲ መፃሕፌቲ ናይ ምምልካት ክእለት፣ ፌልፌል ሓበሬታ ናይ ምግንዚብ
ክእለት፣ ኣዴለይቲ ምንባባት ናይ ምምራፅ ክእላት፣ ፌረ-ሓሳብ ብዜርዜር ናይ ምውፃእ
ክእለት ወ዗ተ. ንምዕባይ ይሕግዜ፡፡

1.2.6.11 መ዗ናግዑ (መሀዲሲ) ንባብ (Recreational Reading)

- ንታሕጓስ፣ ሓዯ ፌፃመ ንምንኣዴ ወ዗ተ. ዜሕግዜ ዒይነት ንባብ'ዩ፣
- ጊዛ መሕለፉ ዜካየዴ ንባብ'ዩ 'ዩ፣
ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ብመፇለምታ ብ5ተ ተወዯቡ ካብኡ ሓዯ ርእሲ ዗ለዎ

ሓፂር ምንባብ ኣዲልው ካብኡ ነዝም ዒይነታት (መይላ) ንባብ ክውንጥሩ ዜኽእሉ
መልመዱታት ኣዲልው፣ ካብኡ ምስ ካልኦት ኣባላት ጉጅለ ዜሰርሑዎ እናነፃፀርኩም
ዕዮኹም ገምግሙ፡፡

39
ነዙ ሕቶ ንምምላስ ሓዯ ርእሲ ጭብጢ፣ ዜርዜር ሓሳብ ፣ስም ሃገር ወይ ዒ.ም፣
 መባእታ፣ ዒውዱ፣ ወ዗ተ ዗ለዎ ኣዲሊኹምድ ካውኡ ተምሃሮ ርእሲ እቲ ንባብ ሪኦም
ትሕዜትኡ ክትንብዩ፣ ዒ.ም ንምእላሽ ዯህሰሳ ንባብ ከከይደ፣ ወ዗ተ ድ ጌርኩም? ወይ
ልቦለዴ ንባብ ኣዲሊኹም ብዕሙቀትን መጠነ ሰፉሕ ምንባብ ከንቡን ካልኦት ተመሳሰሊ
ንጥፇታት ከም዗ዲለኹም ንኣምን፡፡

ውልቀ ዕዮ

ዜኸበርካ/ኪ ሰልጠኒ/ት ተምሃራይ/ሪት ነዙ መልመዱ ንምዕያይ ተወሳኺ ንባብ ኣንቢብካ/ኪ
መልሲ ሃብ/ቢ፡፡
1. ግንዚበ ንባብ እንታይ ማለት 'ዩ
2. ዜተፇላለዩ ፇጠራዊ ፅሑፊት ምንባብ እንታይ ረብሓ ኣለዎ
3. ከመይ ኢና ነንብብ
4. ንመ዗ናግዑ ዜመረፀ ፀሑፊት ዗ርዜር/ሪ፡፡
5. ብመንፀር ናታን (1996) ንንባብ ዜተውሃበ ፌትሒት ንገር(ሪ)፡፡

1.2.7 ኣቀራርባ መልመዱታት፣ ንኡሳን ክእለታትን ንባብን ኣመራርፃ ናውቲ

ንባብን

መበገሲ፡- ተምሃራይ/ሪት/! ቅዴም ክብል ኣብ 'ቲ ዜሓለፇ ንኡስ ምዕራፌ ብርክት ዜበሉ
ትሕዜቶታት ከም዗ቕረብና ዜዜከር 'ዩ፡፡ ኣብዙ ንኡስ ምዕራፌ ዴማ ኣቀራርባ ኣንቢብካ ናይ
ምርዲእ ሕቶታት ከመይ ከምዜዲለውን ከምዜውዯቡን ክንርኢ ኢና፡፡ ከምኡውን ዗በናይን
ባህላዊን መይላ ንባብ፣ ንባብ ኣብ ክፌሊ ከመይ ከምዜሰለጥ ምስሓበርና፣ ንኡሳን ክእለታት
ንባብን ንንባብ ዜምረፁ ፅሑፊትን/ዜምልከት ረቋሒ ክነቕርብ ኢና፡፡ ነጥቢ ብነጥቢ ትሕዜቶታት
'ዙ ንኡስ ምዕራፌ እናለቐምና ክንምርሽ ኢና፡፡

1.2.8. ኣቀራርባ ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት

 ኣንቢብካ ናይምርዲእ ሕቶ ከመይ ክቐርብ ኣለዎ ትብል/ሊ?

40
ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶ ብፅሑፌ ወይ ብቓል ወይ ብኽልቲኡ ክቐርብ ይኽእል፡፡
ኣቀራርብኡ ዴማ ብኽፈት ኣተሓትታ፣ ብመረፃ፣ ብሓቂ ሓሰት በል/ሊ፣ ወ዗ተ ብዜብል ከይዱ
ክቐርብ ይኽእል፡፡
እቶም ሕቶታት ዜቐርቡሉ መንገዱ ዜተፇልየ ክኸውን እንተኸአለ 'ውን ኣንቢብካ ናይ
ምርዲእ ሕታት ግና ሸቶኦም ዜወቕዐ መእንታን ክኾኑ ነዝም ዙስዕቡ ረቑሒታት ዜተዯረኹ
ክኾኑ ይግባእ፡፡
1. እቶም ሕቶታት ነቲ ንባብ ዗የንበበ ሰብ ክምልሶም ዙኽእሉ ክኾኑ የብሎምን፡፡
2. እቶም ሕቶታት ናይቲ ምንባብ ሓዯ ክፌሊ ዙተመሰረቱ ዗ይኮነስ ኩሉ ክፌሊ 'ቲ ፅሑፌ
ዜዴህሰሱ ክኾን ይግባእ፡፡
3. እቶም ሕቶታት ኣዜዮም ዗ይበዜሑን ኣዜዮም ዗ይዋሐደን እኹል መጠን ክህልዎም
ይግባእ፡፡
4. ዙተፇላለየ ኣቀራርባ መልመዱ ዙተኸተሉ ክኾኑ ይግባእ፡፡
5. እቶም ሕቶታት ሓዯ መንበቢ ዙክተሎ ናይ ምፌላጥ ዒቕማ ስልቲ (ስትራቴጂ) ዗ለዎም
ክኾኑ ይግባእ፡፡
6. እቶም ሕቶታት ተምሃሮ ነቲ ንባብ የዕርዮም ክርዴእዎ ዙሕግዜ ክኾን ይግባእ፡፡
7. እቶም ሕቶታት ዜግለፅሉ ቋንቋ ካብቲ ቋንቋ ንባብ ዜሓየለ ወይ ዜኸበዯ ክኸውን
የብሉን፡፡
8. እቶም ሕቶታት ዜቐርብሉ ቋንቋ ካብ ናይ ተምሃራይ ብቕዒት ቋንቋ ክበልፅ የብሉን፡፡
9. ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ናይ ተምሃራይ ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ክእለት ዜፇትኑ
ዯኣምበር ናይ ተምሃራይ ክእለት ዙፇታተኑ ክኾኑ የብሎምን፡፡
10. ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ምስ ካልኦት ክእለታት ተዋዱድም ክቐርቡ ይግባእ፡፡

eU

lî] SKKÀ
ዜበ ጊዙ፡ ፡

Uንባብ
ቅድም ንባብ ሕቶታት
ሀ) እዚ ምንባብ ብዛዕባ እንታይ ዝዝቲ ይመስለኩም
ለ) ማርታ መን እያ ትብሉ

41
ሐ) ብዛዕባ ተቓለስቲ እንታይ ትፇልጡ

ማርታ
ማርታ መብራህቱ ዕለት 23/11/42 ዒ.ም ካብ ብርጌዯር ጀነራል መብራህቱ ፌሰሃን ካብ ወ/ሮ
ይሕዯጋ ሃይሉን ኣብ ከተማ ኣዱስኣበባ ተወሊዲ ናይ ካልኣይ ብርኪ ትምህርታ ዴማ ኣብ
ናይጀርያን ዯብረ዗ይት ወንገላዊት ኮለጅን አጠናቒቓ፡፡ ብናይ ኣሜሪካ መንግስቲ ንንፈዒት
ተምሃሮ ዒሰርተ ሓዯ ክፌሊ ዜዋሃብ ዜነበረ ናይ ትምህርቲ ዕዴል ብምርካብ ዒሰርተ ክልተ
ክፌሊ ኣብ ሃገረ ኣሜሪካ ንሓዯ ዒመት ተማሂራ’ያ፡፡ ጓል ዒሰርተ ሓሙሽተ ዒመት እናሃለወት
ኣብቲ እዋን ቀዲማዊ ሃይለስላሴ ዩኒቨርስቲ ዜበሃል ዜነበረ ዩኒቨርስቲ ኣዱስ ኣበባ ኣትያ፡፡
ምንም እኳ ወለዲ ሞያ ምህንዴስና ክትማሃር እንተዯፊፈኡዋ ዯቂ ሰባት ብፌላይ ዴማ
ኣዳታትን ህፃውንትን ናይ ምሕጋዜ ዴልየታ ዜዒ዗዗ ስለዜነበረ ማርታ ሞያ ሕክምና መረፀት፡፡
መረፃኣ ዴማ ዜተጏዴኡ ወገናታ ንምሕጋዜን ኣብ ውሽጣ ተቐቢሩ ዜነበረ ቦቕባቕነት
ንምትግባርን ከምዜሓገዚ ወለዲን ቕርበት ዗ነበሮም መሓዘታን ይዚረቡ፡፡

ካብ 1950 ዓመተ ምሕረት ጀሚሩ ተምሃሮ ዩኒቨርስቲ ስርዓት ሃፄ ሃይለስላሴ ብትረት

ተቓወምዎ፡፡ ኣብዚ ተቓውሞ እዙይ ዋላኳ ብዙሓት ኣይንበራ’ምበር ዯቂ ኣንስትዮ’ውን
ኣብቲ ተቓውሞ ተሰሊፇን ነይረን እየን፡፡ 1960ታት ዓ.ም ግና ፍልይ ኹነታት ነይሮም፡፡
እዞም ኣብ መስርዕ ተቓውሞ ስርዓት ሃፄ ሃይለስላሴ ተሰሊፎም ዝነበሩ ተምሃሮ ዩኒቨርስቲ
ኣብ መንጎ መስርፆም ማርታ መብራህቱ ረኺቦም፡፡ ብትምህርታ ህርኩትን ተዯናቒትን
ዝኾነት ማርታ ኣብ ፋካሊቲ ሕክምና ኣትያ ፍልጠት ሞያ ሕክምና ትቐስም ነይራ፡፡
ድሓር’ውን ብዝነበራ ናይ ቓልሲ ወነ ተምሃሮ እቲ ዩኒቨርስቲ በታ ብቓልሳ እትፍለጥ
ፀላም ኣሜሪካዊት “ኢትዮጵያዊት አንጀላ ዴቪስ“ ብምባል ስም ኣውፂኦምላ ነይሮም፡፡

ማርታ ምስ ሰባት ናይ ምትእትታው ተውህቦ ነይርዋ፡፡ ንሳ ኣብ ዘላቶ ቦታ ኹሉ ግዘ ምስ

ዯመቐ’ዩ፡፡ ዘይረዳድኡ እተረዳድእ፣ ኣብ መንጎኦም ዘንፀላለወ ዯመና ፅልኢ እትቐልዕን
ዝተራሓሓቑ እተቃራርብን ህፃን ሽማግለ እያ ነይራ፡፡ ብምዃኑ ድማ ኣብ መንጎ
መሓዙታ ከም ሓውልቲ ጎሊሃ እያ ትርኣይ፡፡ ኣብ ዩኒቨርስቲ እናሃለወት ኩሉሻዕ ትዛረቦ
ዝተወፅዑ ወገናት ናይ ምርዳእ °ማም ከምዘለዋ’ዩ፡፡ “ንሕና ካብቲ ካሊእ ህዝቢ ዝሓሸ

42
ተጠቀምቲ ኾይና ኣለና፡፡ ስለዚ ተመሊስና ኣብዝሓ ህዝብና ክርባሕ ምግባር ግቡእና
እዩ፡፡” ትብል ነይራ፡፡

1960ዓ.ም እኒ ማርታ ኣብ ውሽጢ ባሕሪ ፖለቲካ ሙሉእ ብሙሉእ ኣቲዎም ዝሕምስሉ

እዋን’ዩ ነይሩ፡፡ መዯረ ማርታ “ናፅነት ህዝቢ፣ መሰል ምዝራብን መሬት ንሓራሲኡን”
ዝብሉ ሕቶታት ሒዙ ቅልቅል በለ፡፡ ወያናይ ስሚዒታ’ውን ከም ሃልሃልታ ሓዊ ምብራዕ
ጀመረ፡፡ “ብሓይሉ ተመኪሑ ህዝብና ዝፀቅጥ ስርዓት ሓይሉ ንስበሮ!“ ዝብሉ ሃይለ ቃል
ዝተሓወሶም መዯረኣ ን²ል›ለም ዝዝከሩ እዮም፡፡

ማርታ ናይ ሕክምና ትምህርታ ንምውዳእ ሓዯ ሰሚስተር እንትተርፋ ሓዯ ልእኽቶ

ተዋሂበዋ፡፡ ቁፅሪ በረራœ 708 ዝኾነት ነፋሪት መንገዲ ኣየር ኢትዮጵያ ንምብራር
ተዳሊዋ ነይራ፡፡ ነታ ነፋሪት መጭወይ ዝኸውን ቡምባ ሒዛ ናብ ውሽጢ እታ ነፋሪት
ንኸትኣትው ልእኸቶ ተዋሂቡዋ፡፡ ሂወት መሓዙታ ንምድሓንን ዝተዋሃበ ልእ¦ቶ
ንምስኻዕን ብዘይምንም cጋእ መጋእ ኣብ ሕፍረተ ስጋኣ ቡምባ ሓቢኣ ናብ እታ ነፋሪት
ኣተወት፡፡ ናታ ሂወት ጥራይ ተዘይኮነስ ናይ መሓዙታ ዕድል •ውን ናይ ምውሳን
ሓላፍነት ተሸኪማ ነይራ፡፡ ዝነበረ ተፍትሽ ሓሊፎም ኹሎም መሓዙታ ናብታ ነፋሪት
ኣተው፡፡

እታ ነፋሪት ኣንፇታ ክትልውጥ ንቶም መራሕቲ ነፋሪት ተዘሪብዎም፡፡ ኮይኑ ግና ሕማቕ

ኣጋጣሚ ተኸሲቱ፡፡ ኣብታ ነፋሪት ዝነበሩ ሓለዋ ፀጥታ ብዝሓዝዎ ሸንበቆ ብረት ነቶም
ናይ ለውጢ ሓዋርያ ጥይት Ÿዝንብሎም ጀመሩ፡፡ ማርታ’ውን እቲ ዝጀመርዎ ቓልሲ
ተዯጒሉ ከይተርፍ ሂወት እቲ መራሒ ጉጅልኦም ንምድሓን ኣብ ልዕሊኡ ወዲቓ
ሸፇነቶ፡፡ ግና ሓዯ ናይ ፀጥታ ስራሕተኛ ብቲ ዝተዓጠቖመትረየስ ጥይት ኣብዝባኖም
ኣዝነበሎም፡፡ እቲ ምጭዋይ ነፋሪት ዋላኳ ከምቲ ዝተሓሰበ ተዘይተዓወተ ቃልሲ ተምሃሮ
ዩኒቨርስቲ ግና ዝያዳ ክፍለጥ ገይርዎ፡፡

ሕፅይቲ ዶክተር ማርታ መብራህቱ ኣብ 22 ዓመታ ኣብ 1965 ዓ.ም uቲ ናይ’ቲ ስርዓት

ሓለውቲ ፀጥታ ዝተተኮc ጥይት ሂወታ ሓሊፈ፡፡ ኾይኑ ግና ፅጉማት ህፃናትን ኣዴታትን
ምሕጋዝ ከም መንፇሳዊ ሃፍቲ ትቖፅሮ ዝነበረት ማርታ ሓዯ ቀዋሚ መዘከርታ “የፍኦ-
ማርታ ናይ ህፃናትን ኣዴታትን ትካል ተራድኦ” ዝብል ትካል ረድኤት ተጣይሹላ
ይርከብ፡፡

43
ፍልፍል፡- “ተራሮችን ያንቀጠቀጠ ትውልድ“ ብ መጽፍ ምራ  ክፌሊ s”s
ƒÓ`—

SU`N= 1. ካብዙ ንላሊ ንዝቐረበ ንባብ መሰረት ብUግባር kí=KAU ´ቐ[u< ሕቶታት
Óu<• SMc= HwKAU::
1/ ካብዞም ዝስዕu< ሓሳባት ሐዯ ብዛዕባ ማርታ ልክዕ ኣይ¢ነን፡፡
ሀ. ሞያ ምህንድስና ምርጫ ወለዳ ሞዃ’> ዝተረዯአት ማርታ UርጨኦU
ዯÑ>ፋቶ’ያ
ለ. ማርታ ዩኒቨርሲቲ ኣዲስኣበባ ዝኣተወትሉ ዕድመ 15 እዩ፡፡
ሐ. “መሬት ንሓራሲኡ” ሓዯ ቅዋም ማርታ እዩ ነይሩ፡፡
መ. ፅንዓት ቅዋሞ ማርታ ምክንያት መስዋእታ ኮይኑ፡፡
2/ ማርታ ንመራሒ ጉጅለኦም ወዲቓ ዝሸፇነቶ ዋና ምክንያት፡-
ሀ. መራሒ ገጅለኦU ህይወቱ ከይጠፍእ፡፡
ለ. ዕላማ ዝነበሮ ቃልሲ ሓቢርዎም ከይመውት፡፡
ሐ. ህይወት ማርታ ”ምትራፍ፡፡
መ. ህይወት ማርታን ህይወት መራሒኦUን ሓቢሩ ንምጥፋእ፡፡
3/ ዓፋኒ ስርዓት ሃይለስላሴ
ሀ. ማርታ ŸU ሓወልቲ Ôሊሃ ንክትረአ ገይሩ፡፡
ለ. ኣብ ሃገረ ኣመሪካ ንክትመሃር ዕድልፇጠረ፡፡
ሐ. ትምህርታዊን ፖለቲካዊን ማርታ ክብ ¡ብል Ÿኣለ፡፡
መ. ንሕልፇት ህይወት ማርታ ዋና ምክንያት ¢ነ፡፡
4/ ካብዞም ዝስዕu< ነጥu=ታት Pዯ ብ³ዕባ ማርታ ተተካኢ ገላፂ ኣይ¢ነን፡-
ሀ. “ኢትዮጵያዊት አንጀላ ዴቪስ”
ለ. ከሞሓወልቲ ጎሊሃ እትረአ ተሞሃሪት
ሐ. ተምሃሪት ሙያ ሕክምና
መ. ናፋቒት ስርዓት ንጉስ ሃይለስላሴ
5/ ሓዯ ካብዞሞ ዝስዕቡ ቅዋም ማርታ ኣይነበረን:-
ሀ. መሬት ንሓራሲኡ
ለ. መሰል ምዝራብ
ሐ. ናìነት ህዝu=

44
መ. ኩሎም መልሲ እዮም
ሰ. መልሲ የለን
6/ እኒ ማርታ ኣብ ውሸጢ ባሕሪ ፖለቲካ ሙሉእ ብUሉእ አትዮU ዝሓመeሉ እዋን:-
ሀ. 1960 ሐ. 1942
ለ. 1965 መ. 1950
SU`N= 2: ነዝም ዝeዕቡ ቃላት wመcረት እ+ ”vw ተመሳሳሊ ፍታሕ ድለይሎም::
7/ ብትሪ ሀ. ብሸለል መKል ሐ. ብፅንዓት
ለ. ብሓx መ. ኩሎም መልሲ’ዮሞ
ሰ. “ለ“ ን “ሐ“ SMc=’ÄU
8/ መÅረ ሀ. ዘረባ ሐ. eብከት
ለ. ፖለቲካ መ. ተዋስኦ
ሰ. ኩሎም መልሲ እዮሞ
9/ ብሰጋእ መጋእ ሀ. ብድፍረት ሐ. ብትብዓት
ለ. ብፍርሒ መ. ብፅንዓት
ሰ. መልሲ የለን
10/ ብወነ ሀ. ብፅንዓት ሐ. ብጥንካረ
ለ. ብሓቦ መ. ብሞራል

ሰ. ኩሎም መልሲ እዮም

11/ uቕቧቕ ሀ. ሩህሩህ ሐ. ፅኑዕ

ለ. ፇራሕ መ. ጨካን
ሰ. መልሲ የለን
12/ ህርኩት ሀ. ርጉU ሐ. ሃካይ
ለ. ፃዕራU መ. ‘ሀ ‘ን ‘ለ ‘ን መልሲ እዮU
13/ ተውህቦ ሀ. ተመስጦ ሐ. ሰሚዒት
ለ. ክእለት መ. ህርፇት
ሰ. መልሲ የለን
14/ Uጥያሽ ሀ. ሞእÕድ ሐ. UUስራት
ለ. Uስዋር መ. Uንስሕባብ
ሰ. ኩሎም መልሲ እዮም

45
ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ እዝም ሕቶታት ካብ እቲ ዜተነበበ (ማርታ) ርእሲ ወፃኢ ድ
ሕቶ ኣሎ ከቢዴ ዴዩ ነዙ ንባብ ዗የንበበ ሰብ ክምልስ ድ ይኽእል እወ መልስኩም ካብዙ
ንባብ ወፃኢ ሕቶ ከም዗የለን ነዙ ንባብ ዗የንበበ ከም዗ይምልስን ድ ኢልኩም

 ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ብኸመይ ምቕራብ ከምዜካኣል ፀሓፌ/ፉ፡፡

ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ብክልተ መንገዱ መዱብካ ምቕራብ ይከኣል፡፡

1. ናይቲ ምንባብ ሓፇሻዊ ኣዋዴዲ ወይ ኣቀራርባ ክገልፁ ምሕታት፣
1.1 ግብሪ'ቲ ንባብ ምሕታት (መ዗ርዜራዊ፣ ቀስቃሲ፣ ኪነታዊ …)፣
1.2 ዒይነት ንባብ ምሕታት (ልቦለዴ፣ ኢልቦለዴ፣ ፀብፃብ፣ ማስታወቂያ)፣
1.3 ብዚዕባ ተግባር መተሓሓዜቲ ቃላት ምሕታት፣
1.4 ኣብ መንጎ ምሉእ ሓሳባት ዗ሎ ዜምዴና ምሕታት፣
2. ትሕዜቶ ንባብ ንኸብርህ ምሕታት፤ ኣብ ትሕቲ'ዙ ነዝም ዙስዕቡ ሕቶታት ምቕራብ
ይካኣል፡፡
2.1 ብግልፂ ዜሰፇሩ (ግልፅን ዗ይተሸፇኑን) ዚዕባታት ምሕታት፣
2.2 ብውሽጢ ተፇላጢነት (ብሰውር) ዜተገልፀ ዚዕባታት ብመሰረት 'ቲ ንባብ ምሕታት፣
2.3 ብግምት ወይ ብይመስል'ዩ ኢልካ ክብፀሓሎም ዙኽእሉ ፌትሒታት ምሕታት፣
2.4 ኣብቲ ንባብ ንዜቐረበ ሓሳብ ምግምጋም፣ ምምዚን፣

 ዴሑርን ልምዲዊን ብዜኾነ መንገዱ ዙከየዴ ምስትምሃር ንባብ ኣብ ክፌሊ ከመይ
ከምዜሳለጥ ትፇልጡ ድ? ግለፁ፡፡

ግርም ፇተነ!
እምበአርከስ ዴሑርን ልማዲዊን ትምህርቲ ንባብ ከምዙ ስዕብ'ዩ ዙቐርብ ኔሩ፡፡
ንስኻትኩም እውን ትፇልጥዎ ኢኹም ኢና ንብል ዜኾነ ኾይኑ ዴሑር ንባብ፡-

1. እቲ መምህር ዕለታዊ ትምህርቲ ንባብ የፊልጥ፣ ይገልፅ፣ ይነግር፡፡

2. ፇቓዯኛ ዙኾነ ተምሃራይ ቀዯማይ ዒንቀፅ የንብብ፤ መምህር ዴማ እናተኸታተለ
እርማት ይህብ፡፡

46
3. ካልእ ፌቓዯኛ ተምሃራይ ን2ይ ዒንቀፅ ከንብብ ይግበር፤ ከምኡውን መምህር
እናተኸታተለ ይእርም፡፡
4. ካልእ ፌቃዯኛ ተምሃራይ 3ይ ዒንቀፅ ከንብብ ይግበር፤ ከምዙተለምዯ መምህር
እናተኸታተለ እርማት ይህብ፡፡
5. ብኸምዙ ዒይነት መንገዱ ኩሎም ዒንቀፃት ይንበቡ፡፡
6. ተምሃሮ ኣንቢቦም ምስወዴኡ ብተወሳኺ እቲ መምህር ዴምፁ ዒው ኢሎ የንብብ፤
እቶም ተምሃሮ ዴማ የዯምፅዎ፡፡
7. ካብኡ ተምሃሮ ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ንኽዒዩ ይሕተቱ፡፡
8. ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ብመልክዕ ዕዮ ክፌሊ ወይ ዕዮ ገዚ ምስተዒዩ ኣብ ክፌሊ
ብመልክዕ ዗ተወይ እርማት መልሲ ይወሃቦም፡፡
- እዙ ልምዲዊ ኣማህራ ንባብ ዩ፡፡
- እዙ ንባብ ዒው ኢልካ ኣብ ምንባብ ዙተዯረኸ 'ዩ፡፡
- እዙ ንባብ ዜግ ኢልካ ምንባብ ጠመተ ክህብ እንተገበኦ ዗ይህብ 'ዩ፡፡
- እዙ ዜህቦ ረብሓ እንተሃለወ ዒው ኢልካ ምንባብ ዗ለማምዴ ክኸውን እንተኺኢሉ
'ዯኣምበር ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ዕማም ዗ዕቢ ኣይኮነን፡፡
- እቲ መምህር ከይሓሰቦ ኣዲሚፅካ ናይ ምምላስ ዕዮ ዗ካይዴ ከም዗ሎ ኣይርዴኦን
዗ሎ ማለት 'ዩ፡፡
- ሓ ዒንቀፅ ጥራሕ ዗ንበበ ትምሃራይ ትሕዜቶ እቲ ንባብ ኣይርዲእን፡፡

- በዙ መንገዱ ነዝም ዜስዕቡ ረቑሒታት ልቢ ክብል ይግባእ፡፡ ንሳቶም ዴማ፡-

ሰልጠንቲ ተምሃሮ ዴሑር መይላ ንባብ ዜበልናዮ ፇፂም ኣይንኽተሎን ስለዙ ተጠላቢን ዗በንይን
መይላ ምምሃር ንባብ ካብዙ ቀፂልና ንመሃር
ሓዯ መምህር ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ክእለት ንምዕባይ እንትህቅን ዒው ኢልካ ካብ ምንባብ
ንዜግ ኢልካ ንባብ ጠመተ ክህብ ይግባእ፡፡
1. ዕለታዊ ርእሲ ንባብ ምፌላጥ፣
2. ተምሃሮ ነቲ ርእሲ ኣመልኪቶም እንታይ ከምዜሓስቡን ከምዜፇልጡን ምዜታይ፤
ዴልየት ንባቦም ዗ለዒዕልን ዗ነቓቕሕን ስልቲ ምጥቃም፡፡

47
3. ከይዱ ንባብ ዒላማ ዗ለዎ ንምግባር ምስቲ ንባብ ዜምዴና (ምትእስሳር) ዗ለዎም ሕቶታት
“ቅዴመ ንባብ” ኣብ ፀሊም ሰሌዲ ብምፅሓፌ ተምሃሮ ከስተውዕልዎምን ከስተንትንዎምን
ምግባር፡፡
4. ንተምሃሮ ዜተወሰነ ጊዛ ብምምዲብ ነቲ ንባብ ዜግ ኢሎም ከንብብዎ ምግባር፡፡
5. ዴሕሪ ንባብ ተምሃሮ ብጉጅለ ተጎጂሎም እናተመያየጡ ንሕቶታት ኣንቢብካ ምርዲእ
ክዒዩ (ክምልሱ) ምግባር፡፡
ተምሃሮ ሓዯ ምንባብ ኣዲሊኹም ኣብ ክፌሊ ብመርኣያ ንምምሃር ፇትኑ፡፡ ሕዴ ሕዴ
 ጉጅለ ዴማ ገማገሙ፡፡ ፀብፃብኹም ዴማ ብፀሓፉ ኣቢልኩም ን዗ተ ኣቕርቡ፡፡ ነዙ
መምህርኩም ጡጡሕ ባይታ ክፇጥረልኩም እዩ፡፡
዗በናይ ንባብ ብፀጥታ ንባብ፣ ግጥሚ እንተኾይኑ ብዒውታ ንባብ፣ ኣወፃፅኣ ዴምፂ
 (ንበት) ንምዕላም እንተኾይኑ ከከም ኩነታቱ ኣምሂርኩም ክእለታት ብጥምረትን
መልመዱታት ብስርዒትን ከምዜመሃርኩምን ከምዜሰራሕኹምን ንተኣማመን፡፡

ሓገዜ

- ዜለዒለ ሓበሬታ ኣብ ዴሕሪ ባይታ ሃብ/ቢ፣
- ቅዴም ዕዮ (ንባብ) ቁልፌ ቃላት ምሃር/ሪ፣
- ትሕዜቶ (text) ከፊፉልካ ኣቕርብ/ቢ፣
- ንቐንዱ ነጥቢታት ዴሕሪ ንባብ ሕቶ ኣዯሉ/ልዊ፣
- ቀለልቲ ሕቶታት ሕተት/ቲ፣
- ከበዴቲ ሓሳባት ኣብራህርህ/ሂ ኣፊኹስ/ሲ፣
- ቀለልቲ ንጥፇታት ከከም ኩነታቱ ኣዚምዴ/ዱ፣
- ኣበረታትዕ/ዑ፣ ሸልም/ሚ፣ በዙ መልክዕ ሰሉጥን ዗በናይን ትምህርቲ ንባብ
ምዕዋት ይከኣል፡፡

1.2.9 ሕቶታት ኣንቢብካ ምርዲእ

 ሕቶታት ኣንቢብካ ምርዲእ ከመይ ዜበሉ ክኾኑ ኣለዎም ትብል/ሊ
ክእለት ኣንቢብካ ምርዲእ ንምዕባይ ዜሕግዘ ሕቶታት እንትሳናዴኡ ኣብ ግምት ክትው
ዜግባኦም ነጥቢታት ኣለው፡፡ ንሳቶም ዴማ፡-

48
ሀ. ናይቲ ፅሑፌ ክፌሊ (ዒንቀፅ) ወይ ዴማ ነቲ ምሉእ ፅሑፌ ንምግንዚብ ዜኽእል መይላ
(ስልቲ) ምትላም የዴሊ፡፡ እዝም ዜስዕቡ ግና ክኾኑ የብሎምን

ናይ ምሉእ ሓሳብ መዋቅርን ትርጉምን ፇላሊኻ ብንፅል ብንፅል ምምሃር ናይ 'ቲ

ምንባብ ምሉእ መልእኽቲ /ጭብጢ/ ምርዲእ ኣየኽእልን፡፡
ሓዯ ምንባብ ናይ ዜተፇላለዩ ምሉእ ሓሳባት ውፅኢት (ዴምር) 'ዩ ኢልካ ምሕሳብ
ኣየዴልን፡፡ እዙ ዴማ ተምሃራይ ብዒርሰ እምነት ተበጊሱ ዒላማ ዗ለዎ ንባብ ከይገብር
ይዒግቶ፡፡ ጠመትኡ ኣብ ንፅል ምሉእ ሓሳባት ክለማመዴ ይዯፊፊአ፣ ምቹውነት
የብሉን፣ ቅልጣፇ ጊዛ ምምሃር ይጎዴሎ፣ ኣቐዯሙ ትርጉም ሕዴሕዴ ቃል ወይ ምሉእ
ሓሳብ እንተረኺቡ ሰዑቡ ምስዜመፅእ ኣካል ፅሑፌ ዗ሎ ሓሳብ እናተሓሐ዗ ከይርዲእ፣
ከይፇልጥ፣ ከይመሃር ይዕንቅፌ፡፡ ስለዙ ትምህረቲ ንባብ ግቡእ ክኸውን እነተተዯልዩ
ክፌሊ ፅሑፌ (ዒንቀፅ) ወይ ነቲ ምሉእ ፅሑፌ ንምግንዚብ ዗ኽእል መይላ ምሕንፃፅ
የዴሊ፡፡

ለ. ካብ ሓፇሻዊ ትሕዜቶ ናብ ዜርዜር ነጥቢታት ምምራሕ፡፡ እዙ ኣዜዩ ረብሓ ዗ለዎ ንባብ 'ዩ፡፡
ክእለትን ተምኩከሮን ተምሃሮ ሒዜካ ሓፇሻዊነት ብ዗ለዎም ትሕዜቶታት ብምጅማር ናብ
ኣዜዮም ዜነአሱ ዜርዜር ነቑጣታት ምምራሽ ይግባእ፡፡ እዙ ኣቀራርባ ተምሃሮ ብ዗በለፀ ቀስ
ብቐስ ከንቡ፣ ክርዴኡ፣ ሓፇሻዊ ካብ ዜርዜር ክፇልዩ፡-

ናይ ሓዯ ንባብ መበገሲ፣ መብርሂን ካብቲ ቀንዱ ንኡሳን (ዯቀቕቲ) ሓሳባት

ፇልፉሎም ከውፅኡ ዕዴል ይህብ፡፡
ካብ ኣብ ቃላት ወይ ዴማ ኣብ መዋቅር ጠመተ ካብ ምግባር ኣብ መበገሲን ዕላማን
ጠመተ ምሃብ፡፡
ዋላ እቲ ንባብ ክእለት ተምሃሮ ዗ይምጥኖም እንተኾነውን ካብ ሓፇሻዊ መንፇስ
ንባብ ዜግን዗ብዎ ስለ዗ይስእኑ ዒርሰ ምትእምማን ክእለቶም ንምዕባይ ይሕግዝም፡፡
ሓዯ ምንባብ ከመይ ከምዜዲሎ፣ ከመይ ከምዜዋዯዴ ይርዴኡ፣ እዙ ዴማ ንመፅኢ
ክእለት ልምዱ ንባብ ከዕብዩ መሰረት ይኾኖም፡፡
ንውሕ ካብ ዜበለ ንባብ ወይ ካብ ሓፇሻዊ ጉዲይ ብምብጋስ ኣቀራርባኡ ብምርኣይ
ኣብ ውሽጡ ዗ለው ትሕዜቶታት ብምፅናዕ በዜሒ ዒንቀፃት ብምርእይ ካብ ንባብ
ዜርከብ ሓሳብ ክግምቱ ይኽእሉ፡፡

49
ንባብ ዗የቋርፆ ግምት፣ ተግባር ምትንባይ 'ዩ፡፡ ሓንሳብ ሓንሳብ ካብ ንባብ ዜርከብ ፌረ-
ሓሳብ ጥራሕ ዗ይኮነስ በቲ ንባብ ሰበብ ኣብ ኣእምሮና ዜመፅእን ነሰተንትነሉ ሃሳብ ዜበለፀ ዋጋ
ኣለዎ፤ ንዙው'ዩ ኪኢለታት፣ ተምሃሮ ካብ ዜፇልጡዋ ተበጊሶም ዗ይፇልጡዎ ክመሃሩ ይግባእ
ዜበሃል፡፡

ሐ. ክውን (ግብራዊነት) (ሓቃዊ) ዜኾኑ ትሕዜቶታት ምጥቅም

- ሓዯ ትሕዜቶ መእንታን ቀሊል ክኸውን ኢልካ ምቕያር ፀገም ኣለዎ፡፡ ኣመልካቲ

ዱስኩር፣ ቢሂላዊ ኣ዗ራረባ፣ ኣገላልፃታት ወ዗ተ. ክቕየሩን ክሰናኸሉን ይኽእሉ፡፡
- ከበዴቲ ቃላት ምቅያር፣ ዜበለፀ ግልፂ ንምግባር ተባሂሉ ነቲ ዜቐረበ ፅሑፌ ምቅያር
ግቡእ ኣይኮነን፡፡
- እዙ ዴማ ፌረ ሃሳብ ብምቕያር ናብ ዒርሰ ሓሳብ ምቕያር ከስዕብ ይኽእል፡፡
- ተኣመንቲ ምንባባት ከም዗ለውዎ ክቐርቡ ይግባእ፡፡ ከም዗ለውዎ እንተቐሪቦም ነቲ ፌረ
ነገር ንምርዲእ ክሕግዘ ይኽእሉ፡፡
መ. ኣንቢብካ ምርዲእ ካብ ካልኦት ክእለታት ክንፀል የብሉን፡፡
- ምንባብን ምፅሓፌን = መ዗ከርታ ምሕዜ፣ ምጥቕላል፣ ምጥቀስ
- ምንባብን ምዴማፅ = ርኢቶ ምሃብ፣ ዛና፣ ንባብ፣ ምዴማፅ
- ምንባብን ምዜራብን = ዗ተ፣ ክትዕ ምክየዴ ወ዗ተ ተጠሚሮም ክቐርቡ ይኽእሉ'ዮም፡፡

ረ. ንባብ ንጡፌ ክእለት 'ዩ፡፡ ምግማት፣ ምትንባይ፣ ምሕታትን ምፅራይን ይሕዜ፡፡ ስለዙ
ተምሃሮ በዙ መልክዕ ንኽለማመደ ዗ኽእሉ መልመዱታት ዜሐዘ ሕቶታት ምዴላው፡፡
ክ዗ተዩ ይሕግዜዎም፡፡ ዜቀሰሙዎ ፌረ ሓሳብ ኣብ ግብሪ ከውዕሉዎ ይሕግዜ፡፡
ኣብነት - መልሲ ዯብዲበ ምፅሓፌ
- ነቲ ንባብ መሰረት ገርካ ስራሕ ምስራሕ
- ምስ ቀዲማይ ፌልጠት ምዜማዴ

ሰ. ሕቶታት ክእለት ኣንቢብካ ምርዲእ እንትዯለው ብዜተኽኣለ መጠን ምቹዋትን ዜተፇላለዩ

ክኾኑ ይግባእ፡፡ ዒቕሚ ተምሃራይ፣ ሃሳብ ንምምንጫው፣ ዴልየት ፅሓፉ ንምግማት ወ዗ተ.
ንምርዲእ ዜሕግዘን ካብ ኩሉ ዒይነት ሕቶ ዜተውፃእፅኡ ክኸኑ ይግባእ፡፡

50
ሸ. ዕላማ መልመዱታት ብግልፂ ክቐርብ ኣለዎ፡፡ ኣብ መንጎ ምምሃርን ምፌታንን ዗ሎ
ፌልልይ ብ዗የማናትእ ክፌለጥ ኣለዎ፡፡ ተምሃራይ ክእለታት ቋንቋ ክለማመዴ፣ እትፌተን
ዴማ ካብ ስሕተቱ ንኽመሃር ዜሕግዘ፣ ዒርሰ ምትእምማን ዜፇጥሩ፣ ተመኩሮ ተምሃሮ
ዜፌትሹ፣ ክእለት ተምሃሮ ዜፌትሹን ዗በራብሩን ክኾኑ ይግባእ፡፡

1.2.10 ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ዜከየዴ ተግባር ኣንቢብካ ምርዲእ

 ኣብ ክፌሊ ዜካየዴ ተግባር ኣንቢብካ ምርዲእ ከመይ ዜበለ 'ዩ
ቅዴም ክብል ከምዜተሓበረ ሕቶታት ኣንቢብካ ምርዲእ ብዒይነትን ብበዜሒን ክ዗ንቑ
ይግባእ፡፡ እዙ ዴማ ኣብ ተምሃሮ ምልዕዒልን ምብርባርን ይፇጠር፡፡ መልመዱታት ብዒይነትን
ብበዜሒን ክዚንቑ ይግባእ እንትንብል ዴማ ተዯለይቲ ክእለታት ቋንቋ ብማዕረ ንማዕብሉ
ምዴለዎም የረዴአና፡፡ ኮይኒ ግን ካብ ልክዕ ዜሓለፈ መልመዱታት ምዴላው መሰልቸውቲ
ከይኾኑ ምጥንቓቕ የዴሊ፡፡


 ንባብ ኣብ ክፌሊ ከመይ ይሳለጥ?

ሀ. ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ዜረኣ ከይዱ ወይ ዴማ ስርዒት፡-

- ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ዜካየዴ ልምዱ ንባብ ፅምዋ ክኸውን ይግባእ፡፡
- መምህር ሓልሓሊፈ ንመርኣያ ኢሉ ሓዴሓዯ ዒንቀፃት ሺሕ 'ኳ እንተንበበ ልምዱ
ፀጥታ ንባብ ክበረታታዕ ይግባእ፡፡ ከመይሲ ዒው ኢልካ ምንባብ ተምሃሮ ከገጥምም
ዜኽእል ሓል ሓሊፈ ብምዃኑ 'ዩ፡፡ ዜበዜሕ ግና ዒው ከይበሉ 'ዩም ዗ንብቡ፡፡ ኣብነት
መፅናዕቲ ዒው ከይበሉ'ዩም ዗ንብቡ፡፡ ኣብነት ውልቀ መፅናዕቲ ዒው ኢልካ ዗ይኮነስ
ብዜሕቱል ፌጥነት ከተንብብ 'ዩ ዜገብር፡፡ ዒው ከይበልካ ግና እናተረዲእኻ ንዯሐርን
ንቕዴሚትን እናተመላለስካን እናመሰኸርካን ክተንብብ'ዩ ዙሕግዜ፡፡ ስለዙ ኣብ ክፌሊ
ዜካየዴ ውልቀ ንባብ ብፀጥታ ዜካየዴ ንባብ ክኸውን ይግባእ፡፡

ለ. ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ዜከየዴ ልምምዴ ንባብ ጥቕሙ ዴልየት ንባብ ተምሃሮ ንኽመሓየሽ
ምሕጋዘ 'ዩ፡፡ ዜተወሰነ ጊዛ ብምምዲብ ፌጥነት ንባብ መይላ ንባብን ምዕባይ ይከኣል 'ዩ፡፡
- ውልቀ ወይ ዴማ ንባብ ፀምዋ እንትበሃል ናይ ሱቕታ ንባባ ተምሃራይ ብዜዒዮ ዕዮ
ተሰኑዩ ክመፅእ ይግባእ፡፡

51
- ዴሕሪ ሱቕታ ንባብ ተምሃሮ ምስ መሓዚን ምስጉጅለን ብምፅማር ስራሕቶም
ከማስኽሩ ይግባእ፡፡
- ጉጅለ ምስ ጉጅለ ዜተስርሑ ዕዮታት ምርእኣይ፣
- ተምሃሮ ብሓፇሻዊ ዚተ ምስታፌ
ሕቶታት ኣንቢብካ ምርዲእ መኣዜ ምጥቃም ይከኣል?
ሀ. ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ዴሕሪ ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ዜካየዴ ንባብ ወይ ዴማ
ተምሃራይ ብመልክዕ ዕዮ ገዚ ዜወሃቦ ንባብ ኣንቢቡ መልመዱ ክሰርሕ ምዕዲም ይካኣል፡፡
ተምሃሮ ባዕልቶም ከሰርሑ ምዕዯም ኣገዯሲ 'ዩ፡፡ እዘ ዴማ ተምሃሮ ንቁሓት ተዋሰእቲ
ክኾኑ ይሕግዜ፡፡ በዙ መዯይ ዴማ ዴም ዜበሉ ተምሃሮ ክበረታትዐ፤ንጡፊት ዴማ
ብዜበለፀ ትጉሃት ክኾኑ ይሕግዝም፡፡
ለ. ካብ ብፅሒት መምህር ነኪኻ ተምሃሮ እርማት መሓዚ ንመሓዚ (ጉጅላዊ እርማት)
ክተኣራረሙ ብምግባር ልምዱ ልውውጥን ንጥፇት ንባብን ከማዕብል ይኽእል፡፡
ሰልጠንቲ ተምሃሮ! ተምሃሮ ኣብ ክፌሊ ከመይ ከንቡ ይመዒዴ ዒው ኢልካ ምንባብን

ብፅምዋ ምንባብን ኣየንኣይ ይምረፅ መኣስ ንምንታይ እቲ ዜንበብ ግጥሚ እንተኾይኑ
ኸ ኣብ ሓሙሽተ ተጏጂልኩም መልስኹም ብፀሓፉኹም ኣቢልኩም ን዗ተ ኣቕርቡ፡፡

1.2.11 ዒይነታት ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት

 ዒይነታት ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ክትረቑሖም/ዮም/ ድ ትኽእል/ሊ

1. ምልከታ (Sensitizing)
- ምርምራዊ (inference) 'ዩ፣
- በቢ ዒውደ ኣመሰራርታን ኣዋዴዲን ቃላትን ምሉእ ሓሳባትን ምእላይ፣ ምፌላይ፣
- ኣብ ውስጢ ምሉእ ሓሳባት ዗ለው ሓሳባትን ምትሕሓዜን ምትእስሰርን
- ግዯ መተሓሓዙ ቃላት/ሓረጋት ምፌላይ፣
- ካብዙ ተበጊስካ ምልእኽቲ 'ቲ ንባብ ምግማት፡፡
2. ፌጥነት ንባብ ምዕባይ
- እዙ ካብ ጎሰጓስ ክሳብ ምልከታ ዗ሎ ከይዱ 'ዩ፡፡
- መትንበይ፣ ምቕናይ፣ ምግማት፣ ምዴህሳስ፣ ምምልካት የዴሊ፡፡
3. ፌትሒት ምግንዚብ

52
- ኢስነልሳናዊ ምላሽ፡- ቅዯም ሰዒብ ሰእሊታት ምውዲዴ ምስቲ ንባብ ዗ለዎም ርክብ
ምርእኣይ፣ መግለፂታት ምጥቃም፡፡
- ስነልሳናዊ ምላሽ፡- መረዲእታታት ከም እንዯና ምውዲዴ፣ ዚዕባታት እንዯገና ምውዲብ፣
- ምንባባት ምውዴዲዯር፣ መረዲእታን ብዘሓት ዋኒናት ምጥቕላላ ምምላእ ዒይነታት
ሕቶታት ምሕሳብ፣ ፌረ ነገራት ምፅራይን ማስታወሻ ምሓዜን
4. ዕላማ ከመይ ምሕላፌ ይከኣል?
- ዕላማን ግልጋሎት ንባብን፡- ቀንዯ ተግባር ንባብ፣ ኣብ ውሽጡ ዗ለው ዜተፇላለዩ
ተግባራት ምስለጥ፣
- ኣዋዴዲ ንባብ፡- ቀንዱን ዜርዜራትን፣ ናይ ጊዛ ቅዯም ሰዒብ፣ ገለፃታት፣ ምምስሰልን
ምንፅፃርን፣ መይላታት ምዯባ፣ ኣከራኸሪነትን መርትዖዊ ምውዲዴን
- ብመሰረት መልእኽቲ ምውዲዴ ወይ ኣብ ጭብጢ ተመሳሰሊነት ምዴራኽን ምሕላፌ
ይካኣል፡፡
5. ነቲ ንባብ ምምሃዜን ምግማትን
- ሓቃዊን ግላዊ ርኢቶን ምፌላይ፣
- ሓሳብ ፅሓፉ ምርዲእ፣
- ምስተመኩሮኻ ምግንዚብ፣
- ዜተፇላለዩ ሓሳባት ምውዯብ፣
- ብስውርን በግልፅን ዜተሓበሩ ምፌላይ፣
- ነቲ ኣጠቓቕማ ቋንቋ ተረዱእኻ ሓሳብ ምግንዚብ፣ ወ዗ተ.

1.2.12 ንኡሳን ክእለታት ንባብ

ንኡሳን ክእለታት ንባብ በዒል መንዮም

ንኡሳን ክእለታት ንባብ ዜበሃሉ ካብዙ ንታሕቲ ቀሪቦም ኣለው፡፡
ሀ. ፉዯልን ስርዒት ኣፀሓሕፊ ቋንቋ ካብ ምፌላይ ይጅምር፣
ለ. መልእክቲ ኣፀፂኻ ምውፃእን ዗ይተለመዱ ኣባህላታት ምርዲእ፣
ሐ. ብግልፅን ብስውርን ዜተሓበር ፌረ-ሓሳባት ፇሊኻ ምውፃእ፣
መ. ፅንሰ-ሓሳባዊ ፌትሒታት፣ ትርጉማት ምርዲእ (ኣገላልፃ ኣሽሙር፣ ሽምጥጣ፣ ባጫ)
ፇሊኻ ምርዲእ፣
ረ. ኣቀራርባ ሓረጋት፣ ምሉእ ሓሳባት፣ ዒንቀፃትን ረብሓ ምትእትታውን ምርዲእ፣

53
ሰ. ኣብ መንጎ ሓረጋትን ምሉእ ሓሳባትን ዗ሎ ዜምዴና ምርዲእ፣
ሸ. ተግባር ቃላትን መሰጋገሪ ሓረጋትን ምስ ሓፇሻዊ ፅሑፌ እና዗ምዴካ ምርዲእ ሰዋሰዋዊ
ኣቀራርበባኦሞ፣ ወገን ወገናምን ተግባሮምን ምርዲእ፣
ቀ. ምንባብ ካብ ዜቐረበሉ ትርጉም ወፃኢ ፌትሒት ናይ ምሃብ ክእላት ምምዕባል፡፡ ፌትሒት
ዜህቡ ኣመልካቲ ዱስኩር ምርዲእ፣
በ. ብውሑዲት ኣመልካቲ ዴስኩር ኣቢልካ ሓፇሻዊ ፅሑፌ ናይ ምርዲእ ክእለት፣
ተ. ቀንዱ ሓሰብ ካብ ዜርዜር ምፌላይ፣
ቸ. መዚ዗ሚ ወይ ምጠቓላሊ ንምሃብ ዗ኽእሉ ቀንዱ ቀንዱ ነጥቢታት ምፌላይ፣ ምምራፅ፣
አ. ሓሳባትን መፌለይታትን ምፅራይ፣ ንፅሟቕ መረዲእታታት መልክዕ (ቅርፂ) ምሃብ ኣሳእል
ወይ ብስዲቓ መልክዕ ንምርኣይ ምኽኣል፡፡

በዙ መልክዕ መልመዱታት ምዴላው ይካኣል፡፡ ተምሃሮ'ውን ነዝም ክእላት ከማዕብሉ

ምግባር፤ ነዝም ንኡሳን ክእለታት ንምዕባይ ብዘሓት መልመዱታት ተፌተሻት፣ ምዴላው
ይካኣል፡፡ እዝም መልመዱታት ዴማ ብኽልተ ፇሊና ክንሪኦም ንኽእል፡፡

ሀ. ኣቀራርባ ምንባብ ወይዴማ ኣዋዴዴኡ ግልፂ ንምግባር ዜወፁ ሕቶታት፡-

- ግልጋሎት ቲ ንባብ ዜጥምቱ፣
- ሓፇሻዊ ኣቀራርባኣ (ኣከራኸሪነቱን፣ ሓበሬታ ውሃቢነቱ …)፣
- ግልፂነት፣ ኣማሳኻሪነት፣ ኣወዲዲሪነት፣ መንፅራዊነት ቋንቋ፣
- መተሓሓዜቲ ቃላት/ሓረጋት፣ ኣመልከቲ ዴስኩር፣ ዜምልከት፣
- ሰዋሰዋዊ ኣዋዴዲ ምሉእ ሓሳባት፣ ዜምዴና፣ ምትእስሳር፣ ወ዗ተ ዒይነት
መልመዱታት ብምዴላው ንኡሳን ክእለት ንባብ ምዕላም ይከኣል፡፡

ለ. ትሕዜቶ ንባብ ንምብርህራህ፡-

- ግልፂ መልኽቱ ወይ ቀጥታዊ መርዲእታ ዜሓቱ፣
- ስውሩ መልእኽቲ ወይ ኣሽሙርነቱ ዜሓቱ፣
- ብትንተና፣ ብፌትሒት፣ ብመርትዖኣዊ መንገዱ ዜርከቡ፣
- መዚኒ፣ ገምጋሚ፣ ሕቶታት ዜምልከቱ ዜኾኑ ይኽእለ፡፡

 ሓዯ ንባብ ኣዲልዉ ካብኡ ካብቲ ንባብ ልዕል ክብል ካብ ሀ-አ ዜተሓበሩ ንኡሳን ክእለታታ
መሰረት ጌርኩም መልመዱ ኣዲልው፡፡ ኣብ እቲ መልመዱ እንተነኣሰ ሓዯ ንኡስ ክእለት

54
ክህልው ይግባእ፡፡ ኣብ ሓዯ ጉጅለ ሓሙሽተ ኣባላት፣ ሓዯ ሰብሳቢን ፀብፃብ ዗ቕርብ

ፀሓፉን ይሃሉ፡፡
ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ነዙ ዕዮ ንምስኻዕ ዜገበርኩም ፃዕርን ሓገዜ መምህርኩምን
ንንእዴ፡፡ መልስኹም ምስዙ ትሕዜቶ ሞጁል ከምዜተቓዯወ ንኣምን፡፡

1.2.13 ንንባብ ዜምረፁ ፅሑፊት

 ንንባብ ዜኾኑ ፅሑፊት ከመይ ይመረፁ?

ፅሑፊት ንባብ ክእላት ንባብ ንምጉልበት ሰፉሕ ረብሓ ኣለዎም፡፡ ንባብ ቅዴሚ
ምምሃርና መምሀሪ ንባብ ዜኾኑ ፅሑፊት ብቀልቢ ምምራፅ የዴሊ፡፡ ጉቡኣት መምሃሪ ንባብ
ዜኾኑ ፅሑፊት ንምምራፅ ዴማ ኣቐዱምካ ረቑሒታት መምረፂ ንብብ ምፌላጥ ኣገዲሲ'ዩ፡፡
ንሳቶም ዴማ፡-
- ምስ ተምሃሮ ማሕበረ ባህላዊ ባይታ (ዏውዱ) ዜጠዒዒም ትሕዜቶ ዗ለዎ፣
- ተምሃሮ ኣይፇልጥዎን ተባሂሉ ዜግመት ርእሱ ጉዲይ ወይ መልእኽቲ ዜሐ዗፣
- ናይ ካልአት ሰባት ኣረኣእያ ምስ ናይ ባዕልቶም ንኸነፃፅሩ ዜሕግዜ፣
- ሓዯ ርእሰ-ጉዲይ ብዕምቆት ብምፌታሽ ንኽለዒዒሉ ዜዯፊፌእ፣
- ዜተጀመሩ መልእኽቲታት መፇፀምትኡ (መወዯእትኡ) ንምፌላጥ ዗ህንቅው፡፡
- ምስ ፌልጠት ዯረጃኡም (ብርኮም) ዜጠዒዒም ትሕዜቶ ዗ለዎ ወይዴማ ክእለት
ኣንቢብካ ና ይምርዲእ ብቕዒቶም ዜፇታተን፡፡
- ነቲ ብርኪ ዜምጥኑ ዜተወሰኑ ጋሻ (ከበዴቲ) ቃላት ዜሓ዗ን ሕዴሕዴ ፌትሒቶም
ካብ ዒውድም ክርከብ ዜኽእል፣
- ምርምራዊ ዜኾነ ንቐፃሊ ንባብ ዗ለዒዕልን፣
- ዗ይቤያዊ፣ ቋንቁኛ፣ ምሳሌኣዋ ኣ዗ራርባ፣ ወ዗ተ ዗ተኣናግዴ ኣወዴዲ ዜሓዘ ሓፀርቲ
ፅሑፊት (ገላፂ፣ ተራኸ ወ዗ተ)፣
- ን዗ተን ንኽትዕን ዜዕዴሙ፣
- ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ንምዴላው ዜሕግዘ፣

55
- ሰዯቓ፣ ስእሊ፣ ወ዗ተ ዜኣመሰሉ፣ ብስእላዊ ሓበሬታታትን መግለፂታትን ዜተዒጀቡ
ወ዗ተ ንባባት ክኾኑ ይግባእ (ናታል 1982-25-32)፡፡
- ካብዙ ብተወሰኺ ጉወርን ዋልተርን (1995፣ 90) ከምዜሓበርዎ ንንባብ ዜምረፁ
ቃላት፡-
እቶም ምንባባት ሓፀርቲ ክኾኑ ይግባእ፣
እቶም ምሉእ ሓሳባት ሓፀርቲ ምኻን ኣለዎም፤
ብስሩዕ ቋንቋ ዜተፅሓፈ ክኾኑ ይግባእ፤
እቲ ርእሰ ጉዲይ ጭቡጥን ዜፌለጥን ክኾን ይግባእ ይብሉ፡፡

1.2.14 ገዯብቲ (ዒንቀፌቲ) ንባብ

 ገዯብቲ ንባብ ከመይ ዜበሉ 'ዮም ትብል/ሊ?

ኣብ ከይዱ ትምህርቲ ንባብ መእለያ ዗ይብሎም ዕንቅፊታት ኣለው፡፡ ካብኣቶም ዴማ

እዝም ዜስዕቡ'ዮም፡፡ ኣሉታዊ ልምድታት ንባብ (ዕንቕፊት ምስትምሃር ንባብ)፡-
- ዴምፂ እናሰማዕኻ ምንባብ ወይ ዴማ ጉዜምዜም እናበልካ ምንባብ፣
- ብፃብዕትኻ ምሕባር፣
- ምምላሰ፣
- ካብ ግንዚበ ወፃኢ ንዯሓር ምምላስ፣
- ንዜነበብ ናውቲ ኣዙኻ ናብ ዒይንኻ ምቕራብን ምርሓቕን፣ ወ዗ተ፡፡
- ናይዙኦም ውፅኣት፡-
- ፌጥነት ንባብና ዴኹም ይኸውን፣
- ዕንቅፊት ተረዴኦት 'ዮም፣
- ጊዛ ይበልዕ፣
- ዴኻም የሰዕብ፣ መልሓስ ይነቅፅ፣ ወ዗ተ፡፡
ውፅኢታዊ ንባብ ንኽዒስል ዗መበናይ መይላ ንባብ ምጥቃም ኣገዲሲ እዩ፡፡ እዙ ዗በናይ
ከይዱታት መይላ ንባብ ብሰለስተ እዮም ዜኽፇሉ፡፡

ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ! ነዝም መይላታት ዗በናይ ንባብ ሓዯ ብሓዯ እስከ ዗ትዩሎም?
ፅቡቕ ፇተነ፡፡

56
1.2.15 ብርኪታት ንባብ

 ብርኪታት ንባብ ዜበሃሉ ክትዜርዜሩዎም ድ ትክእሉ

ሀ. ንጥፇት ቅዴሚ ንባብ (Prereading activity)

ሽቶ ተግባር ቅዴመ ንባብ ተምሃሮ ኣብ ትሕዜቶ ንባብ ንዜህልዎም ፌልጠት ካብ ብሓዙኡ
ዒሊሙ ዜጥቁም ከይዱ እዩ፡፡ እዙ ከይዱ ተምሃሮ ክእለት ንባቦም ንምስላጥ ብጋንኡ ዜበራበርሉ
ጊዛ እዩ፡፡ ስነ ሓሳብ (notion) እቲ ንባብ ኣመልኪቱ ተምሃሮ ፌልጠቶም ብምዜማዴ መጠነኛ
዗ተ ዜገብረሉ ጊዛ እዩ፡፡ ስእሊታት፣ ሰዯቓታታ፣ መጠየቒ (መ዗ተዪ) ሕቶታት፣ ፀወታ፣ ወ዗ተ
ተጠቒምካ ዜፀንሐ ፌልጠት ተምሃሮ ምስቲ ትሕዜቶ ንባብ ብምቅዲው ጏስጓስ ስምዑት
ብምክያዴ ንባብ ዴልዊ ዜግበረሉ ጊዛ እዩ፡፡

ኣብ'ዙ ጊዛ ተምሃሮ ሕቶን ተሳትፍን ከካይደ ምሕጋዜ ክርስዕ ዗ይብሉ ጉዲይ እዩ፡፡ ከምኡውን
መምህር ተምሃሮ ምስ ዜተፇላለዩ ቃላት ሌላ ክገብሩ ብምብርባር፣ ኣብ ሰሌዲ ዜተፅሐፊ ቃላት
ዏውዲዊ ፌትሒት ንምርካብ ዴልየቶም ስለዜዴንፌዕ ነዙ ዜተዲለወ ንባበ ብወነ ምክትታሎም
ናይ ግዴን ይገብሮ፡፡

ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ሓዯ ተፃወቲ ኩዐሶ እግሪ ፊልማይ ኮነ ተቐይሩ ክኣትው ከሎ

ቀሊል ስፖርቲ ገይሩ ሰውነቱ እንተ዗ይኣፌታሕቲሑ ብቐጥታ ናብ ሜዲ ከኣትው ኣይኽእልን፡፡
ስለዙ ተምሃሮ ንንባብ ዴልዊ፣ ዜኾኑሉ፣ ዴልየት ንባብ ንኽሓዴሮም ዜግበረሉ ጊዛ እዩ፡፡
ኣቐልቦ ተምሃሮ ተቖፃፂሩ ናብ ዜዴለ ዕላማ ኣገዯሲን ዗ይሕለፌን ጊዛ እዩ፡፡

ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ! በዙ መልክዕ ንባብ ዗ይምህር መምህር እንታይ ከም዗ጓንፍን

ውፅኢት ንባብ እንታይ ከምዜኸውንን ተዚተዩ፡፡

ለ. ንጥፇት እዋን ንባብ፡-

መምህራን ተምሃሮኦም ብኣቓልቦ ንጥፇት ንባብ፣ ዗ካይደ ምህላዎም ዜቆፃፀርሉ ጊዛ እዩ፡፡ ኣብ
ጊዛ ንባብ ዜሰለጡ ዕማማት ኣዜዮም ብዘሓት'ዮም፡፡ ኣብነት፡- ጠመተ ተምሃሮ ኣብ ቀንዱ
ቀንዱ ነጥቢታት ከዴህብ ምቁዕፃር ይካኣል ፤ ጠመተ ንባብ እንትንብል፣ ሓበሬታ ምግላፅ፣
ንምግማት ተነሳስኦት (motivation) ምፌጠርን ሓዯሽቲ ሓሳባት ካብ ንባብ ምውፃእን እዮ፡፡

57
ኣብዙ ጊዛ ንባብ መምህር ንጥፇት ንባብ ኣብ ዲርቻ ክበፅሕ፣ ዒንቀፅ ምስ ዒንቀፅ፣ ዒንቀፅ ምስ
ቀፃሊ ዒንቀፅ ዜህልዎም ምትእስሳር፣ ቀንዱን ዯጋፉን መፌትሒ ምሃብ፣ ወ዗ተ ኣመልኪቶም
ተምሃሮ ጠመተ ንኽህልዎም ምክትታልን ምምራሕን ዜነጠፇሉ እዋን እዩ፡፡

ንጥፇት እዋን ንባብ ተምሃሮ ክእለት ንባቦም ዗ማዕብሉሉ ጊዛ እዩ፡፡ ኣሳዲዴራ ቃላትን ውሕ዗ት
ሓሳባትን፣ ፀሓፉን ፅሑፊዊ ሓሳባትን፣ ወ዗ተ ዜግን዗ብሉ ጊዛ እዩ፡፡ ብሓፇሻ ቀፀልቲ ንጥፇታት
ንኽዒዩ ዘርያ መለሽ ትሕዜቶ ፀሓፉ ማይ መጢጡ “ከምዜሃረየ ስፖንጂ” ኣብ ኣእምሮኦም
዗ስፌርሉ እዋን እዩ፡፡
ሐ. ንጥፇት ዴሕሪ ንባብ (Post Reading)
እዙ ጊዛ ምዜዚም ንባብ ተበሲሩ ትሕዜቶታት ንባብ ዜቃነይሉን ዜኽለሰሉን እዋን እዩ፡፡ ማለት
ተምሃሮ ዗ንበቡዎ ትሕዜቶ ኣመልኪቶም ዗ይተረዯኦም ሕቶታት ዜሓትሉ፣ ዗ንበብዎ ትሕዜቶ
ብዜተፇላለየ መይላ ዜኽልሱሉ ጊዛ እንትኾን፣ ቃላት፣ ሰዋሰው፣ ዱስኩር፣ ካብ ንባብ ዜተረኸበ
ሓበሬታ (ጭብጢ)፣ ወ዗ተ ምስ ፌልጠትን ኣመለኻክታን ተምሃሮ ተሳንዮም ወይ ተፃቢኦም
ዜቐርብሉ ጊዛ እዩ፡፡

ተምሃሮ ብጉጅለ፣ ወይ ብውልቀ ኮይኖም ዜተፇላለዩ መልመዱታት ዜዒይሉ፣ ዜተፇላለየ

እርማት (ብውልቀ፣ ብፅምዱ፣ (መሓዚ ንመሓዚ) ብጉጅለ፣ ብመምህር፣ ወ዗ተ) ዜካየዯሉ ጊዛ
እዩ፡፡ ኣብዙ ጊዛ ስፌሕ ዜበሉ መልመዱታት ዜዕየይሉ፣ ዜተፇላለዩ ዏበይቲን ንኡሳንን
ክእለታት ተዋዱድም ዜዕየይሉን ቅደማት ሓበሬታ ዜግምገሙሉን እዋን እዩ፡፡

58
ሰልጠንቲ ተምሃሮ ኣሰተውዕሉ
ቅዴመ ንባብ
መበገሲ (መዚተዪ) ሕቶታት ዜዕየየሉ፣
ተምሃሮ ትሕዜቶ ንባብ ዜግምትሉ፣
ዴልየት ንባብ ተምሃሮ ዜወዒዒየሉ፣
ተምሃሮ ንንባብ ሃንቀውታ እንፇጥረሉ፣
መምህር ተምሃሮኡ ንንባብ ዗በራብረሉ፣
ተምሃሮ ንንባብ ዜበራበርሉ፣ ወ዗ተ እዋን እዩ፡፡

ጊዛ ንባብ
ተምሃሮ ክእለት ንባቦም ዗ማዕብልሉ፣
ንዴሕሪት እንተመለሱ ዗ንብብዎ ዜኽልስሉ፣
እንተንቡ ንፃት ንቕዴሚት እናኸደ ትሕቶ ንባብ ዜትንበይሉ፣
ኣዋዴደ ቃላት፣ ሓረጋት፣ ዒንቀፃት፣ ሰርዒተ ነጥቢ፣ ወ዗ተ
዗ስተማቕርሉ፣
ዛማ ንባብ ቅርፅን ትሕቶን ንባብ ዗ስተንትንሉ፣ ወ዗ተ ጊዛ እዩ

ዴሕሪ ንባብ
዗ንበብዎ ትሕዜቶ ዜኽልስሉ፣
዗ይተረዯኦም ዜሓትሉ፣
ዜተፇላለዩ መልመዱታት ዜስርሕሉ፣
ነዊሕ እዋን ዜወስዴ፣ ወ዗ተ ንጥፇት እዩ፡፡

ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ትምሃሮ እዝም ዜስዕቡ ፇፀሞም ዗ይንኽተሎም ዴሑራት መይላ

ኣማሃህራ ንባብ ንመልከቶም፡፡
ኣብ ቅዴመ ንባብ
መበገሲ ሕቶ (዗ተ) ከየካየዴካ ተምሃሮኻ ንንባብ ምዕዲም፣
መልእኽቲ ንባብ ኣቐዱምኻ ምንገር፣ ወ዗ተ እዮም፡፡

59
ተመልከቱ ኣብ ቅዴመ ንባብ፣ መልእኽቲ ንባብ ንተምሃሮና እንተነጊርናዮም የንቡቡ
ኢልኩም ድ ትሓስቡ? ኣየንቡን ድ ኢልኩም? ብተወሳኺ መልእኽቲ ንባብ ምንጋር መበገሲ
ሕቶታት፣ ዗ተታት፣ ወ዗ተ ከይኣካይዴካ ናብ ንባብ ምእታው
ቅዴም ኢሎም ነዙ ንባብ ዗ንበቡ ተምሃሮ ብምሕታት መልእክቲ ንመሓዘቶም ከካፌሉ ምግባር፣
ወ዗ተ ፇፂሙ ኣይመዒዴን፡፡

ብውልቀ ዜዕየዩ ንጥፇታት ነዝም ሕቶታት ብመሰረት ንባብካ/ኪ ዗ትየሎም/ይ፡፡


1. እንታይነት ንባብ ዗ርዜር/ሪ፡፡
2. ንጥፇታት (ብርኪታተ) ንባብ ዗ርዜር(ሪ)፡፡
3. ዒይነታት (መይላ) ንባብ ዗ርዜር(ሪ)፡፡
4. 5ተ ዜኾኑ ንኡሳን ክእለታት ንባብ ዗ርዜር(ሪ)፡፡
5. ንምንታይ ከምነንብብ ግልፅ/ፂ፡፡
6. ሓዯ ንባብ መረፅካ ብግብሪ ኣምህር/ሪ፡፡
7. ኣብ እዋን ንባብ ብርኪታት ንባብ ብግብሪ ተግብር/ሪ፡፡
8. ንባብ ኣምሂርካ ወንጥር/ሪ፡፡

መልመዱ

ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታት ሓቂ ወይ ጌጋ እናበልካ/ኪ መልሲ ሃብ/ቢ፡፡

1. ንባብ ዯራሲን ተዯራሲን ዗ራኽብ ክእለት 'ዩ፡፡

2. ንባብ ብምዴማፅ ክነምህር ንኽእል ኢና፡፡
3. ንባብ ንምህዲስ (ንምዜንጋዕ) ኣገዲሲ ኣይኮነን፡፡
4. ንባብ ብትምህርትኻ ውፅኢታዊ ንምኻ ን ዜለዒለ ግዯ አለዎ፡፡
5. ዕለማ ዗ለዎ ንባብ ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ክእለት የማዕብል፡፡
6. ንባብ ሓዯን ጥቕሉልን ፌታሕ (ትርጉም) የቡሉን፡፡

60
7. ተምሃሮ ኣይፇልጡዎን ተባሂሉ ዜግመት ርእስ ጉዲይ ንትምህርቲ ንባብ ክምርፅ
የብሉን፡፡
8. ሰዯቓ፣ ስእሊ ወ዗ተ ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶ ንምምሃር ምቹዋት 'ዮም፡፡
9. ፉዯልን ስርዒት ኣፀሓሕፊ ምፌላይ ክእለት ንባብ 'ዩ፡፡
10. ብብርኪታት (ንጥፇታት) ዗ይተወዯበ ንባብ ዕውት ኣይኾንን፡፡

ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታት ኣዚምዴ/ዱ፡፡

ሀ ለ
1. ቅዴመ ንባብ ንጥፇት ሀ. ኣዴላይ ንባብ ናይምምራፅ ክእለት
2.ግርፉ ንባብ ለ. ዴሕሪ ንባብ
3. ተዯላይ ሓበሬታ ጥራሕ ምፌላይ ሐ. ቀንዱ ሓሳብ ፅሑፌ ኣቐዱምካ ምግንዚብ
4. ጎስጓስ ንባብ መ. መምርሒታት ምንባብ
5. ዒውዲዊ ንባብ ረ. ሓፇሻዊ ፌልጠት ንምርካብ ካብ ክፌሊ ወፃኢ
ዜንበብ
6. መሃዯሲ ንባብ ሰ. ርእሲ/ምዕራፊት
7. ግልጋሎታዊ ንባብ ሸ. ልቦለዴ ፅሑፌ
8. ምዕባለ ንባብ ቀ. ኣገባባዊ (መርትዒዊ)
9. መጠነ ሰፉሕ ንባብ በ. ስምን ቦታን ምፌላይ
10. ንጥፇታት ንባብ ተ. ተዒፃፂፌና ነንብብ

61
ንባብ ከመይ ከምነንብብ ዜሕብር ሓሳብ ተረዴኡ፡፡
 - ዴምፂ ብምስማዕን
- ዴምፂ ብ዗ይምስማዕን ምንባብ ይከኣል
ዴምፂ ብምስማዕ፡- ንከይዱ ምዴማፅ ይጠቅም
ዛማዊነት ግጥሚ ነስተማቕር
ዴምፂ ብ዗ይምስማዕዴማ፡- ንከይዯ (ንጥፇት) ተረዴአት ንባብ ይጠቅም፡፡
- ስለዙ ግጥሚ እንተኾኑ ዒው ኢልካ ክንበብ ኣለዎ፡፡
- ኣፀራርሓ ፉዯላት ሓፇሻዊ እናብባ ዒቕሚ ተምሃሮ ንምፌላጥ፣ ወ዗ተ
ሓልሓሊፊ ዒው ኢልካ ምንባብ ይከአልዩ፡፡ ኮይኑ ግን ኣብ ፅሑፌ
ዜሰፇረ ሓሳብ ንምርዲእን ክእለት ንባብ ንምዕባይን እንተኾይኑ ተምሃሮ
ብፅምዋ ንባብ ከንቡ ይግባእ፡፡
዗ይግቡእን ኮይኑ ግን ተለምዯኣዊ ንጥፇታታ ንባብ ትዜክርዎምድ
- ሓዯ ተምሃራይ ሓዯ ዒንቀፅ፣ 2ይ ተምሃራይ ካልኣይ ዒንቀፅ እናበልኩ
ምንባብ፣
- ዜተወሰነ ተምሃሮ ብሓባር ሓዯ ዒንቀፅ ዒው ኢሎም ከም ወዱ ዕዲጋ
ጫው ጫው እናበሉ ምንባብ፣
- ንፊዒት ተምሃሮ ጥራሕ ዒመት ምሉእ እናተሓርዩ ከንብቡ ብመምህር
ምዕዲም፣
- መምህር ዒው እናበለ ንተምሃሮኡ ምንባብ፣
- ሓዯ መፅሓፌ ን10 ወይ ካውኡ ንላዕሊ ዜኾኑ ተምሃሮ ሒዝም
዗ይስሉጥ ንባብ ምንባብን ዜኣመሰሉን ዴሕራት ከይዱ ንባብ ክውገደ
ይግባእ፡፡

መዚ዗ሚ

ክሳብ ሓዙ ኣብ ዜተምሃርካዮ(ክዮ) ትዜክር/ሪ ድ ሒዯት ክነ዗ኻኽር!

62
ንባብ፡- ተቐባሊ ክእለት ኮይኑ፣ ሓዯ ፅሑፌ ናይ ምርዲእ ምትርጓም፣ ግቡእ ሓበሬታ ምግንዚብ
ወ዗ተ 'ዩ፡፡
- ንባብ ምፌላይ፣ ውህዯት፣ ውሽጣዊ ጥምረት፣ ሰፉሕ ምትእስሳር፣ ሓበሬታ ምፅናሕ
ምዜካር፣ ምትእትታው ማለት 'ዩ፡፡
- ንምንታይ ነንብብ ዜብል ዴማ፡-
o ንግንዚባ
o ንምዜንጋዕ
o ዒርሰኻ ንምምሕያሽ
o ፀምኣት ትምህርቲኻ ንምርዋይ ወ዗ተ
- ረብሓ ንባብ፡-
o ፌልጠትካ ንምዕበይ
o ከባቢኻ ንምፌላጥ
o ንምርምርን ንኻልኦት ስራሕቲን
o ኣብ ቤት ትምህርቲ ፀብለልታ ንምርካብ ወ዗ተ
- ዒይነታት ንባብ (መይላ) ንባብ ንብሎም፡-
o ናይ ትንበያ ንባብ
o ተዯላይ ሓበሬታ ፇላኻ ምውፃእ ንባብ
o ግርፉ ንባብ/ጎስጓስ ንባብ
o ዒውዲዊ ንባብ
o ዒሚቕ ንባብ
o መጠነ ሰፉሕ ንባብ
o ምዕባለ ንባብ
o ግልጋሎታዊ ንባብ
o መ዗ናግዑ ንባብ ወ዗ተ ዮም፡፡
ክእለት ንባብ ንምዕባይ እንታይ ክንገብር ይግባእ
- ዴልየት ተምሃሮ ዗ለዒዕሉ ፅሑፊት ምምራፅ፣
- ንውልቀ ንባብ ጠመተ ምሃብ፣
- ንባብ ምስ ዜፀንሓ ፌልጠት ምትሕሓዜ፣
- ጉጀላ ዕዮ ምጥንኻር፣ ወ዗ተ

63
 መጥለሊ ነጥቢታት

እንታይነት ንባብ ኣፀፅየ ክገልፅ ይኽእል 'የ፡፡

እንታይ ከምነንብብ ክሕብር ይኽእል 'የ፡፡
ንምንታይ ከምነንብብ ክነግር ይኽእል 'የ፡፡
ረብሓ ንባብ ክዜርዜር ይኽእል 'የ፡፡
ዒይነታት (መይላ) ንባብ ክገልፅ ይኽእል 'የ፡፡
ንትምህርቲ ንባብ ዜዕንቅፈ ፅልዋታት ክሕብር ይኽእል 'የ፡፡
ንንባብ ዜምረፁ ፅሑፊት ፇልየ ክገልፅ ይኽእል 'የ፡፡
ንኡሳን ክእለታት ንባብ ክዜርዜር ይኽእል 'የ፡፡
ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት ክፇሊ ይኽእል 'የ፡፡
ክእለት ንባብ ንምዴንፊዕ ዜሕግዘ ናውቲ ክገልፅ ይኽእል 'የ፡፡
ከመይ ከምንንብብ ከርኢ ይኽእል 'የ፡፡
ሓፇሻዊ ዕላማ ትምህርቲ ንባብ ክገልፅ 'የ፡፡
ብርኪታት ንባብ ክገልፅ ይኽእል 'የ፡፡
ተወሳኪ ሓበሬታን እትዋትን
ዜተፇላለዩ ዜንበቡን ናውቲ ንባብ ብምምራፅን ብምዴላውን
ውኩሳት መፃሕፌቲ

Atkins, J et al (1995) Skills development methodology (part II

and II) ; Addis Ababa, AAU. Press.
Bygate, M. (1987). Speaking, Oxfored.
Byrne,D (1988). Teaching Writing Skills, Longman,
Lee, W (1990). How to use games in Language teaching Hong Kong: CUP
Onpur, P. (1996).A Courses in Language Teaching; practice and theory; Cabridge;
CUP
Raimes,(1983) Techniques in teaching writing; Oxford; CUP.
Rixon, S (1990). How to use games in Language teaching. Hong Kong; Macmillan
Publisher

64
ምዕራፌ ክልተ
ኣመንጨውቲ ክእለታት
 መባእታ

ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ፡-

ኣብዙ ምዕራፌ'ዙ ኣመንጨውቲ ክእለታት (productive skills) ኣመልኪትና ዕሙቕ ዜበሉ
ዜተፇላለዩ ትሕዜቶታትን ንጥፇታትን ክንማሃር ኢና፡፡ ኣመንጨውቲ ክእለት እንትንብል ወዯ
ሰብ ብምስማዕን ብምንባብ ዗ዋህለሎም ሓበሬታት በዜርርብ ወይ ዴማ ብፅሕፇት ንኻሊእ ወገን
዗ቕብለሎም ክእለታት እዮም፡፡ ክእለታት ምዜራብን ምፅሓፌትን ኣብዝም ትሕቲ ክልተ ንኡስ
ምዕራፊት ብርክት ዜበሉ ትሕዜቶታት መይላ ኣመሃህራ ንጥፇታት፣ መይላ ተፌትሽን ውክሰት
መፃሕፌን ብምሕባር ክብ ዗ብለ ዒቕም ምምሃር ምስትምሃር ከምዜፇጥሩልና ኣይንጠራጠርን፡፡

ትፅቢት ዜግበረሉ ውፅኢት፣

ተምሃሮ ዴሕሪ'ዙ ትምህርቲ'ዙ፡-
እንታይነት ኣመንጨውቲ ክእለታት ክትገልፁ ኢኹም፣
ዒይነታት ኣመንጨውቲ ክእለታት ክትረቑሑ ኢኹም፣
ኣመንጨውቲ ክእለታት ከመይ ከምነምህር ክትሕብሩ ኢኹም፣
ዜዴመፁን ዜፀሓፊን ንጥፇት ክትሰርሑ ኢኹም፣

2.1 ክእለት ዜርርብ

መበገሲ ተምሃራይ(ሪት) ኣብዙ ንኡስ ምዕራፌ’ዙ ኣመንጫዊ ክእለት ብዚዕባ ዜኾነ
ዜርርብ ኢና ክንመሃር፡፡ ኣብ ትሕቲ ዜርርብ ብቐዲምነት እንታይነት ዜርርብ ኣመልኪትና
ስፌሕ ዜበለ መብርሂ ክንህብ ኢና፡፡ ኣተሓሒዜና ዴማ መይላ ኣማህራ ዜርርብ፣ ተምሃሮ
ዜርርብ ንኸማዕብሉ ዜሳለጥ ንጥፇት፣ ክእለት ዜርርብ ከማዕብሉ ዜኽእሉ ልምምዲት፣ ዜርርብ
ንምምህር ዜሕግዘ መይላ ጉጅለታት፣ ንምንታይ ከምንዚረብ፣ መይላ ውንጠራ ዜርርብን
ካልኦት ንጥፇታትን ኣመልኪትና ኣሕፅር ኣሕፅር እናበልና ክነመሃር ኢና፡፡

2.1.1 እንታይነት ክእለት ዜርርብ

ተምሃራይ/ሪት/ ዜርርብ እንታይ ማለት 'ዩ?

65


ዜርርብ በዜተዋዯዯ ክፌሊታት ኣንዯበት /ብልዕቲ ዜርርብ/ ስርዒት ኣፇጣጥራ ዴምፂ

ኣቢሉ ዜፌጠር ጉዲይ 'ዩ፡፡
ሓሳብና ብቃል ኣቢልና ንኻልእ ወገን ንማሕልፇሉ ክእለት 'ዩ፡፡
ወዱ ሰብ ዴልየቱ፣ ስምዑቱ፣ ሓሳቡ፣ ኣረአእይኡ ወ዗ተ. ንኻልእ ወገን ዜገልፀሉ
ክእለት እዩ፡፡
ዜርርብ ውፅኢት ቋንቋ (production) 'ዩ፡፡
ብምዴማፅ ወይ ብምንባብ ዜኣካብናዮ ሓበሬታ ንኻልእ ወገን ንገልፀሉ ክእለት 'ዩ፡፡

ኣብ ዜኾነ ዜርርባዊ ምትእትታው ዜርከቡ ሓበራዊ ነጥቢታት ከም዗ለው ትፇልጥ/ጢ


ድ ዗ርዜሮም/ዮም፡፡

ግርም ፇተነ
ኣብ ምትእትታው ዜርከቡ ሓባራዊ ነጥቢታት እዝም ዜስዕቡ ’ዮም፡
ተዚራቢ (source)
መልእኽቲ (message)
መዲመፂ (receiver)
ፌሰት መልእኽቲ (channel)
ዜርርብ ዜግበረሉ ስፌራ (setting) 'ዮም፡፡
ተምሃራይ(ሪት) ተዚራቢ ንኽዚረብ እንትህቅን ብዘሕ ክሓሰብን ከስተንትንን ይግባእ፡፡ ኣብነት፡-
- ተዚራቢ ዜኣካቦ ሓበሬታ ንኻልእ እንተማሓልፌ
- ዒላማ
- ክእለት
- ፌልጦ ዒርሰ ኣመላኻክታ
- ዒርስ እምነት
- ብቕዒት መዯመፂ
- እምነት መዯመፂ
- ዜመሓለፌ መልእኽቲ ወ዗ተ ክፇልጥ ይግበአ፡፡ ስለዙ እዝም ልዕል ክብል ዜተሓበሩ
ረቁሒታት ኣብ እዋን ዜርርብ ተዚራባይ ኣቓልቦ ክገብሮሎም ዜግብኡ ነጥቢታት እዮም፡፡
ውሕልል ተዚራቢ ንፇጥር፣ ተምሃሮና በዙ መልክዕ እንትንምህሮም እዩ፡፡

66
2.1.2 ዜርርብ ከመይ ንምህር?

 ዜርርብ ከመይ ነምህር ይመስለካ/ኪ?

ዜርርብ ብዜርርብ ኣቢልና ኢና ንምህር፡፡ ተምሃሮ በቲ ቋንቋ ንገዚእ ርእሶም ምግላፅ

ክኽእሉ ምግባር 'ዩ፡፡ ነዙ ንምዕዋት ዴማ ዜርርብ በዝም ዜስዕቡ ንጥፇታት ምምሃር ይካኣል፡፡
ሰላምታ ብምልውዋጥ፣
ይቕርታ ብምሕታ/ምምስጋን፣
ዴልየት ምግላፅ፣
ሓበሬታን ግልጋሎት ብምሕታት፣
ብቕዒት ስነልሳን ተምሃሮ ንምምሕያሽ ዗ኽእሉ ዕዮታት ብምጥላብ፣
ክእለት ኣጠቃቕማ ቋንቋ ብብቕዒት ክዚራቡን ዒርሰ ምትእምማን ከማዕበሉ ዜገብሩ
ንጥፇታት ብምስላጥ፣
ብቕዒት ዜርርብ ንምትንትንን ንምግምጋም ዗ኽእሉ ናውቲ ብምቕራብ፣
ፌልጠት ፉት ንፉት ምትእትታው ብቕዒት ክዒትሩ ዗ኽእሉ ዕዮታት ብምሃብ ወ዗ተ
ዜርርብ ክንምህር ንኽእል፡፡

ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ መምህርኩም በቢ ሐሙሽተ ክጉጅሉኹም እዮም፡፡ ጉጀለ


ሓዯ ሰላምታ ልውጥ፣ ካልኦት ዴማ ክርክር፣ ይቕርታ ምሕታት ሓበሬታን ግልጋሎትን
ምሕታት፣ ቃል-ምልልስ ቃል መሕት፣ ወ዗ተ ኣዲልዮም በቢተራ ኣብ ክፌሊ ዜርርብ
ከቕርቡ ይሓጉዜዎም/዗ኦ/፡፡

ዜርርብ ንምምሃር 3 መይላታት ኣለው፡፡ ንሳቶም ዴማ እዝም ዜስዕቡ’ዮም፡-

1. ቅርፂ ተኮር ዜርርብ (form focused speaking)
2. ትሕዜቶ ተኮር ዜርርብ (meaning focused speaking)
3. ብቕዒት ተኮር ዜርርብ (opportunities to improve fluency)

 እዝም ካብ 1-3 ዜተገልፁ መይላታት መምሃሪ ዜርርብ ንምብያን ፇትኑ፡፡

እዝም ካብ 1-3 ዜቐረቡ ነኒ ሕዴሕዱኦም ሓዯ ብሓዯ ብሓፂሩ ከምዙ ዜስዕብ ቀሪቦም ኣለው፡፡

67
1. ቅርፂ ተኮር - ዴምፂ፣ ቃላት፣ ሰዋስው ቋንቋ
- ኣብ ቋንቋ መዋቅር/ሕጊ ዗ትኩር 'ዩ፡፡
2. ትሕዜቶ ተኮር ዜርርብ፡- ሓዯ ትምህርታዊ ትሕዜቶ (ሰነዴ፣ ናውቲ) ኣብ ምትንታን፣
ምግላፅ፣ ወ዗ተ ዗ዴሃበ’ዩ፡፡
3. ብቅዒት ተኮር ዜርርብ፡- እዙ ልምምዴ ተምሃሮ ብዒርሰ ምትእምማን ቅቡል፣ ምዕሩይን
ብቑዕን ዗ርባ ንኸምንጭዉ ዜገብር ልምምዴ’ዩ፡፡

ልምምዴ ዜርርብ ነዝም ዜስዕቡ ተግባራት ክሕዜ ይግባእ፡፡ ንሳቶም ዴማ፡-

1. ብዘይ ጭንቀትን ፌርሓትን ተበረታቲዖም ሓሳቦም ብቃል ንምግለፅ ከማዕብሉ፤
2. ፌሬ ሓሳባት በቐሊሉ ናይ ምግላፅ ክእለት ከዕብዩ፤
3. ኣረኣእያታት ብግልፂ ንዕደም ናይ ምቅራብ ክእለት መእንታን ክህልዎም፤
4. ን዗ቀርቦሎም ሕቶ ብዜተረጋገአ መንፇስ መልሲ ክምልሱ ወ዗ተ ዮም፡፡

 ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ብኣፌ መፌትሒ ቋንቋኦም ዜመሃሩ ተምሃሮ ትሕዜቶ

ኣብ ምግላፅ ፀገም ስለ዗ይብሎም ብዘሕ ክዚረቡ ይኽእሉ'ዮም፡፡ ግና ስሩዕ ቋንቋ ምዕሩይ
ኣዚራርባ፣ ለዚ ኣዚራርባ፣ ተኸታታሊነትን ውህዯትን ሓሳባት ኣብ ምግላፅ ግና ኩሎም
ሓዯ እዮም ምባል ኣይክኣልን፡፡ ስለዙ እንትንምህር ስርዒት ቋንቋ (ሕጊ)፣ ጭብጢ፣
ብትኽክል ኣብ ምግላፅን ዒርስ-እምነት ኣብ ምፌጣርን ዗ዴሀበ ልምምዴ ዜርርብ ከም዗ዴሊ
ኣይዜንጋዕን፡፡
 ተምሃሮ ክእለት ዜርርብ መእንትን ከማዕብሉ ብመንፅር መምህር እንታይ ክስራሕ ኣለዎ
ትብል/ሊ

ግርም ፇተነ!
- መምህር ብመንፅር ዜርርብ ንተምሃሮኡ መርኣያ ክኸውን ይግባኣ፡፡
- ኩሉሽዕ ዜተፇልየ መማዕበሊ ዜርርብ ክፇጥር (ክትልም) ኣለዎ፡፡
- ዜሓፌሩ፣ ዜፇርሑ … በዘይ ጭንቀት ክዚረቡ ከተበብዕ ኣለዎ፡፡
- ዜቐርቡ ሓሳባትን ነቐፋታትን ሓነፅቲን ሕውነታዊን ክኾኑ ክገብር ይግባእ፡፡
- መዕቀኑ ፅቡቅ ዜርርብ ብመምህር ሓገዜ ንተምሃሮ ከዯልዉ ክገብር ይግባእ፡፡

ኣብነት
ተምሃሮ ኣብ - ዗ተ ክሳተፈ፣

68
- ተሞክሮኦም ንኻልኦት ከካፌሉ ብምግባር፣
- ኣብ ዜተፇላለዩ ርእሰ ጉዲያት ተዯሪኾም ገለፃ ክገብሩ፣
- ሰባት ከፊልጡ፣
- ዜሰርሕዎም ሰራሕቲ ገለፃ ክገብሩ፣ ወ዗ተ ምቹው ባይታ ምፌጣር የዴሊ፡፡
ኣብ ክፌሊዜግበር ዜርርብ መእንታን ዕውት ኽኸውን እንታይ ሜላ ክንጥቀም ይግባእ?

ኣብ ክፌሊ ዜግበር ልምምዴ ዜርርብ ትርጉም ዗ለዎ ክኸውን ይግባእ፡፡ ነዙ ዴማ
ዜተፇላለዩ ብልሓታት (መይላታት) ምፌጣር ይግባእ፡፡ ንሳቶም ዴማ፣
1. ተምሃሮ ኣብ መንጎ ትምህርቲ (ጣልቃ) ዜርርብ ክገብሩ ምግባር፣ ምልምማዴ ከመይን
ምዜራብን ምዴማፅን ከማ዗ለዎም ይሕብሮም፣
2. ምትእትታዊ ልምምዴ ምዴላው (ተምሃራይ ሕዴሕዲዊ/ፉት-ንፉት) ዜርርብ ክገብር
ብምሕጋዜ ነቲ ቋንቋ ክመልክዎ ምግባር፣
3. ተፇጥሮኣዊ (ሓቃዊ) ዜኾነ ዜርርብ ክገብሩ ምልምማዴ፣
- ጋዛጣ ኣነቢቦም
- ዛና ኣዲሚፆም ዜርዜር ከቕርቡ ምዕዯም የዴሊ፡፡
ተምሃራይ ነዙ እኹል ጊዛ ምምዯብ የዴሊ፡፡
ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ሓዯ ብጉጅለ ዜዕየ ንጥፇት ክንህብ መምህርኩም

ፀሓፉ/ት፣ ሰብሳቢ/ትን ጉጅለን ይመስርቱ፡፡ ካብኡ ጉጅለታት ሓቃዊ ዜርርብ፣ ሕክምናዊ
(ድክተር ምስ ዜተፀለኦ ሰብ)፣ ዕዲጋዊ (ሽያጥን ገዚእን)፣ ሕርሻ፣ ወ዗ተ ስራሕቲ
ኣመልኪቶም ዜርርብ ንከቕርቡ ይርደኡዎም፣ ንዜገብርዎ/ኦ/ ምትሕብባር ብቕዴሚያ

ኣዙና ነምስግን፡፡
መምህር ነዙ ዜተሃቀነ ዜርርብ ንኽሳለጥ ተፇጥሮኣዊን ምትእትታውን ዜርርብ ንኸካይደ
የበረታትዐዎም፡፡

 ንዜርርብ ጡጡሕ ባይታ ምፌጣር የዴሊ እንትበሃል እንታይ ማለት ’ዩ

ግርም ፇተነ -
ኣቀማምጣ ተምሃሮ ንዜርርብ ዕሩይ ኽኸውን ምግባር፣
ትኹረት ተምሃሮ ዜመስጥ ቅዴመ ዜርርብ መባእታ ምሃብ፣
ተምሃሮ ሃሳቦም ብገዚእ ርእሶም ክገልፁ ምብርትታዕ፣
ኣብነት ዜኾኑ (መርኣያ ዜኾኑ) ተዚረብቲ ናብ ክፌሊ ምዕዯም፣

69
ተምሃሮ ብውልቀ ዴልየት ነኒሕዴሕድም ክ዗ራረቡ ምዕዯም፣
ተምሃሮ ኣብ ክፌሊ ንዜቐርቡ መልመዱታት ብንጥፇት ክዋሰኡ ምግባር፣
መምህረን ናይ ገዚእ ርእሶም ዗ንፀብርቑ ርእሲታት ካብ ምምራፅ ተዑቂቦም፣
ተምሃሮ ብዜመርፅዎም ርእሲታት ካዚተዩ ምፌቃዴ፣
ክእለት ዜርርብ ዗ማዕብሉ ተኸታተልቲ ንጥፇታት ብምፌጣር ምልምማዴ፣
ንጥፇት ዜርርብ እንትምረፅ ዴልየት፣ ብርኪ፣ ዕዴመ፣ ፌልጠት ተምሃሮ ዗ገና዗በ
ክኸውን ምጥላብ፣
ተምሃራይ ተኮር ንጥፇት ምምራፅ ወ዗ተ ማለት ’ዩ፡፡

2.1.3 ክእለት ዜርርብ ከማዕብሉ ዜኽእሉ ልምምዲት

 ክእለት ዜርርብ ከማዕብሉ ዜኽእሉ ልምምዲት ከመይ ዜበሉ’ዮም ዗ርዜር/ሪ፡፡

1. ኣብ ስነልቦናዊ መዋቅር ዜተመሰረቱ ንጥፇታት

- ምስኣዲሚፅካ ናይ ምምላስ ሜላ ይመሳሰል 'ዩ፡፡
- ተምሃሮ ኣዲሚፆም ካሊእ ሓሳብ ከምንጭው ብምግባር፡፡
- መምህር ከም መርኣያ ተምሃርይ ንጥፇታት ከካይዴ ብምግባር፡፡
2. ኣብ ክእለት ዜርርብ ተምሃሮ ዜተዯረኸ ልምምዴ (Performance Activity)
- ተምሃሮ ዜርርብ ኣዯልዮም ኣብ ክፌሊ ዗ቕርብዎ ንጥፇት 'ዩ፡፡
- መምህር ዜተፇላለዩ ሜላታት ብምጥቃም መሊስካ ምገባ (feedback) ይህብ፡፡
- ናይ ሕዴሕዴ ምትእርራም፡፡
- ተምሃሮ መዲመፅቲ ጥራሕ ኣይኮነን፡፡
- ሓቃዊ ዜርርብ ይኸውን፡፡
- ተምሃሮ ዜተፇላለየ ማስታወሻ (ኖት) ይሕዘ፡፡
- ዴሕሪ ምዜዚም ዜርርብ ናይ ሓበር ዗ተ ይህሉ፡፡
3. ተሳትፍኣዊ ልምምዴ (Participation Activity)
- እዙ ሕዴሕዴ ተምሃራይ ክዚረብ ስለዜጠልብ ንጉጅለኣዊ ምትእትታው ዕዴል ዜህብ
ልምምዴ 'ዩ (ተመራፂ 'ዩ)፡፡
- እዙ ዴማ ንሓቃዊ ዜርርብ ንምዕባይ ኣስተዋፅኦ ኣለዎ፡፡
- ዴሕሪ ዗ተ መፌትሒ ሓሳብ ክህቡ ይኽእሉ፡፡

70
- ተምሃራይ ናይ ምዜራብ ዴፌረት ክህልዎ ይሕግዜ፡፡
4. ምልከታዊ ልምምዴ (Observation Activities)
- ተምሃሮ ካብ ከባቢኦም ዜተመልከትዎ ኣብ ክፌሊ ክዚረቡ ዜዕዴም 'ዩ፡፡
- እዙ'ውን ንሓቃዊ ዜርርብ ንምዕላል ዜዕዴም 'ዩ፡፡

ብጉጅለ ዜዕየ ንጥፇት ክንህብ ከምልሙዴ ብጉጅለ ተወዯቡ ካውኡ ልዕል ክብል ካብ 1-
 4 ዜተሓበሩ (ክእለት ዜርርብ ከማዕብሉ ዜኽእሉ ልምምዲት) መምህርኩም
ዜመዯቡልኩም ርእሲ መሰረት ብምግባር ተዲሊኹም ዜርርብ ኣቕርቡ፡፡

ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ብዝም ዜተውሃቡኹም ሕዴ ሕዴ ርእሲታት ካብ


ዜተውሃቦም ገለፃ ተረዱእኹም መልሲ ከምዜሃብኩም ንተኣማመን፡፡ ዜኸብዯኩም ነገር
እንተሃልዩ መምህርኩም ክእርምኹምን መንገዱ ከቃንዕልኩምን እዮም፡፡ መምህርውን
ሰለጤን ዗ለዎ ንጥፇት ንኽህሉ ዜገብሩ ምዃኖም ስለንተኣማመን ክነመስግን ንፇቱ፡፡

ተምሃራይ(ሪት) ኣብዙ ዜተዚ዗መ ንኡስ ክፌሊታት እንታይ

ከም዗ተምሃርና ትዜክር/ሪ 'ድ እወ! እንተ዗ኪርካ/ኪ ግርም! ንሕና

ክንውከስ፡፡ ብዚዕባ እንታይነት ዜርርብ፣ መይላ ኣማህራ ዜርርብ፣ ንዜርርብ
ዜሕግዘ ንጥፇታት፣ ንዜርርብ ከማዕብሉ ዜኽእሉ ልምምዲት፣ ዜርርብ
ንምዕላም ዗ኽእሊ መይላ ጉጅለታት፣ ፌልልይን ሓዴነትን ዜርርብን
ፅሕፇትን ካልኦትን ትሕዜቶታት ኢና ተማሂርና፡፡
ዜርርብ ሓሳብካ፣ ዴልየትካ፣ እምነትካ፣ ትምኒትካ፣ ከታ ኣብ
ማሕበራዊ መነባብሮ ዗ጓንፈኻ ኣጋጣሚታት ብቃል ንካልእ ሰብ ምርዴዲእ/
ወይ ግንዚበኻ ምክፊል ማለት 'ዩ፡፡
ኣብ እዋን ዜርርብ ተዚራቢ፣ መልእኽቲ መዲመፂ፣ ፌሰት
መልእኽቲን ዜርርብ ዜካየዯለ ዒውዴን ከም዗ሎ ተረዱእና፡፡ ኣብ ከይዱ
ዜርርብ 'ውን ተዚራቢ ብዕላማ ከምዜለዒል ተመልኪትና ኢና፡፡
ከምኡ'ውን ዜርርብ ንምምሃር ካብ ክትዕ፣ ዗ተ ወ዗ተ ጀሚሩ ሓያሎ
ንጥፇታት ከም዗ለውን ብመንፅር መምህር'ውን እንታይ ክዕየ ከም዗ለዎ
ብሓፂር ብሓፂሩ ተማሂርና ምኻ ና እና዗ኻኸርና ናብ መልመዱታት
ክነሳግረካ/ኪ፡፡

71
2.1.4 ፌልልይ ዜርርብን ፅሕፇትን

 ፌልልዩን ሓዴነትን ዜርርብን ፅሕፇተን ክትዜርዜር ’ድ ምኻ ኣልካ/ኪ

ፅሕፇትን ዜርርብን ዗መሳሰልን ዗ፇላለን ጎዴኒ ኣለዎም (ኣር፡ 1996፣ 159-62)

ብመፇለምታ ዗መሳስሎም ነጥቢ ክንርኢ ኢና፡፡

዗መሳስሎም፡- ብምዴማፅን ብምንባብን ዜተዋህለለ ሓበሬታ መሊስካ ንኻልኣይ ወገን

መልእኽቲ ወይ ሓበሬታ ነሕልፇሎም ክእለታት ምኳኖም፡፡

- ክልቲኦም መንጨውቲ ክእለት (productive skill) ብምባል ስለዜፇለጡ፣
- ክልቲኦም ክእለታት ኣብ ኣእምሮ ዜተኣከበ ሓበሬታ ብዜተፇላለየ መይላ
ብምፌላቅ ሓሳብ ስለዜሕልፈ፣መርሲያ (1991)፣ ኣር (1994)፣ ሃርመር
(1994)፡፡
ፌልልዮም ኣመልኪታ ዴማ ኣር (1996) ከምዙ ትብል፡-
ክልቲኦም ክእለታት ብኣጠቃቕማ ቋንቋ (ዱስኩር)ን ግንዚበን ዜተፇላለዩ 'ዮም፡፡ ብሓፇሻ
ፌልልዮም ከምዙስዕብ ቀሪቡ ኣሎ፡፡

1. ነባሪነት (ቀፃሊነት) /permanence/

 ነባራነት እንታዩ ትብል/ሊ

ዜርርብ ኣብ ዜኾነ ቦታን እዋንን ዜኽሰት (ዜፇጠር) እንትኾን ፅሑፌ ግን ውሱንን

ነባረን'ዩ፡፡ ዜርርብ ካብ ኣእምሮ ወፃኢ ምቕማጥ ኣይካኣልን፡፡ ፅሑፌ ግን ኣብ ሰነዴ ሰፉሩ
ንኻልእ እዋን ክጠቅም ይኽእል፡፡ ዜርርብ ካብ ኣእምሮ ክርስዕ ይኽኣል፡፡ ፅሑፌ ግን ኣብ
መዜገብ እንተሰፉሩ፡፡ ዗ይክጠፌእ ይኽእል፡፡

2. ብግልፂ ምስፊር (Explitness)

 ብግልፂ ምስፌረ እንትበሃል ከ እንታይ ማለት ’ዩ

72
ብፅሑፌ ዜቐርብ ሓሳብ ቅዴም ክብል ዜተዯለወ'ዩ፡፡ ብፅሑፌ ዜቐርብ ሓበሬታ ብግልፂ
እንትቕመጥ ኣብ ጊዛ ዜርርብ ግን ከም ተዚራቢን መዯመፅን ብምልልስ ዗ጠናኽርዎ ሓሳብ 'ዩ፡፡

3. ዐምቀት (Density)

 ዐምቀት ከ እንታይ ማለት ’ዩ ፇትን/ኒ፡፡

ኣብ ፅሑፌ ዐምቀትን ፅዕቐን ይረኣ፡፡ ኣብ ዜርርብ ግና ብሓበሬታ ዜሓልፌ ቃላት

ብምዴጋምን ብምብርሃን 'ዩ ዙግለፅ፡፡

4. ምፌላይ (Detachment)

 ምፌላይ እንታይ ማለት ’ዩ

ፅሑፌ ካብ ዜርርብ ብግዛን ብቦታን ዜተፇልየ'ዩ፡፡ ካብ ፅሑፌ ዜርከብ መልእኽቲ እንትንበብ

ጥራሕ'ዩ ዜርከብ፡፡ ፅሐፉ በይኑ እንትፅሕፌ ኣብ ጊዛ ዜርርብ ግን ተዚራቢ ምስ መዯመፂ
ኮይኑ'ዩ ዜዚረብ /ዜፌፅሞ/፡፡


5. ኣዋዴዲ (Organization)

ኣዋዴዲ እንታይ ማለት ’ዩ

ፅሕፇት ብስርዒት ተዋዱደ ምስተፅሐፇ ንሕትመት ቅዴሚ ምብቅዐ ይእረም፡፡ ካብ ዜርርብ

ብዜሐሸ ንቃላትን ንሰዋስዋዊ ስርዒትን ጠመተ ሂብካ ብውነ ይሳለጥ፡፡ ኣብ ጊዛ ዜርርብ ግን
እናሓሰብካ ካብ ምዜራብ ንላዕሊ ዜግበር እርማት ኣይህሉን፡፡ ትኽክለኛነት ቃላት ኮነ ሰዋሰው
ከም ፅሑፌ ኣይኸውንን፡፡

6. ናይ ምንጫውን ቅልጣፇ ምቅባልን

ናይ ምንጫው ናይ ምቅባልን ቅልጣፇ ማለት ከእንታይ ማለት ይመስለካ/ኪ

73
ፅሑፌ ምስ ዜርርብ እንትወዲዯር ናይ ምምንጫውን ናይ ምቕባልን ቅልጠፇ ዜሓሸ'ዩ፡፡
ንኣብነት ካልእ ሰብ እንተንበልናን ባዕልና እንተንንብብን ዜህሉ ፌጥነት (ቅልጠፇ) ምርኣይ
ይካኣል፡፡

7. ስሩዕነት (Standard Language)

 ስሩዕነት እንታይ ማለት ’ዩ

ብፅሑፌ ዜቐርብ ስሩዕ ቋንቋ'ዩ፡፡ ዜርርብ ግን ከባቢያዊ ኣ዗ራርባ (ላህጀ) ክጥቀም ይኽእል'ዩ፡፡
ዜርርብ ብኣካላዊ ምንቅስቓስ እንትሕገዜ፣ ፅሕፇት ግን ኣካል ቋንቋ ብዜኾኑ ስርዒተ ነጥቢ 'ዩ
ዜሕገዜ፤ ከምኡውን ብቓል ብዜርርብ ዜቐርብ ምስ ዕደም ከከም ኩነታቱ ብቐልዱ፣ ሓሳብ
ብምዴግጋም፣ ሙያዊዊ፣ ከባቢያዊ፣ ወ዗ተ ነንቐርብ፡፡ ኣብ ፅሕፇት ግን ማንነት መንበቢ ሽሕ
እኳ እንተተገመተ መን ከም዗ንቦ ስለ዗ይፌለጥ ኣዜዩ ካብ ከባቢያዊ፣ ሙያዊ፣ ፀያፌ ቃላት
ዜፀረየን ሰዋሰዋዊ እቲ ቋንቋን መሠረት ጌሩ ዜዯሎ ብምኻ ኑ ስሩዕ'ዩ፡፡

ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ኣመንጨውቲ ክእለታት (ዜርርብን ፅሕፇትን) እንትንምህር

ፌልልዮምን ሓዴኖቶምን ብምስትውዒል ክኸውን ይግባእ፡፡

ብውልቀ ዜዕየ መልመዱ


1. ምዜራብ ማለት እንታይ ማለት'ዩ? ኣረዴእ/ኢ
2. ክእለት ምዜራብ ማለት እንታይ ማለት'ዩ? ኣረዴእ/ኢ?
3. ክእለት ምዜራብ ካብ ክእለት ፅሕፇት ብምንታይ ይፌለ? ኣብራህርህ/ሂ?
4. ቋንቋ ዜርርብ ካብ ቋንቋ ፅሕፇት ብምንታይ ይፌለ? ኣረዴእ/ኢ?

እዙ መልመዱ ብግቡእ ከምዜዒየኻዮ(ክዮ) ንምግንዚብ እንተዯሊኻ/ኺ ናብቲ ቅዴም ክብል

ዜተውሃበ ገለፃ እናተመለስካ/ኺ ብምምስኻር ዒርሰ እርማት ኣካይዴ/ዱ፡፡ ተወሳኺ ንባብ እውን
ምክያዴ ይከኣል'ዩ፡፡

74
2.1.5 መይላ ጉጀላን ንጥፇታትን ዜርርብ
መበገሲ፡- ዜኸበርካ/ኪ ተምሃራይ/ሪት ኣብ ዜሓለፇ ንኡስ ምዕራፌ ኣካል እዙ ሐዙ ንሪኦ ዗ለና
ፌልልይ ዜርርብን ፅሕፇትን፣ እነታይነት፣ መይላ ኣማህራን ካልኣትን ኣመልኪትና ሕፅር ሕፅር
ዜበለ ትምህርቲ ተማሂርና ኔርና፡፡

ኣብዙ ንኡስ ምዕራፌ ’ዙ ዴማ ዜርርብ ንምምሃር ተምሃሮ ኣበ ክፌሊ ከመይ ክጉጀሉን

ክቕመጡን ከም዗ለዎም ዗ብርህ ኣገዯሲ ብዚዕባ ዜኾነ መላይ ጉጀላ ሓዯ ብሓዯ ክንርኢ ኢና፡፡
ኣሰዑብናውን ንምንታይ ከምንዚረብ፣ ብርኪታት ዜርርብን ክእለት ዜርርብ ብኸመይ
ከምንውንጥርን ብዜርዜር ስለንመሃር ብውነ ንካታተል፡፡

 ተምሃራይ(ሪት) ንንጥፇት ዜርርብ ንምምሃር ተምሃሮ ከመይ ንጉጅሎም ይመስለካ/ኪ

መይላ ጉጅላታት ብዘሓት ’ዮም፡፡ እቶም ቀንዱ ቀንዱ ግና እዝም ዜስዕቡ ’ዮም (ዯረጀ /1992/)፡፡

ሀ. ሓቋፉ ጉጅለ (Buzz group)

 ሓቋፉ ጉጅለ እንታይ ማለት ይመስለካ/ኪ

ተምሃሮ ከከም ኣቀማምጣኦም ተፀጋጊዖም ጉጅለ ይምስርቱ፡፡ ንኣብነት ኣብ ሓዯ ዳስክ 3ተ

ተምሃሮ እንተሃልዮም ሓዯ ንጥፇት ዜርርብ ንምካያዴ ብሓበር ይጉጀሉ፡፡ እዙ ኣቀማምጣ ተኮር
ጉጀለ 'ዩ፡፡

75
ቐቐቐ

ኣብ እዙ ክፌሊ (ስእሊ) ዗ለዎ ተምሃሮ ከከም ኣቀማምኦም ጉጅለ ከም ዜመሰረቱ ዗ርአ

ምስሊ፡፡

በቢ 3ተ ኮይንኩም (ከከም ኣቀማምጠኹም) ጉጅለ ፌጠሩ'ሞ ንስለስተ ዯቒቃ ዜኣኽል

 ብዚዕባ ሓቁፉ ጉጅለ ተዚተዩ፡፡

ለ. ምዴማፃዊ (Hearing)

 እንታይነት ማለት 'ዩ

ካብ መንጎ ተምሃሮ ሒዯተይ ተመሪፆም ኣብ ልዕሊ ሓዯ ጉዲይ ንሓፇሻዊ ክፌሊ (ተምሃሮ) ከም

ሓዯ በዒል ሞያ (ሲኢላ) ኮይኖም ገለፃ (መብርሂ) ይህቡ፡፡ ካብኡ ምስ ተምሃሮ ይመያየጡ፡፡
ኣብነት ካብ ዕደም ኪኢላ ሕክምና፣ ሕርሻ፣ በዒል ሞያ ትምህርቲ ወ዗ተ፡፡

መምህር 3ተ ወይ 4ተ ተምሃሮ ይምረፁ፡፡ እዝም ዜተመርፁ ተምሃሮ ብዚዕባ ኤች ኣይቪ/

 ኤዴስ ተዲልዮም ከም በዒል ሙያ ኮይኖም ገለፃ ንኽፌሊ ንኽህቡ ይዒዴሙ/ማ፡፡

76
ሓዯ ተምሃራይ ከም ኪኢላ ንመሓዘቱ ገለፃ እንትህብ ዗ርኢ ስእሊ፡፡

ሐ ፀወታ ገብላ (Fish-bowl)

 ገብላ ፀወታ እንታይ ማለት ምኻ ኑ ትፇልጠ/ጥዮ/ ፀሓፌ/ፉ

መብዚሕትኦም ተምሃሮ ክቢ ሰሪሖም ይቐመጡ ካብኡ ኣብ ማእኸል 5 ወናብር ብኽቢ መልክዕ

ይቐመጡ፡፡ ኣብ ማእኸል ኣብ ዜተቐመጡ ወናብር 3 ተምሃሮ ተቐሚጦም ኣብ ሓዯ ዜፌለጥ
ርእሰ ጉዲይ ይዚተዩ ካብቶም ኣብዘሓ ተምሃሮ ፌሉይ ሓሳብ ኣለኒ ዜበሉ ናይቲ ዗ተ ተኸፇልቲ
ይኾኑ፡፡ እቲ ክርክር እንትኸየዴ ዴኽም ዜበለ እንትወፃእ ካሊእ ተምሃራይ ዴማ ይትካእ፡፡
“ጋብላ ከፌቲ ዜስትያሉ ካብ ሞምና ወይ ታንኳ ዜስራሕ መስተያ'ዩ፡፡”

ተምሃሮ ጉጅለ ፀወታ ገብላ መሰርቱ፡፡ ፀወታ ገብላ ንምምስራት ነቲ ዜተውሃበ ገለፃ
 ብውነ ተረዴኡ፡፡ ካውኡ ብዚዕባ ሰማእታት ሓወልቲ ዒዱ ሓቂ (መቐለ) ዗ተ ኣካይደ፡፡
ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ተከኢን ተተከኣን ተምሃሮ ከቋርፁ ከም዗ይብሎም

ተረዱእኹም ብዕውት ከመ዗ካየዴኩም ንኣምን፡፡

77
መ. መርበባዊ (Net working)

 መርበባዊ እንታይ ማለት 'ዩ

ካብ 8-10 ዜኾኑ ተምሃሮ ይጉጀሉ፡-

ሓንቲ ኩዐሽ ብገመዴ ዜተኣስረት ነቲ ብቐዲምነት ዜዚረብ ይወሃቦ፡፡ ነሱ ተዚሪቡ
ምስወዯኦ ነታ ጫፌ ገመዴ ሒዘ ነቲ ቀፃሊ ተዚራቢ ይሸንዴወሉ፡፡ እቱ ካልኣይ 'ውን ከምኡ
ይቕፅል፡፡ እዙ ኩሎም ኣባላት ጉጅለ ምዜራቦም ንምርግጋፅ ይሕግዜ፡፡

ረ. ተፊጣጥ (Onion)፡-

 ተፊጠጥ እንታይ ማለት 'ዩ

እቲ ክፌሊ ንኽልተ ይምቀል፡፡ ብዴርብ ክቢ ይዋዯዴ (ይስራዕ)

ሕዴሕዴ ተምሃራይ ብመልክዕ ክቢ ኣብ ዜተሰርዐ ወናበር ይቕመጥ ኣብቲ ውሽጣዊ

ክቢ ዜተቐመጠ ምስቲ ወፃኢክቢ ዜተቐመጠ ተምሃራይ ተረኣእዮም ይቕመጡ፡፡ ይፊጠጡ፡፡
ይዜራረቡ፡፡ (በቢ ተራ ምልምማዴ)

ሰልጠንቲ ተምሃሮ “ተፊጠጥ” ንዜብል መይላ ጉጅለ መሰረት ብምግባር ጉጅለ

 መሰርቱ መዚተዩ መረፅኹም ንሒዯት ዯቓይቕ ተዚተዩ (3 ዯቒቓ)

ሰ. ክባዊ ጉጅለ (Star)፡-

78


ክበዊ ጉጀለ እንታይ ማለት 'ዩ

ካብ 4-6 ጉጅለታት ይጉጀሉ፡፡ ሕዴሕዴ ጉጅለ ኣብ ልዕሊ ሓዯ ጉዲይ ይ዗ራረቡ፡፡ ካብኡ

ሓዯ ኣባል ጉጅለ ጉጅልኡ ከይለቐቐ ምስካልእ ጉጅለ ይ዗ራረብ፣ ይከራኸር፡፡ በዙ መልክዕ
ብምሉኦም ተምሃሮ ዕዴል ልምምዴ ምዜራብ ክረኽቡ ይኽእሉ፡፡

ስነ-ፅሑፌ

ተምሃሮ በዙ ዜተውሃበ ሓበሬታን ስእልን መሰረት ጉጅለ ፇጢርኩም ብዚዕባ ዗ርኢ ሰሊጥ

(ስምስም) ተዚተዩ፡፡

ነዙ ጉጅለ ንምጥያሽ መምህር ንዜገበርልኩም ገለፃን ሓገዜን ነመስግን



ሸ. ዕዯጋ (Market)፡-

 ዕዯጋ እንታይ ማለት 'ዩ ትብል

ኩሎም ኣባላት ክፌሊ ካብ መቐመጢኦም ተላዑሎም ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ይ዗ዋወሩ፤ ከም

ወዱ ዕዯጋ ይጠያየቐ፡፡ በቲ ዜሓዜዎ ነጥቢ (ጉዲይ) ይ዗ራረቡ፡፡

79
ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ንኽልተ ዯቒቓ ዜኣክል ነዙ መይላ ጉጅለ ተግባሩ ክፌሊ

ክርበሽዩ ኢልኩም ኣይትሕሰቡ፡፡ እግረ መንገደ ከም መ዗ናግዑ ክጠቅም ይኽእል'ዩ፡፡

ቀ. ዯውታ መፌለጢ ካርዱ (Opinion Card)

 ዯውታ መፌለጢ ካርዱ እንታይ ማለት 'ዩ

ሕዴሕዴ ተምሃራይ 5 ዜኣክል ካርዱ ይሕዜ፡፡ “ኣዜየ ይስማዕማዕን ኣዜየ ኣይስማማዕን”

ዜብሉ፡፡ ሓዯ ጉዲይ ን዗ተ ምስቀረበ ተምሃሮ ብዴልየቱን ምርጭኡን ካርዱ ይዴብሪ፡፡ ካርዱ
ተቖፂሩ ውፅኢቱ ምስተፇለጠ ንምንታይ መረፅካ ወይ ኣይመረፅከን ብዜብል ዗ተ ይኽፇት፡፡
ሰልጠንቲ ተምሃሮ ነዙ ዒይነት ጉጅለ መስሪቶም/ተን ንምልምማዴ መምህር ኩሉ ነገር
 ንኸመቻችው/ዋ ንሓትት፡፡

በ. ግዳታዊ ተሳትፍ (Forced contribution)፡-


80
እንታይ ማለት 'ዩ ትብል/ሊ/

ሕዴሕዴ ተምሃራይ ኣብ ልዕሊ ሓዯ ጉዲይ ናይግዴን ሪኢቶ ክህብ ምግዯዴ፡፡

ካብ ሀ - በ ዜቐረቡ መይላ ጉጀለ ብመሰረቱ ንተምሃራይ ዗዗ናግዐ (዗ህዴሱ) ስለዜኾኑ፣
ተምሃሮ በሓደሽ መይላ ጉጅላ እናተወዯቡ ዜተፇላለዩ ንጥፇታት ዜርርብ ከማዕብሉ
ከምዜኽእሉ ይእመን፡፡

ተወሳኺ ዕዮ ንመምህር ክንህብ


መምህር መይላ ጉጅለ “ግዳታዊ ተሳትፍ” ንምልምማዴ ኣዴላይ ዗በሉ ኩሉ ይግበሩ/ራ፡፡
ካውኡ ሱቕ ዜብሉ ተምሃሮ እንተሃልዮም ክዚረቡ የበረታትዐ/ዒ፡፡ የቕንየልና ፁቡቕ ዕዮ
ንብል፡፡

2.1.6 ንጥፇታት ዜርርብ

 ንጥፇታት ዜርርብ እንመን ’ዮም ትብል/ሊ

ተዚረብቲ ዜርርብ እንትገብሩ፡- ዴልየትን ስምዑትን ሰማዕቲ ምሕለው የዴሊ፡፡ ነዙ ኩሉ

ንምምላእ ተምሃራይና ኣብ ከይዱ ትምህርቲ ዜርርብ ብግቡእ ክግናሕ (ክሰልጥን) ይግባእ፡፡
ዜርርብ ንምምሃር ዴማ ንጥፇታት ዜርርብ ክመሃር ኣለዎ፡፡

ንጥፇታት ዜርርብ ኣብ 3+ ኢና መቂልና ንሪኦም፡፡ ንሳቶም ዴማ

1. ቅዴመ ዜርርብ ንጥፇት
2. እዋን ዜርርብ ንጥፇትን
3. ዴሕሪ ዜርርብ ንጥፇትን ’ዮም፡፡
ውልቀ ዕዮ

ብርኪታት (ንጥፇታት) ዜርርብ ሓዯ ብሓዯ ዗ትየሎም/ይ፡፡ ነዙ ንጥፇት ንምዕዋት ተወሳኺ
ንባብ ኣካይደ፡፡

ካብዙ ብምቅፃል ዴማ ሓዯ ብሓዯ ንርኣዮም፡፡

1. ቅዴመ ተግባር ዜርርብ


81
ቅዴመ ተግባር ዜርርብ እንታይ ማለት ይመስለካ/ኪ

ተግባራት ዜርርብ ብመንፅር ተዚራባይ

ተምሃሮ ቅዴሚ ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ዜርርብ ምግባሮም ኣቐዱሞም ክፌፅምዎም ዜግብኡ
ቅዴመ ተግባራት ዜርርብ ’ዮም፡፡

ዜርርብ ዜግበረሉ ርእሰ ጉዲይ ምውሳንን ምምራፅን፣

ንዜተመርፀ ርእሰ ጉዲይ ዜጥምት ሓበሬታ ምእካብ፣
ዜርርብ ዜግበረሉ ዕላማ ምፌላጥ፣
መንነት ዕደም ምፌላጥን ምውሳንን፣
ቀንዱ ቀንዱ ሓሳባት ኣብ መ዗ከርታ ምስፌራን፣
ብዒርሰ-እምነትን ብብቕዒትን ሓሳብኻ ንምግላፅ ምዴላው፣
ቀንዱ ቀንዱ ነጥቢታት ኣብ መ዗ከርታ ምስፊር፣
ነጥቢታት ብቅዯም ሰዒብ ምቅማጥ፣
ዜርርብ ዜግበረሉ ዒላማ ምፌላጥ፣
ንመዴመፅቲ ዜስሕብ መእተዊ ምዴላው፣
ብውልቀ ኣከዲዴናን ዯውታን ምሕሳብ የዴልዪ፡፡
ብዚዕባ እቲ ርእሳ ጉዲይ ቅዴመ ዜርርብ ዗ተ/ሕቶ ምቕራብ፣
መዲመፅቲ ብሃንቀውታ ከዲምፁ ምብርባር፣
ብዚዕባ እቲ ዜዴመፅ ናውቲ ተምሃሮ ንኽግምቱ ምሕታት ምዴላውን ወ዗ተ
እዮም፡፡

2. ኣብ እዎን ዜርርብ


ኣብ እዋን ዜርርብ እንታይ ዒይነት ንጥፇት ይካየዴ? ክተረዴኡ'ድ ትኽእሉ?

ተምሃሮ ዜርርብ ኣዲልዮም ንዕደማት ዜርርብ ኣብ ዗ቕርብሉ እዋን ዜረአ ንጥፇት ’ዩ፡፡ ኣብዙ
ጊዛ ተምሃሮ፡-
ብዚዕቢ እቲ ርእሰ-ጉዲይ ንስማዑ ምፌላጥ፣
ናይቲ ዜርርብ ዕላማ ብሓፃሩ ምፌላጥ፣

82
ናይ ስማዑ ዴልየተን ስምዑትን ምሕላው፣
መዲመፂ ኣብ ከይዱ ምህላው ምዕዚብ፣
ጠመተ ዜግበረሎም ሓሳባት ምዴጋም/ምጉላህ፣
ከከም ሓሰቡን/ቃሉን ዛማኻ ብምቅይያር ምዜራብ፣ ብወገን መዲምፅቲ ዴማ
ትሕዜቶ ዜዴመፅ ናውቲ ዜቐስሙሉ፣
ትሕዜቶን ማንነት ተዚረብትን ዜግምግምሉ፣
ንፃት ንዴሕርትን ንቅዴሚትን እናኸደ ዜግምትሉ፣
መይላ ኣዚራርባ ዯቐቕቲ ኣባህላታት ወ዗ተ ኣዲቒቖም ዜፇልይሉ፣ ወ዗ተ
ዕማማት ዜስላጠሉ ጊዛ 'ዩ፡፡
3. ዴሕሪ ተግባር ዜርርብ

 ዴሕሪ ተግባር ዜርርብ እንታይ ማለት'ዩ? እንታይ ከይግበር፡፡

- እዙ ተግባር ሰማዕቲ ክንዯየንኣይ ዜኣክል መልእኽቲ ከምዜተረዴድም ንፌትሸሉ
እዋን ’ዩ፡፡
- ርኢቶ ሰማዕቲ ዜፌላጠሉን ዜተኣኻቡሉን ’ዩ፡፡
- ን዗ተ፣ ንሕቶን መልስን ዜዕዴም ’ዩ፡፡
- ስፌሕ ዜበለ ንጥፇት ዜካየዯሉ እዋን 'ዩ፡፡
- ኣብ ከይዱ ትምህርቲ እንተኸይኑ ሰፊሕቲ መልመዱታት ንዒየሉ ጊዛ 'ዩ፡፡

2.1.7 ንምንታይ ንዚረብ

 ተምሃራይ(ሪት) ንምንታይ ንዚረብ ይመስለካ/ኪ

ሒዯት ሰባት ካብ ክእለት ምዜራብ ንኽእለት ፅሕፇት ጠመተ ክወሃብ ከምዜግበኦ

ይዜትዩ፡፡ ኮይኑ ግን ንክእለት ምዜራብ ኮነ ንኽእለት ፅሕፇት ማዕረ ጠመተን ጠለብን
ክግበረሎም (ክወሃቦም) ይግባእ፡፡
ክእለት ምዜራብ ማለት ብዜርርብ ሓሳብኻ ምግላፅ ማለት'ዩ፡፡ ክእለት ምዜራብ ኣፌካ
ከምዜሓበካ ካብ ምዜራብ ዜተፇልየ 'ዩ፡፡ ከመይሲ ክእለት ምዜራብ ሓሳብ ምውዲዴ፣ ዗እምኑ
ጭቢታት ምዜርዚር፣ ግቡኣት ቃላት ምጥቃም፣ ቀልቢ ሰማዑ ምቁፅፃርን ዗ኣመሰሉ ክእለታት
ዜሓትት 'ዩ፡፡ ቅዴም ክብል ንዜተልዒለ ሕቶ መልሲ ክንህብ፡፡ ንብዘሕ ጣጣ (ጉዲይ) ኢና
ንዚረብ፡፡

83
- ንምንትይ ንዚረብ፡-
- ንናብረና፣
- ሓገዜ ንምርካብ (ርዴኡኒ፣ ብፅሑለይ፣ ኣናግፊኒ ወ዗ተ ንምባል)፣
- ምኽሪ ንምሕታት፣
- ኣንፇት፣ ሓበሬታ፣ መረዲእታ ንምሕታት፣
- ቆፀሮ ንምሓዜ፣
- ንምርዴዲእ፣
- መልእኽቲ ንምሕላፌ ወ዗ተ. ኢና ንዚረብ

2.1.8 መልመዱታት ክእለት ዜርርብ

 ክእላት ምዜራብ ከማዕብሉ ዜኽእሉ መልመዱታት ከመይ ይዋዯደ?

ክእለት ዜርርብ ከማዕብሉ ዜኽእሉ ዜርርባት ብዘሓት ’ዮም፡፡ ቀንዱ ቀንዱ ግና እዝም
ዜስዕቡ ’ዮም፡፡
ኣቐዱሞም ክዲለውሉ ብምግባር ኣብ ክፌሊ ፅውውት ንኸቅርብ ዜዕዴሙ መልመዱታት
ምዴላው፣
ዜተጀመሩ ምሉእ ሓሳባት ንኽዚዜሙ ዜሕግዘ መልመዱታት ብምዴላው፣
ኣብ ቅዴሚት መሓዘቶም ቀልዱ ንኽዚረቡ ዜጠልቡ መልመዱታት ምስንዲዲእ፣
ኣቐዱሞም ብምዴላው ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ሓፀርቲ ትረኻታት (ተዋስኦታት) ንኸቕርቡ
ዜሕግዘ መልመዱታት ብምዴላው፣
ብቃል መረዲእታታት ንኸቕርቡ ዗ኽእሉ መማዕበሊ ክእለት ዜርርብ (መልመዱታት
ምዴላው)፣
ኣዯሚፅካ ናይ ምርዲእን ካልኣት ክእለታትን ተጠሚሮምን ተዋዱድምን ዜቐርብሉ
ኣንፇት ጠመተ ምሃብ፣
ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ዗ተን ክትዕ ዜገብርሉ መንገዱ ዗ጣጥሑ መልመዱታት ምውዲዴ፣
ክእለት ዜርርብ ምስ ካልአት ክእለታት ተዋዱደ ንኽቐርብ ዜሕግዘ መልመዱታት
ምስንዲእ ወ዗ተ ዮም፡፡

84
2.1.9 ክእለት ምዜራብ ብኸመይ ንውንጥር (ንፌትን)

 ክእለት ምዜራብ ከመይ ንፌትን?

ክእለት ምዜራብ'ውን ከም ካልኣት ክእለታት ቋንቋ ምፌታን ይከኣል'ዩ፡፡ ቀንዱ ቀንዱ መዕቀኒ
ነጥቢታት ዴማ፡-
- ኣቀራርባ ዜተዯልየ (ዜተሃቀነ) ዜርርብ፣
- ከይዱ ሰዋስዋዊ ኣ዗ራርባ፣
- ምዕቡላት ቃላት ናይ ምጥቃም ክእለት፣
- ብርኪ ውሕልነት ዜርርብ፣
- ተዯላይ መልእኽቲ ናይ ምሕላፌ ብቕዒት፣
- ዜርርብካ ብዜተውሃበ ጊዛ ናይ ምዜዚም ብቕዒት፣
- ኣብ ሓዯ ርእሰ-ጉዲይ ገለፃ/መርትዖ ናይምሃብ ክእለት ወ዗ተ ዮም፡፡

ኣብዙ ትሕቲ 'ዙ ንኡስ ምዕራፌ እንታይ ከምዜተምሃርና ትዜክር/ሪ

'ድ እንተ዗ኪርካዮ(ኪዮ) ግርም! እምበኣርከስ ኣብዙ ንኡስ ምዕራፌ ብዚዕባ

ዒይነታት መይላ ጉጀላ፣ እንታይነትን ረብሓን መይላ ጉጀላ፣ መፌለይ
ባህረታት ቋንቋ ዜርርብ፣ መልመዱታት ክእለት ዜርርብ ፇተና ክእለት
ዜርርብን ዜኣመሰሉን ትሕዜቶታትን ተማሂርና ኢና፡፡
ክእለት ዜርርብ እንትንምህር ተምሃሮና ብዜተፇላለየ መንገዱ
ክንውዴቦምን ወዱብና ዜርርብ ብተግባር ክነለማምድምን ይግባእ፡፡ ብሓፇሻ
ዴማ ዜርርብ እንትንምህር ብ3ተ ንጥፇታት ከፉልና ክነምህር (ክነለማምዴ)
ከምዜግባእ ተሓቢሩ 'ዩ፡፡ ንሳቶም ዴማ ቅዴመ ዜርርብ፣ ኣብ እዋን
ዜርርብን ዴሕሪ ዜርርብ ንጥፇትን እንትኾኑ፤ ኣብ ሕዴሕዴ ንጥፇት
እንታይ እንታይ ከምዜትግበር ተ዗ርዙሩ 'ዩ፡፡
ክእለት ዜርርብ ኣገዲሲ ክእለት ቋንቋ ምዃኑን ኣብ ዕለታዊ ዕማምና
ንዜተፇላለዩ ጉዲያት ከምንዚረብ፣ ከምኡ 'ውን መልመዱታት ክእለት
ዜርርብን ዜርርብ ከመይ ከምንውንጥረን ዜገልፁ ረቋሒታት ሓቢርና ኢና፡፡

85
ተምሃሮ ዜርርብ ንምህሮም፣ እነለማምድምን እንውንጥሮምን ትግርኛ ስለ዗ይኽእሉ ዴዩ?
 ወይስ ካሊእ መልሲ ኣላካ/ኪ መልስኻ/ኺ ተወሳኺ ንባብ ብምንባብ ኣርዴእ/ኢ፡፡

መዚ዗ሚ

ዜርርብ ብዜተዋዯደ ክፌልታት ኣንዯበት ሥርዒት ኣፇጣጥራ ዴምፂ ኣቢሉ ዜፌጠር፣

ሓሳብና ብቃል ኣቢልና ንኻልን ወገን እነመሓላልፇሉ ከይዱ እዩ፡፡ ዜርርብ ሥርዒታዉን ኢ-
ሥርዒታውን ክኸውን ይኽእል፡፡ ሥርዒታዊ ዜርርብ ተዚራቢ ተዲልዩ ዜተዋዯዯ መልእኽቲ
዗ማሓላልፇሉ ’ዩ፡፡ ኢ-ሥርዒታዊ ዜርርብ ግና ኣብ ዕለታዊ መነባብሮና ንጥቀመሉ እዮ፡፡
ክእለት ዜርርብ ውፅኢት ቋንቋ እዩ፡፡ ንተምሃሮ ዜርርብ ክነምህር ማለት ገና ነቲ ቋንቋ
ክነልምድም ማለት ዗ይኮነስ ስርዒታዊ ዜኾነ፣ ግልፂን፣ ንፁርን መልእክቲ ዜሓ዗ ዜርርብ
ንኽገብሩ እዩ፡፡ ብተወሳኺ ዴማ ኣብ ቅዴሚሰብ እንከይፇርሑ ዜርርብ ንኽገብሩ መእንታን እዩ፡፡
ኣብዜኾነ ይኹን ዜርርባዊ ምትእትታው ንረኽቡም ነጥቢታት ኣለዎ፡ ንሳቶም ዴማ
ተዚራቢ፣ መልእኽቲ፣ መዲመፂ፣ ፌሰት መልእኽትን ዜርርብ ዜግበረሉ መዒበይን እዮም፡፡
ዜርርብ ንምምሃር 3ተ ሜይላታት ኣለዎ፡፡ ንሳተም ዴማ ቅርፂ ተኮር ዜርርብ፣ ትሕዜቶ
ተኮር ዜርርብን ብቕዒት ተኮር ዜርርብን እዮም፡፡

መልመዱ

1. ካብዝም ዜስዕቡ ምስ ክእለት ቋንቋ ርክብ (ዜምዴና) ዗ይብሉ ፌፃመ ኣይንኣይ ’ዩ
ሀ. ዜወሃብ ትእዚዜ ብግቡእ ምፌፅም
ለ. ዯወል ስልኪ ሰሚዕኻ ስልኪ ምልዒል
ሐ. ስርዒተ ነጥቢታት ኣብ ፅሑፌ ምጥቃም
መ. መልእኽቲ ከየ዗ባዕኻ ምሕላፌ
2. ሓበሬታ ካብ እነሕልፇሎም ክእለታት ቋንቋኡ ቀዱምና እንለምድ (ንረኽቦ) ኣየንኣይ ’ዩ
ሀ. ምዜራብ ሐ. ምንባብ
ለ. ምፅሓፌ መ. ምዴማፅ
3. ካብዝም ዜስዕቡ ፌፃመታት ሓዯ ክእለት ምዜራብ ተምሃሮ ንምምዕባል ረብሓ ዗ይብሉ፡፡

86
ሀ. ፕሮግራም ምብፃሕ ኣዲሊኻ ፀብፃብ ቃል ከቕርቡ ምግባር
ለ. ኣዲሚፅካ ምትራኽ
ሐ. ቃል መሕትት ምቕራብ
መ. ማስታወቂያታት ኣንቢብካ ሓበሬታ ምርካብ
4. ካብዝም ዜስዕቡ ሓዯ ብልምምዴ ዗ይኮነስ ብምምሃር ’ዩ ዜርከብ
ሀ. ንፈዕ ተዚራቢ ምኻ ን ለ. ብ዗ይምስልቻው ምዴማፅ
ሐ. ገለፅቲ ስምን ዒንቀፅን ምፌላይ መ. ዜወፀሉ ዒንቀፅ ምፅሓፌ
5. ፅቡቕ (ንፊዕ) ተዚራቢ ንምኻ ን ንፈዕ መዲመፅን ንፈዕ መንበቢን ምኻ ን ጥራሕ እኩል
’ዩ፡፡ ሀ. ሓቂ ለ. ሓሰት
II. ኣዚምዴ/ዱ
ሀ. ለ.
1. መይላ ጉጀለ ሀ. ቅርፂ ተኮር
2. ክእለት ዜርርብ ለ. ብግልፂ ምስፊር
3. መይላ ምምሃር ዜርርብ ሐ. ገብላ ፀወታ
4. ፌልልይ ፅሕፇትን ዜርርብን መ. ኣመንጫዊነት
5. ሓዴነት ፀሕፇትን ዜርርብን ረ. ቋንቋ
ሰ. ዴልየትካ ምግላፅ
III. ሓቂ/ጌጋ ብምባል መልሲ ሃብ/ቢ
1. ሓሳብ ኣብ ሓንጎልካ ምቕማጥ ልምምዴ ዜርርብ ክኸውን ይኽእል 'ዩ፡፡
2. ኣብ ከይዱ ዜርርብ መልዕኽቲ ናይግዴን 'ዩ፡፡
3. ዜርርብ ንምምሃር መምህር መርኣያ ክኸውን ኣለዎ፡፡
4. ኣቀማምጣ ተምሃሮ ንዜርርብ ዒቢዩ ግዯ ኣለዎ፡፡
5. ብቃል ዜቐርብ መረዲእታ ልምምዴ ዜርርብ ኣይኮነን፡፡

ተወሳኺ ንጥፇት
1. መይላታት ጉጀላ ዜርርብ ዗ርዜር/ሪ/፡፡
2. ብርክታት ዜርርብ ዜባሃሉ መነመን ’ዮም
3. ኣብ ቅዴመ ዜርርብ እንገብሮም ንጥፇታት ከመይ ዜበሉ እዮም
4. ንዜርርብ ማሕለኻ ዜኾኑ ነገራት ከመይ ዜበሉ እዮም

87
5. ክእለት ምዜራብ ብኸመይ ንውንጥር
ዜርርብ ከመይ ነምህር?
ዜርርብ - እንተነኣስ ክልተ ተሳተፌቲ ይሓትት
- ዜርርብ ብጉጅለ ምምሃር ይከኣል፡፡

- መፌለይ ባህሪታት ቋንቋ ዜርርብ፡-

ቋንቋ ዜርርብ ካብ ቋንቋ ፅሕፇት ብምንታይ ይፌለ?
዗ይተማልአ ሓሳብ ምጥቅቃም
ብዘሓት መተሓሓዜቲ ቃላት ኣይረኣዩዎን፣
ሰዋስዋዊ ሕጊ ይጎዴሉ፣
ሓፇሻዊ ቃላት እናዯጋገምኻ ምጥቃም፣
ሓሳብ ምቂራፅ፣ ወይ ኩነትት ዕረፌቲ (ኣህ፣ ብመሰረቱ፣ ዯሓን ብተወሰኺ)
ምጥቃም፡፡

 ክእላት ምዜራብ ከማዕብሉ ዜኽእሉ መልመዱታት ከመይ ይዋዯደ?

ኣቐዱሞም ክዲለውሉ ብምግባር ኣብ ክፌሊ ፅውውት ንኸቅርብ ዜዕዴሙ
መልመዱታት ምዴላው፣
ዜተጀመሩ ሓሳባት ንኽዚዜሙ ዜሕግዘ መልመዱታት ብምዴላው፣
ኣብ ቅዴሚ መሓዘቶም ቀልዱ ንኽዚረቡ ዜጠልቡ መልመዱታት ምስንዯእ፣
ኣቐዱሞም ብምዴላው ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ሓፀርቲ ትረኻታት (ተዋስኦታት) ንኸቕርቡ
ዜሕግዘ መልመዱታት ብምዴላው፣
ብቃል መረዲእታታት ንኸቕርቡ ዗ኽእሉ መማዕበሊ ክእለት ዜርርብ (መልመዱታት
ምዴላው)፣
ኣዯሚፅካ ናይ ምርዲእን ካልኦት ክእላታትን ተጠሚሮምን ተዋዱድምን ዜቐርብሉ
ኣንፇት ጠመተ ምሃብ፣
ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ዗ተን ክትዕ ዜገብርሉ መንገዱ ዗ጣጥሑ መልመዱታት ምውዲዴ፣
ክእላት ዜርርብ ምስ ካልኣት ክእለታት ተዋዱደ ንኽቐርብ ዜሕሃዘ መልመዱታት
ምምሃዜ ወ዗ተ ይከአል፡፡

ክእለት ምዜራብ ብኸመይ ንውንጥር (ንፌትን)?

88
ክእለት ምዜራብ'ውን ከም ካልኣት ክእለታት ቋንቋ ምፌታን ይከኣል'ዩ፡፡ ቀንዱ ቀንዱ
መዕቀኒ ነጥቢታት ዴማ፡-
- ኣቀራርባ ዜተዯልየ (ዜተሃቀነ)፣
- ከይዱ ሰዋስዋዊ ኣ዗ራርባ፣
- ሙልኣት ቃላት ናይ ምጥቃም ክእለት፣
- ብርኪ ውሕልነት ዜርርብ፣
- ተዯላይ መልእኽቲ ናይም ሕላፌ ብቕዒት፣ወ዗ተ እዮም፡፡

ሕቶታት፡- ነዝም ሕቶታት ብውልቀ ዴማ ተወሳኺ ንባብ ብምክያዴ መልሱ፡፡


1. ምዜራብ ማለት እንታይ ማለት'ዩ? ኣረዴእ/ኢ?
2. ክእለት ምዜራብ ማለት እንታይ ማለት'ዩ? ኣረዴእ/ኢ?
3. ክእለት ምዜራብ ካብ ክእለት ፅሕፇት ብምንታይ ይፌለ? ኣብራህርህ/ሂ?
4. ቋንቋ ዜርርብ ካብ ቋንቋ ፅሕፇት ብምንታይ ይፌለ? ኣረዴእ/ኢ?
5. ክእላት ምዜራብ ከመይ ክንፇትን ንኽእል? ኣረዴእ/ሓብር/ሪ፡፡

ንጥፇታት

ተምሃሮ በፅምዱ ብፅምዱ ብምጉጃል ነዝም ዜስዕቡ ግብሪታት ዕየዩ
መምህር ዜተወሰነ ጊዛ መዴቡ/ባ
ኩሎም ግበሪታት ምስተዚ዗ሙ ኣብ ሕዴሕዴ ርእሰ ጉዲይ ፅምዱታት ዗ቕርብዎ
ሓሳብ ኣብ ሰሌዲ ይፅሓፈ/ፈ
ኣብ ልዕሊ ዜቐረቡ ሓሳባት ተምሃሮ ክዚተይሎም ምስገበሩ/ሪ መምህር ማጠቓለሊ
ሃሳብ ይሃቡ

1. ዜኾነ ጥዐይ ሰብ ኣፈ ብዜመወሰሉ ቋንቋ ሓሳቡ ብዜርርብ ምግላፅ ይኽእል፡፡ እንታይ

ዯኣ ብኣፌ መመወሲ ትምህርቲ ቋንቋ ተምሃሮ ክእለት ዜርርብ ንምምዕባል ፃዕሪ
ዜገብሩ? ተወሳኺ ፃፅሪ ምግባር ንምንታይ ኣዴለየ?

89
2. ኣንዯበተ ርቱዕ (ንፈዒት ገባሪ መዲሪ) ዜበሃሉ ሰባት እንታይ እንታይ ባህረታት ዗ለዎም
'ዮም?
3. ኣብ ትምህርቲ ክእለት ዜርርብ ችላ ምባል እንትይ ጉዴኣት የስዕብ?

መ዗ኻኸሪ፡
- ኣብ እዋን ዜርርብ ተዚራቢ
- ብዚዕባቲ ዜዚረቦ ቀዲማይን ዜፀንሐን ፌልጠት ክህልዎ ይግባእ
- ካብዙ ብተወሳኺ ማንነት ዕደም (ሰማዑ) ክፇልጥ ኣለዎ
- ዕደም ክፇልጥ ኣለዎ እንትንብል፡-
- ትሕዜቶ ዜርርብ ኽነ
- ንተዚራበይ ዜጥቀም መይላ ኣ዗ርባ፣ ቃላት/ኣጠቓቕም ቋንቋ/
- ናይ መዯመፂ ዕዴመ፣ ብርኪ ኣተሐሳሳባ፣ ተሞክሮ፣ ወ዗ተ. መሰረት ዜገበረ
ምዃኑ ከረጋግፅ ይግባእ፡፡
- በዙ መንገዱ ዗ቕይሙ፣ ኣሉታዊ ሳዕቤን ዗ለዎም ተሳንፍታት ወ዗ተ. ምንካይ ይካኣል፡፡
በዙ መዲይ ብዘሓት ኣዎንታዊን ኣሉታዊን ግዯ ዗ለዎም ምሕባር ይከኣል 'ዩ፡፡
ኣብ ጊዛ ዜርርብ ሓገዜቲ ወይ ዕንቅፊት (ኣወንታ ወይ ኣሉታ) ክኸኑ ዜኽእሉ
ሓቲትኩም ዗ርዜሩ (ኣቕርቡ)፡፡

ኣብ ጊዛ ዜርርብ ከዕንቅፊ ዜኽሉ ፀገማት ከምዜሓበርኩም ተስፊ ንገብር፡፡ እንተ዗ይመሊስኩም
 ዲግማይ ንባብ ንምክያዴ ከም዗ካየዴኩም ንግምት፡፡ መምህርኩም እውን ተወሳኺ መረጋገፂ
ክገብሩ/ራ ይኽእሉ/ላ እዮም/የን፡፡

ብልሓታት (መይላታት) መማዕበሊ ክእለት ዜርርብ

 ዜርርብ ብፀወታ (ብዜተፇላለየ መይላ) ብኸመይ ይቐርብ?

1. ዜተፇላለዩ ፀወታታት


ከመይ ዒይነት ፀዋታ ንኽእለት ዜርርብ ይሕግዘ ትብሉ?

90
ቅዴም ክባል ከምዜተሓበረ ኣካላዊ ምንቅስቃስ ተዚራቢን ዕደም (ንመዲመፂ)
ከምዜማርክ ርደእ'ዩ፡፡ ኣዜዩ 'ውን ኣዴላይ 'ዩ፡፡
በዙ መንፅር ዴማ ተምሃሮ ክለማመደ ምግባር ኣዴላይ 'ዩ፡፡
ኣካላዊ ምንቅስቓስ ዴምፂ ኣልቦ መልእኽቲ ንምሕላፌ ይሕግዜ 'ዩ፡፡
ኣብ እዋን ዜርርብ ዴማ ብኣካላዊ ምንቅስቃስን እዙ ብምዕቓብን ዜርርብ ምግባር
ስለዜከኣል ብኽልቲኡ ተምሃሮ ክለማመደ ብምግባር ምምሃር የዴሊ፡፡

መዚተይ ርእስታት ካብዙ ንታሕቲ ቀረቦም ኣለው፡፡ ሕዴ ሕዴ ጉጅለ እናመረፀ ዜርርብ የቕርብ
መምህር ስለጤን ዗ለዎ ዕዮ ንኽኸውን ዜኽእልዋ/ኦ ዗በለ ፃዕሪ ይለግሱ/ሳ፡፡
ኣቓሓ ዜሰበረት ሰራሕተኛ፣
ቦታ ዜጠፌአ ጠያቒ ሰብ፣
ክልተ ከብዴቲ ሻንጣታት ኣብ የማንን ፀገምን ማእገሩ ዜተሸከመ፣
ናብ መርዒ ክትከይዴ ትኳሓሓል ዗ሎ ጎርዝ ጓል፣
ክልተ ዜዲለዩ ዜነበሩ ኣዕሩክ እንትፇላለዩ፡፡

2. ኣዲሚፅካ ምትራክ

 ኣዲሚፅካ ምትራኽ፣ እንታይ ማለት ይመስለኩም?

- ናይ ተምሃሮ ፌልጠትን ኣተሓሳስባን ዜማርኽ ትሕዜቶ ዗ለዎ ፅሑፌ ብምንባብ ነቲ
ታሪኽ ብናይ ባዕሎም ኣባሃህላ መሊሶም ክዚረቡ ብምግባር፡፡

3. ምልልስ (Dialogue)

 ምልልስ ከመይ ይካየዴ? እንታይ ማለት'ከ እዩ?

- ምልልስ ዜሓቱ ንጥፇታት ብምምራፅ ምልምማዴ፡፡

ኣብነት፡ - ኣብ ምልልስ ተዲሪኹ ዜቐረበ ፅሑፌ ወሲዴካ ናይ ሓዯ ተሳታፉ ዜርርብ
ብምቁራፅ ካሊእ ተምሃሪ ሓሳቡ ከማልእ ብምግባር፣
- ከም ሰላምታ፣ ዕዯጋ ወሪዴካ ምዕዯግ፣ ዜርርብ ሰልኪ ወ዗ተ. ዗ኣመሰሉን
ምልልስ ዜሓቱን ክዒዩ ብምግባር፣

4. (ግዯ/ተራ ምውፃእ) Role Play

 91
ኣጃሚካ ምውፃእ እንታይ ማለት'ዩ?
- ተመኩሮን ልምዱን ተምሃሮ ዜፇቕዯሎም መሰረት ብምግባር ዜተፇላለዩ ባህረታት
ወኪሎም ክፃወቱ ብምግባር ዜግበር ልምምዴ ክእለት ዜርርብ እዩ፡፡

5. ዗ተ

 ዗ተ እንታይ ማለት ይመስለኩም?

- ዗ተ ክእለት ዜርርብ ተምሃሮ ንምዕባይ ኣዜዩ ጠቓሚ ዜኾነ መይላ (ብልሐት) 'ዩ፡፡
ኮይኑ ግን ን዗ተ ዜቐርቡ ርእሰ ጉዲያት ምስ ናይ ተምሃሮ ዕለታዊ ህይወት
ዜተኣሳሰሩን ናይ ሓሳብ ክትዕ ክፇጥሩ ዜኽእሉ ክኾኑ ኣለዎም፡፡
- ንፊዕ ተዚራቢ ዜብሃል ሓሳቡ
- ብመይላን
- ብብልሐትን ምግላፅ ዜኽእል 'ዩ፡፡
- በዙ ካብ ትውልዱ ናብ ትውልዴ ስማቶም ዜመሓላለፌ ሰባት ኣለው፡፡
- ሓሳባት ምጉታት (ኣግብእ መዒር ይወሓስ)
- ዜተፇለለዩ ኣባህላታት
- ስነቃላዊ ሃብቲታትና ተጠቒምካ ዜርርብ ምምቃር ይከኣል፡፡
ተምሃሮ ስነ-ቓላዊ ኣብነት እናጠቐስኩም ምቁር ዗ረባ በቢ-ተራ ኣቕርቡ፡፡
 መምህርኩም ክመርሕኹም እዮም፡፡

ተምሃሮ - ቀሺ መልየሃንስ ዗ብሄረ ኣክሱም


- ካሳ ዯበስ ዗ብሄረ መቐለ ዜራረብዎም እናሓወስኩም ዜርርብ ኣቕርቡ
- ተምሃሮ ካብ ሓዴጊታት ስነቃልን ናይ በዒል ካሳ ዯበስን ስነቃል ዜኣመሰለ ምጥቃም
ከምትኽእሉ ክንውከስ ንፇቱ ካልኦት በቢኸባቢኹም ዜበሃለ ሕውስ እናበልኩም
ከም዗ተዚረብኩም ንተኣማመን፡፡

ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታት መልሲ ሃቡ፡፡


ሀ. ተምሃሮ ዜርርብ ዜመሃሩ ንምንታይ 'ዩ?
ለ. ትሕዜቶታት ክፌለ ትምህርቲ ዜርርብ መን ንመንን 'ዮም?
92
ሐ. ክእለት ዜርርብ ተምሃሮ ንምዕባይ ዜሕግዘ መይላ መምሀሪታት በዒል መን 'ዮም?
መ. ዜርርብ ምፅባቕ ዜከኣል ብኸመይ 'ዩ?
ረ. ኣብ መንጎ ኩሉሽዒዊ ዜርርብን ብዜተተለመ (ዜተሃቀነ) ዜርርብን ዗ሎ ፌልልይ እንታይ 'ዩ?
ሰ. ንዜርርብ ዗ተኣጓጉሉ (ዜዕንቅፊ) ኣጋጣሚታት እንታይ እንትይ 'ዮም?

ትምህርታዊ ግብሪታት ንዜርርብ

 ንዜርርብ ዜሕግዘ ነጥቢታት ክትረቑሑ'ድ ትኽእሉ?

ስእላዊ ሓበሬታ ተመልኪትካ ምዜራብ፣
መበገሲ ሓሳብ ተመርኩዜኻ ምዜራብ፣
ኣብ ርእሲ ተዯሪኽካ ምዜራብ፣
ዜተፇላለዩ ፅሑፊት ኣንቢብካ ነቐፋታዊ ዜርርብ ምግባር፣

መጥለሊ ነጥብታት

እንታይነት ዜርርብ ክገልፅ ይኽእል እየ፡፡
ኣብ ዜኾነ ዜርርባዊ ምትእትታው ዜርከቡ ሓበራዊ ነጥቢታት ክዜርዜር
ይኽእል እየ፡፡
ዜርርብ ንምምሃር እንጥቅምሎም 3ተ መይላታት ክጠቅስ ይኽእል እየ፡፡
ዜርርብ ንምንምሃር እንጥቅምሎም መይላታት አጎጃጅላ ከረዴእ ይኽእል፡፡
ዜርርብ ንምንምሃር እንጥቅምሎም ብርክታት ዜርርብ ክረቁሕ ይኽእል፡፡
አብ ሕዴሕዴ ብርኪ ዜርርብ ክግበሩ ዗ለዎም ንጥፇታት ከረዱእ ይኽእል፡፡
ዜርርብ ንምንምሃር ዗ኸሉና ጡጡሕ ባይታታት ክዚረብ ይኽእል፡፡

93
2.2. ክእለት ፅሕፇት
 መባእታ
ክእለት ፅሕፇት ካብ ክእለታት ቋንቋ ሓዯ እንትኾን ኣብ ቤት ትምህርቲ ንረኽባን ዜምዕብልን
ክእለት 'ዩ፡፡ እዙ ክእለት ብምስማዕን ብንባብን ዜተዋህለለ ሓበሬታ ናይ ዴምፂ ወኪሳት
ብዜኾኑ ፉዯላት ኣቢልና ሓሳብና ገልፁሉ ኣመንጫዊ ክእለት 'ዩ፡፡
እዙ ክእለት ኣብዙ ብመፇልምታ እንታይነቱ ብዜርዜር ክንማሃር ኢና፡፡ ኣስዑቡ ዴማ ንኡሳን
ክእለታት ፅሕፇት ምስቀረበ ንምንታይ ከምንፅሕፌ፣ ተምሃሮ ፅሕፇት እንትለማመደ
ዜኽተሉዎ መይላ፣ ዒይነታት መልመዱ ፅሕፇት፣ ካልኦትን ቀሪቦምልና ክንዴህስስ ኢና፡፡

ፅሕፇት ከም ዜርርብ ኣመንጫዊ ክእለት ዯኣ ይኹን 'በር፣ ምስ ዜርርብ ዜህልዎ ኣፇላለይን

ዜምዴናን 'ውን ብመጠኑ ዗ቲናሉ ኢና፡፡

ትፅቢት ዜግበረሉ ውፅኢት፣ ተምሃሮ ዴሕሪ እዙ ትምህርቲ'ዙ፡-

እንታይነት ፅሕፇት ክትገልፅ/ፂ ኢኻ/ኺ፡፡
ረብሓ/ግልጋሎት ፅሕፇት ክትዜር዗ር(ሪ) ኢኻ/ኺ/ፂ/ ኢኻ/ኺ/፡፡
ንኡሳን ክእለታት ፅሕፇት ክትዜርዜር/ሪ/ ኢኻ/ኺ፡፡
ዒይነታት መልመዱ ፅሕፇት ክትዜርዜር(ሪ) ኢኻ/ኺ፡፡

2.2.1 እንታይነትን ክእለት ፅሕፇት

መበገሲ፡-
ፅሕፇት ናይ ዜተፇላለዩ ጥበባት ጉባኤ'ዩ እንትበሃል ሰሚዕኻ/ኺ ድ ትፇልጥ ንምንታይ
ይመስለካ/ኪ

 ክእለት ፅሕፇት እንታይ ይመስለካ/ኪ

94
ክእለት ፅሕፇት ካብ ኣርባዕቲኦም ክእላት ቋንቋ እቲ ሓዯ እንትኾን ኣመንጫው ክእለት
(Productive Skill) እናተብሃለ ዜፌለጥ'ዩ፡፡ ክእለት ፅሕፇት ከም ትምህርቲ ንባብ ኣብ ቤት
ትምህርቲ ዜርካብን ብ዗ይ ስሩዕ ትምህርቲ'ውን ብመጠኑ ብታዕሊም ዜቅሰም ክለት 'ዩ፡፡
ክእለት ፅሕፇት ተምሃሮ ብምዴማፅን ብምንባብን (Receptive skills) ዜኻዕበትዎ (ዜኣካብዎ)
ፌልጠት መሊሶም ንኻልእ 2ይ ወገን ንምሕላፌ ካብ ዗ኽእሉ መገዱታት እቲ ሓዯ ክእለት
ፅሕፇት 'ዩ፡፡ ክእለት ፅሕፇት ሓዯ ሓሳብ ወይ ዴማ መልእኽቲ ወይ ጠቓሚ ውፅኢት ፅንዒትን
ምርምርን ንካሊእ ሰብ መዜጊቡ ንምሕላፌ ወይ ንታሪኽ ንመፃኢ ጊ዗ ንምቕማጥ ዜለዒለ እጃም
(ብፅሒት) ኣለዎ፡፡ ብራሕቂ ምስ ዗ለው ሰበት ንምርካብ፣ ዜተፇላለዩ ፅሑፊዊ ትምህርቲታት
ንምዴላው፣ ወ዗ተ ዜካኣል ፌልጠትን ፅሑፌ ምስ ዜህሉ'ዩ፡፡ ብሓፇሻ ፅሑፌ ወኪል ዜርርብ
ኮይኑ ብፅሕፇት ቀርፅና ንኻልኦት ሓሳብና ንገልፀሉ መንገደ 'ዩ፡፡

ብመንፅር ተምሃሮ ፅሕፇት ዗ግልግል ትኽኽለኛ መልሲ ኣብ ወረቐት ኣስፉሮም ንምምላስ፣ ናይ

ስራሕ ማመልከቻ ንምፅሓፌ፣ ንፇታዊን ን዗መዴን ዯብዲበ ንምፅሓፌ፣ ዜዕለሙሉ ስራሕ፣
ፀብፃብ ስራሕ፣ ውፅኢት ዗ተ፣ ብዚዕባ ጋህዲዊ ዒለም ወ዗ተ ንምግለፅ ፅሕፇት ዜነኣዴ ኣበርክቶ
ይህቦም፡፡

ልዕል ክብል ከምዜተሓበረ ክእለት ፅሕፇት ኣብ ከይዱ ምምሃር ምስትምሃር ዜሓልፈ

ፌልጠታትን ገለፃታትን ካብ ምዴማፅ ብተወሰኺ ፅሒፌካ (መዙግብካ) መሊስካ መላሊስካ
ንምፅናዕን ንምግንዚብን ልዕሊ ምሕጋዘ ዜተውሃበ ትምህርቲ ብ዗ተኣማምን ንነዊሕ ጊዛ
ንምፅናሕ ዜካኣል ክእለት ፅሕፇት እንተሃልዩ 'ዩ፡፡

ፅሕፇት ዜተፇላለዩ ሓሳባት ዜውክሉ ዴምፅታት ዜርርብ ብዜውክሉ ፉዯላት ኣቢልካ ሓሳብካ
ኣብ ወረቐት ምስፊር ማለት 'ዩ፡፡ ስለዙ ፅሕፇት ክእለት ዜርርብ ካብ ምምንጫው ዜለዒለ 'ዩ
(ባይረን1991፣1) ስለዙ ፅሕፇት ፉዯላት፣ ኣዋዱዴካ ቃላት፣ ቃላት ከምውን ሓረጋት ኣዋዱዴካ
ምሉእ ሓሳብን ዒንቀፃትን ምምንጫው ኣብ ስርዒተ- ኣፀሓሕፊ ዜጥምት ብምኻ ኑ ዜተፇለየ
ይገብሮ፡፡ ነዙውን 'ዩ ክእለት ፅሕፇት ንምጥባብ ኣዜዩ ዴኻም ዜሓትት'ዩ ዜበሃል፡፡ ከምኡውን
ካብ ኩሎም ክእለታት ዜለዒለ ጥንቓቐን ልምምዴን ዜሓትት 'ዩ፡፡

ከም ፓሮት (1993፣211) ውፅኢታዊ ፅሑፌ ዜበሃል

ዜተማልኣ መልእኽቲ ዜሓ዗፣
ጠመተ መንበቢ ዜቋፃፀር፣

95
ንመንበቢ ዗ለዒዕዕል፣
ማንነት ፅሓፉ ምግማት ዗ኽእል
ናይ ቃላት፣ ስዋስው፣ ኣዋዴዲዴን ቅዯም ሰዒብን፣ ስርዒተ ነጥብ፣ ወ዗ተ ኣዋዱደ
ብስርዒት ዜሓ዗ 'ዩ፡፡ ነዙ 'ውን 'ዩ ፅሕፇት ናይ ዜተፇላለዩ ጥበባት ጉባኤ 'ዩ ዜበሃል፡፡

2.2.2 ንኡሳን ክእለታት ፅሕፇት

 ንኡስን ክእለት ፅሕፇት እንመን ይመስልኹም? ፇትኑ፡፡

1. ምልክታት ሓዯ ቋንቋ ምጥቃም

- ቅርፂ ፉዯላት ምስራሕ፣
- መይላ ኣፀሓሕፊ ፉዯላት ምጥቃም፣
- ስርዒተ-ነጥቢ ምጥቃም፣
2. ሓሳባት ብግልፂ ምቕራብ (explicitly)
3. ሓሳባት ብስውር ምግላፅ (implicitly)
- ምግማት(ምውሳን) (inference)
- ኣ዗ራርባ ቋንቋኛ (idiomatic expression)
4. ረብሓ (value) ምትእትታው ምሉእ ሓሳባትን ዜርርባትን ምግላፅ፣
5. ኣብ መንጎ ምሉእ ሓሳባት ዗ሎ ዜምዴና ምግላፅ፣
- መተሓሓዜቲ
- ባእታታት ቅርፂ ምሉእ ሓሳብ
6. ሓፇሻዊ ቃላት ብምጥቃም ኣብ መንጎ ፅሑፊት ዗ለው ዜምዴናታት ምግላፅ፣
7. ብአመልከቲ ዱስኩር ምጥቃም
- ሓሳብ ምፌላጥ
- ሓሳብ ምስፌሕፊሕ
- ሓሳብ ምጥቕላል
- ጠመተ ምሃብ
- ሓሳብ ምብርህራሕ ንኡሳን ክእለት ፅሕፇት ወ዗ተ እዮም
ሓዯ ፅሑፌ ሕረዩ፡፡ ካውኡ ነዝም ንኡሳን ክእለታት ፅሕፊት ነቂሶም ክሓቱ ዜኽእሉ
 መልመዱታት ኣዲለው፡፡

96
ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ መልመዱ ፅሕፇት ንምዴላው ትሕዜቶ ከምዜመረፅኩም
 ንተኣማመን፡፡ ተወሳኪ ሓበሬታ ከም዗ተኣኻኸብኩምን መምህርኩም ከምዜሓተትኩምን ተስፊ
ንገብር፡፡

2.2.3 ንምንታይ ንፅሕፌ

 ንምንታይ ኮምንፅሕፌ ትፇልጥ 'ድ ፅሓፌ/ፉ

ከም ሴክሪሴነር (1994) ኣገላልፃ ኣብ ዗ለናዮ ዗መን መብዘሕተኦም ሰባት ኣብ ዕለታዊ

ህይወቶም ተግባር ፅሕፇት ብበዜሒ እትጥቀሙ ኣይንርእን፡፡ እንተፃሓፈውን ኣዜዩ ሓፂር
ፅሑፌ 'ዩ፡፡ ከም መ዗ከርታ (ከምኖት) ይመስለ ይጥቀሙ፡፡ ናብ ፇታዊ ኮነ ናብ መሓ዗ ዜፀሓፌ
ዯብዲቤ 'ውን ብፖስት ካርዴ (ካርቴሌና) ብሓፂሩ 'ዮም ዜፅሕፊ ይብል፡፡ ኣብ ቤት
ትምህርቲታ'ት እንተኾነ 'ውን ንኽእለት ፅሕፇት ዜወሃብ ጠመተ ኮነ መልመዱ ካብ ካልኦት
ክእለታት ብዜነኣስ መልክዐ እንትትግበር 'ዩ ዜረአ፡፡ እዙ ዴማ ፇፂሙ ክቕየር ዗ለዋ ጉዲይ
'ዩ፡፡ እዙ ዴማ ናይ ሎሚ ስልጠንቲ ናይ ፅባሕ መማህራን ዜኾኑ ተምሃሮ ክቕይርዎ ይግባእ፡፡
ዜኾነ ኾይኑ ናብ ዜወጠናዮ ጉዲይና እንትንምለስ ንምታይ ንፅሕፌ ንዜብል ሕቶ ከምዜስዕብ
መልሲ ምሃብ ይከኣል፡፡
1. ንዜተፇላለዩ ትምህርታዊ መረዲእታታትን ካብ ዜተፇላላዩ ፅሑፊትን ሓበሬታ
(ማስታወሻ) ንምውሳዴ፣ ተምሃሮ ንፇተና ንምዴላው፣ ዜተፇላለዩ ተግባራት ፅሑፌ
ንምስላጥ ወ዗ተ 'ዩ፡፡ ኮይኑ ግን ተምሃሮ ረብሕኡ ክንዯይ ዜኣክል ምኻ ኑ ይርዴኡ
2. ፅሕፇት ዜተፇላለዩ ከይዱ ኣይእምሮ ዜሓ዗ 'ዩ፡፡ ብፅሕፇት ኣቢልና ብዘሕ ንሓሰብ፣
“ፅሕፇት ሕማም ሕርሲ 'ዩ” ከምዜባሂል፣ ፅሕፇት ንምዴላው ንምልምማዴ፣ ጌጋኻ
ንምእራም መማርፂ ንምርከብ፣ ዜሓሽ ውፅኢት ንምርካብ፣ ሓያሎ ፃዕሪ ኢና ንገብር፣
3. ኣብ ወሽጢ ክፌሊ ቋንቋ ብቕዒት (fluency) ን ትኽክለኛነትን (accurecy) ፅሕፇትን
ንምፌጣር፣
4. ቃላትን ሰዋሰውን ብግቡእ ኣግባብ ንምጥቃም ወ዗ተ (ሙርሲያ 1991፣ 156፣7)

ፅሕፇት ንዜተፇላለዩ መልመዱታት ሓጋዙን መሳለጥን ምዃኑ ርኢና፡፡ ካብዙ ብምቕፃል ዴማ

ተምሃሮና ፅሕፌት ንምልምማዴ ዗ኽእሉ ኣገዯስቲ ረቛሒታት ንመልካት፡፡
- ቅዴሚ ምፅሓፍም ብዚዕባ'ታ ዜፅሕፌዎ ርእሰ ጉዲይ ምሕሳብ፣

97
- ነኒ ሕዴሕዱኦም ብምዜታይ ሓዯስቲ ሓሳባት ምልውዋጥ፣
- ብሓበር ንኡሽተይ ፅሑፌ መሳሊ ምዴላው፣
- ንፅሑፍም ዜጠቅም ትሕዜቶ ቋንቋ ምምልካት፣
- ን዗ተ ረቂቕ ብምዴላው ምዜታይ፣ ወ዗ተ

ተምሃሮ እንትፅሕፈ ነዝም ዜስዕቡ ብርኪታት ክስዕቡ ይመዒዴ፡፡ ንሳቶም ዴማ

- ትሕዜቶ ፅሑፌ፣ ዕደማት (መንበብቲ)፣ መይላ ኣፀሓሕፊ፣ ዜፀሐፌ ሓበሬታ ወ዗ተ
ኣብ ግምት ምእታውን ን዗ጋጥሙ ፀገማት ካብ ብሓዙኡ ምዜታይ፣
- ሓሳባት ምምራፅን ምእላይን፣
- ቅዯም ሰዒብ ሓሳባት ብማስታወሻ ምሓዜ፣
- ጠቓሚ መርኣያ (Module) ኣፀሓሕፊ ብምጥማት ካልኦት ኣብነታት ምስዒብ፣
- ብጉጅለ ወይ ብውልቀ ረቂቕ ምዴላው፣
- ኣይሚ ፅሕፇት ምክያዴን ናይ መወዲእታ ፅሑፌ ኣዲሊኻ ንእርማት ምዴላው፡፡
2.2.4 ዒይነታት መልመዱ ፅሕፇት

 መልመዱ ፅሕፇት ከመይ ዜበሉ 'ዮም ትብል(ሊ) መኩር/ሪ፡፡

ዒይነታት መልመዱ ፅሕፇት ፒንካስ (1989፣)ን ሬይምሰን/1983) ከምዙ ዜስዕብ ይገልፁዎም፡፡

ሀ. ውሱን መልመዱ ፅሕፇት (Controlled writing)

 ውሱን መልመዱ ፅሕፇት ዜበሃል ከመይ ዜበለ እዩ?

ተምሃሮ መምርሒ ተኻቲሎም ሓዯ ትክኽለኛ ስራሕ ፅሑፌ ዜትግብሩሉ (ዙሰርሕሉ) ዒይነታት

ምምንጫው ሓሳብ ዙዒግቱን 'ዮም፡፡
- ንተምሃሮ ዜተወሰነ ትሕዜቶ ዗ለዎ ተግባር ብምሃብ ንኡኡ ክሰርሑ ምግባር 'ዩ፡፡
ግብረ-መልሲውን ከምኡ ዜተወሰነ 'ዩ፡፡ ኣብነት ክፌቲ ቦታ ሞላእ ዜብል መልመዱ
ክኸውን ይኽእል እዩ፡፡
ለ. ጠቋሚ መልመዱ ፅሕፇት
- እዙ ንተምሃራይ ማእኸላይ ነፃነት ዙህብ'ዩ፡፡
- ዜተወሰነ ኣብነትን ኣንፇትን ብምሃብ ነዙ ኣብነትን ኣንፇትን ተኸተሎም ንኸሰርሑ
ዙጠልብ'ዩ፡፡

98
- ከፊል ውሱን-ክፊል ዴማ ክፌቲ መልመዲ'ዩ
- ናይ ቀዲማዋይን ናይ ሰልሰዋይን መልመዱ መራኸቢ ቢንቶ 'ዩ፡፡
- ናይ ፅሕፇት ሓተታ በምቕራብ ተምሃሮ ነዙ ሓተታ ተኸቲሎም ክሰርሑ ይግብር፡፡
ሓሳቦም ከመይ ከም዗ቕርቡ ኣንፇት ስለዜህብ ብ዗ይ ፀገም ስራሕ ፅሕፇቶም
ይፌፅሙ፡፡
- ኣብነት፡- ብዜተውሃቦም ኣብነት ወይ ብዜመረፅዎ ርእሲ ሓሳቦም ወሲኾምዎ ናብ
ዜፅሕፌሉ ዒይነት መልመዱ ንኽሰጋገሩ መሰጋገሪ ቢንቶ (ዴልዯይ) ይኸውን፡፡
ንኣብነት ነዙ ዜተጀመረ ፅሑፌ ዚዜም ዜብል ክኸውን ይኽእል እዩ፡፡

ሐ. ክፌቲ መልመዱ ፅሕፇት

 ክፌቲ መልመዱ ፅሕፇት ዜበሃል ከመይ ዜበለ ይመስለኩም?

ንተምሃሮ ምሉእ ነፃነት ዜህብ መልመዱ 'ዩ፡፡
ተምሃሮ ሓሳቦም ዗ፌልቕሉ፣ ዗ዋዴዴሉን ብናይገዚእ ርእሰም ሓሳብ ዙገልፅሉ ዒይነት
መልመዱ 'ዩ፡፡
ተምሃራይ ባዕሉ ብዜምረፆ ርእሲ ብናይ ገዚእ ርእሱ/መንገዱ ዜፅሕፍ መልመዱ 'ዩ፡፡
ዒርሰ ፃዕሪ ተምሃራይ ዜሓትት 'ዩ፡፡ ኣብነት ዯስ ዜበለካ ርእሲ መሪፅካ ዴርሰት ፀሐፌ
ዜብል ክኸውን ይኽእል እዩ፡፡
 ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ብፅምዱ ብፅምዱ ብምዃን ካብ “ሀ-ሓ” ዜተገለፁ
መልመዱታት ፅሕፇት መሰረት ጌርኩም ሰለስተ ዒይነታት መልመዱ ፅሕፇት ኣዲሊኹም
ን዗ተ ናብ ዒብዪ ጉጅለኹም ኣቕርብዎ፡፡ ዜሰራሕኹም ዴማ ብጉጅለ ይተኣረም፡፡

2.2.5 ክእለት ፅሕፇት ከመይ ኢና ነምህር?

 ክእለት ፅሕፇት ከመይ ነምህር ትብል/ሊ?

ካብ ዜሓለፇ ተመኩሮታትና ምልስ ኢልና እንትንዕ዗ብ ብዚዕባ ሓዯ ርእሰ ጉዲይ ዴርሰት ፅሓፈ
ንበሃል ኔርና፡፡ ሕዙ 'ውን ሓዴሓዯ መምህራን በዙ መይላ እዮም ፅሕፇት ዗ምህሩ፡፡ ኮይኑ ግን
እቲ ንፅሕፍ ዴርሰት፡-

- ከመይ ከምንፅሕፍ፣ እንታይ ክንገብር ከም዗ለና፣

99
- እንታይን ከመይን ብልሓት (መይላ) ተጠቒምና ምዕቡል ዴርሰት ክንፅሕፌ
ከምንኽእል፣ ወ዗ተ. ኣንፇት ዜሕብር ተመክሮ ኣይነበረናን፡፡
- ተምሃሮ ከመይ ከምዜፅሕፈ ብግብሪ ዗ርኢን ዗ሳትፌን ተመክሮ ኣይነበረን፡፡ ነዙ ዴማ
ዜወሃብ ዜነበረ ምኽንያት በዜሒ ተምሃሮ ክፌሊ፣ ምፅባብ፣ ናውቲ መምሀሪ ወ዗ተ.
ዜብሉ 'ዮም፡፡ ኮይኑ ግና እዝም ዜተገልፁ ምኽንያታት ሓሳባት ምዜርዚርን ግቡእ
መይላ ተጠቒምካ ን዗ይምምሃርን ዕንቅፊት ዜኾኑ ኣይመስሉን፡፡

ዜኾነ ኮይኑ ከመይ ነምህር ናብ ዜብል ፊልማይ ሕቶና ንመለስ፤

1. ንጀመርታ ተምሃሮ ካብ ዯቀቕቲን ቀለልቲ ንጥፇታት ክንብገስ ንኽእል፡፡
- ቀለልቲ ምሉእ ሓሳባት ምምስራት ናብ ዴርብ (ሕውስዋስ) ምሉእ ሓሳባት
ተመሳሰልቲ፣ ተፃረርቲ፣ ዜተፇላለዩ ተመሳሰልቲ ሓሳባት እናመንጨው
ክፅሕፈ ምግባር ይከአል፡፡
2. ተምሃሮ ክ዗ተዩ ብምግበርን ብምብርትታዕን፣ ካብኡ ዴማ ነቲ ዜተኻየዯ ዗ተ መሰረት
ገይሮም ናይ ባዕልቶም ሓሳብ ብመልክዕ ዴርሰት ክፅሕፈ ብምሕታት ክእለት ፅሕፇት
ምምዕባል ይከአል፤
3. ግልፅነት ብ዗ለዎ ዕላማ ብፅምዱ ወይ ብጉጅለ ብምጉጃል ዜተፇላለየ ሓሳብ ከዋህሉሉን
ሕዴሕዲዊ ምትሕግጋዜ ከዕብዩ ብምሕጋዜ፤
4. ጠመተ እርማት ምውሰን ንዜተፅሓፇ ዴርሰት ብእርማት እንተ዗ይተዒጂቡ ፌረ-ኣልቦ
ዴኻም 'ዩ፡፡ ቃላት፣ ሰዋስው፣ ስርዒተ ነጥቢ፣ ኣዋዯዯ ምሉእ ሓሳባትን ካልኦትን ብሓዯ
እዋን ንምእራም ምፌታን ግና ተምሃሮ ናብ ዗ይተሓሳበ ጨንቅን ናብ ዗ይንመልኮ
ስራሕን 'ዩ ዜወሰዯና፡፡ ስለዙ ኣብ እዋን እርማት ብዚዕባ ሓዯ ጉዲይ ጥራሕ ምእራም
ይግባእ፡፡
5. ብዚዕባ ሓዯ ጉዲይ ዜተፅሐፇ ፅሑፌ ምግልባጥ፣ ኣንቢብካ ምፅሓፌ፣ ማስታወሻ
ምውሰዴ፣ ፀብፃብ ምፅብፃብ፣ ወ዗ተ. ምልምማዴ ይከኣል፡፡
6. መተሓሐዜቲ ቃላት (ሓረጋት) ዜምልከት ልምምዴ ብምሃብ፣ ወ዗ተ ምልምማዴ
ይከኣል፡፡

2.2.6 ፅሕፇት ንምምሃር ዜሕግዘ ንጥፇታት

 ፅሕፇት ንምምሃር ዜሕግዘ ንጥፇታት ከመይ ዜበሉ 'ዮም ትብል/ሊ

100
ፅሕፇት ንምልምማዴ ዜሕግዘ ንጥፇታት ብዘሓት 'ዮም፡፡ ካብኣቶም ብመጠኑ ኣር
(1996፣ 164-6) ከምዙስዕብ ትገልፅ፡፡
ዜተነበበ ምምዜጋብ (ማስታወሻ ምሓዜ) ንጥፇት እዙ ተምሃሮ ዗ንበብዋ ንባብ
ክንዯየንኣይ ዜእክል ከምዜተረዴእዎ ንምፌላጥ ዜሕግዜን ጥበብ ፅሕፇት ዜምህርን 'ዩ፡፡
ፅሑፌ እንዯገና እናኣረምካን እናማሐየሽካን ምፅሓፌ፡፡ እዙ መዯመፂ ተኮርን ጠቓሚ
ተግባርን 'ዩ፡፡
መምርሒ ምፅሓፌ፡- ዜተነገረ መልእኽቲ (ሓበሬታ) ወይ መምሪሒ ብፅሑፌ ከስፌሩ
ምግባር፣
ትረኻ፡- ካብ ዜተፇላለዩ ፅሑፊት (ልቦለዴ፣ ስእላታት፣ መፅሄታት) ዜተወሰደ ታሪኻት
ብምንገር መሊሶም ዗ዯመፅዎ ክፅሑፈ ብምሕታት፣
ታሪክ ውልቀሰባት (ህይወት ታሪክ)፡- እዙ ንተምሃሮ ምልዕዒል ዜፇጥር እንትኾን ታሪኽ
ውልቀሰባት ንምንባብን ንምፅሓፌን ዗ለዒዕልን ዗ሕጉሰን ግብሪ ብምዃኑ ተምሃሮ ታሪኽ
ውልቀ ሰባት ንኽፅሕፈ ምዕዯም፡፡
መልሲ ዜሓትት ግብራዊ ፅሑፌ፡- ተጀሚሩ ዜተረፇ ፅሑፌ ምዜዚም ኮነ ናቲ ዜቐረበ
ፅሑፌ ዴልየት ከም ግብረ-ምላሽ መልሲ ምፅሓፌ ዜመልከት ንጥፇት 'ዩ፡፡
ንመሓዚ፣ ንበዒል ሙያ፣ ንበዒል መንዙ ወ዗ተ. ቃል መሕትት ብምቕራብ ብፅሑፌ
ኣዋዱዴካ ምቕራብ፣
ዯብዲቤ፣ ማመልከቻ፣ ፀብፃብ ወ዗ተ. ንኽፅሕፈ ብምዕዲም፣
ዜተፀበራረቐ ሓሳባት ከምእንዯገና ብቅዯም ሰዒብ ተርታ ምስራዕ (ምፅሓፌ)፣
዗ይተማልኡ ሓሳባት ኣማሊእኻ ምፅሓፌ (ምዜዚም)፣
ሓዯ ታሪኽ ብሕሉፌ እዋን ምፅሓፌ
ናይዙ ታሪክ ፌፃመ ክኾን ዜኽእል መርትዖ እናቕርብካ ፅሓፌ፡፡

ውልቀ ንጥፇት፡- ካብዝም ልዕል ክብል ዜቐረቡ ነጥቢታት ሓዯ ብምምራፅ ሓዯ ፅሑፌ ኣቕርብ
 ፅሑፌካ ንመምህርካ ምርኣይ ይከኣል'ዩ፡፡

 ኣብ እዋን ፅሕፇት እንታይ ኢና ንምህር ትብል/ሊ

ክእለት ፅሕፇት ንምልምማዴ ዜተፇላለዩ ብልሓታት ክንጥቀም ይግባእ፡፡ ንኣብነት፡-

ኣገባብ (ኣቃውማ) (mechanics)

101
ፉዯላት ምፌላይ፣
ቃላት ምፌላይ፣
ቃላት ዜሓንፁ ፉዯላት ጥምረት (spelling)፣
ስርዒተ ነጥቢ፣
ሓረጋትን ምሉእ ሓሳባትን
ኣጠቓቕማ ቃላትን ግቡእነትን (accuracy)
መልእኽቲ ፅሑፌ (content)፣ ወ዗ተ

ኣብዙ ግዛ ፅሕፇት ዴርሰት ተምሃሮ ልቢ ክብልዎ ዜግባእን መምህራን ክዕልምዎም

዗ለዎም /ተምሃሮ ክፇልጡዎ ዜግባእ ተግባር/ ተምሃሮ፡-
1. ንምንታይ ከምዜፅሕፈ (ሹቶ)
2. እንታይ ከምዜፅሕፈ (ትሕዜቶ)
3. ንመን ከምዜፅሕፈ (ዕደማት)
4. ከመይ ከምዜፅሕፈ (ኣብነት ኣፀሓሕፊ መርኣያ)
5. ከመይ ከምዜፅሕፈ (ስነልሳናዊ ስርዒት፣ ቃላት፣ ሰዋስው …) ክፇልጡ ይግባእ፡፡
እዝም ልዕል ክብል ዜተገልፁ ማለት ሽቶ፣ ትሕዜቶ፣ ዕደማት፣ መርኣያ መይላ
 ኣፀሓሕፊ፣ ወ዗ተ ዜብሉ ብዕሙቀት ዗ትዩሎም ሕዴ ሕዴ ኣባል ጉጅለ ብውነ ክሳተፌ
ይግባእ፡፡
ተምሃሮ ዴርሰት እንትንፅሕፊ እቲ ዴርሰት እንፅሕፇሉ ቀንዱ ዕላማ፣ እንፅሕፍ ትሕዜቶ፣ ነዙ

ፅሑፌ ክንብዋ እዮም ተባሂሎም ዜግመቱ መንበብቲ፣ ብልሓትን መርኣያ ኣፀሓሕፊን፣
ሰዋሰዋዊ ትሕዜትኡ ኣመልኪትኩም ሰፌሕ ዜበለ ፅሑፌ ከም዗ቕረብኩም ንትኣማመን፡፡

መልመዱ

ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታት ቅኑዐን ተነበባይን መልፂ ሃብ/ቢ፡፡


1. ፅሕፇት እንታይ ማለት 'ዩ፡፡
2. ረብሓ ፅሕፇት ዗ርዜር(ሪ)፡፡
3. ውፅኢት ፅሑፌ ዜበሃል ከመይ ዜበለ'ዩ
4. ንኡሳን ክእለታት ፅሕፇት ዗ርዜር(ሪ)፡፡
5. ንምንታይ ንፅሕፌ ትብል(ሊ)፡፡

102
 መዚ዗ሚ
ኣብ ምዕራፌ ክልተ ብዚዕባ ክእለት ፅሕፇት ተማሂርና ኢና፡፡ እዙ ምዕራፌ 'ዙ ብዜተፇላለዩ
ዜርዜር ትሕዜቶታት (ንኡስ ምዕራፊት) ተፀምቢሉ 'ዩ ቀሪቡ፡፡ ኣብዝም ዒበይትን ንኡስን
ክፌለታትን ዜተሓበሩ ትሕዜቶታት ብመጠኑ ክነ዗ኻኽረካ/ኪ/፡፡

ፅሕፇት ኣመንጫዊ ክእለት ወይዴማ ውፅኣት ቋንቋ 'ዩ፡፡ ፅሕፇት ተምሃሮ ኮነ ካልእ ሰብ
ብምስማዕ ኮነ ብምንባብ ዗ዋህለልዎ ሓሳብ ብዴምፅታት ዜርርብ (ፉዯል) ኣቢሎም ሓሳባም ኣብ
ወረቀት እንተስፌሩ ፅሕፇት 'ዩ ዜበሃል፡፡ ፅሕፇት ሓበሬታ፣ መልእኽታ፣ ዚነታ፣ ወ዗ተ
መዜጊብካ ንነዊሕ እዋን ንምፅናሕ ዜሕግዜ ክእለት ቋንቋ 'ዩ፡፡

ኣብ ከይዱ ፅሕፇት ተምሃሮና ውፅኢታዊ ፅሕፇት ፅሒፍም እንትንብል፣ እቲ ፅሑፌ

ዜተማልአ መልእኽቲ፣ ዕደም ተኮር፣ ኣመራርፃ ታላትን ኣጠቃቕማ ስርዒተ ነጥብን ወዱቡ
እንተሒዘ 'ዩ፡፡

103
- ፅሕፇት እንታይ 'ዩ'
ፅሕፇት ዴምፅታት ዜርርብ ዙውክሉ ምልክታት (Symbols)
ተጠቒምካ መልእኽቲ ኣብ ወረቀት ምስፊር ማለት 'ዩ ክበሃል
ይካኣል፡፡ ፅሕፇት ዴምፂታት ኣብ ምፌጣር ንላዕሊ ከምዜኾነ
ኩሉ፣ ፅሕፇት ምልክታት ብምጥቃም ቃላት፣ ምሉእ ሓሳባት፣
ዒንቀፃት ወ዗ተ. ብመሰረት ስርዒት ቋንቋ ኣዋዱደ ዜቕርብ 'ዩ
(ባይረን 1991፣ 1)
- ክእለት ፅሕፇት
o ብቐሊሉ ዜጭበጥ ኣይኮነን፡፡
o ውስብስብን ረቂቕን 'ዩ፡፡
o ብልምዱ ዜርከብ ዗ይኮነስ ብትምህርት 'ዩ ዜርከብ
- ፅሕፇት ውስብስብን ከቢዴን 'ዩ ዜበሃል
o ስዋስዋዊ ጉዲያት
o ግንዚበን ምስትውዒልን ስለዜሐትት 'ዩ፡፡
- ውሕሉል ፅሑፌ ንምቕራብ ጌዴ (1988፣ 5) ከምዙ ይብል፡፡
o ሓሳባትን ሓበሬታትን ኣዋዱደን ኣፀፀዩን ምቅራብ፣
o ዗የማትእ ናፃን ግልፂ ብዜኾነ መንገዱ ምቕራብ፣
o ንርግፅነት ውስብስብ ዙብሉ ስዋስዋዊ ስርዒታት ምጥቃም፣
o ጥንቃቐ ብዜተሰነየ መረፃን ኣጠቓቕማ ቃላትን ምኽታል፣
o ግቡእ ኣጠቓቕማ ስዋስው ምኽታልን መጣን ምሉእ ሓሳባትን
ምውሰንን ምፌላጥን፡፡

 ውልቀ ውንጠራ

I. ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታ ሓቂ ወይ ጌጋ እናበልካ መልሲ ሃብ/ቢ/

1. ፅሕፇት ጉባኤ ጥበባት 'ዩ፡፡
2. ተምሃሮ ፅሕፇት ብጉጅላ ንኽፅሕፊ ዜመዒዴ ኣይኮነን፡፡
3. ኣመልካቲ ዱስኩር ምጥቃም ክእለት ፅሕፇት ኣይኮነን፡፡
4. ምዕሩይ ፅሕፇት መንነት ፀሓፇኡ ንምግማት ይሕግዜ 'ዩ፡፡
104
5. ፅሕፇት ዜርርብ ካብ ምፌጣር ንላዕሊ'ዩ፡፡
6. ክእለት ፅሕፇት ንምጥባብ ኣዴካሚ 'ዩ፡፡

II. ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታት ኣዚምዴ/ዱ

ሀ ለ
1. ንመንበቢ ዗ላዕል ሀ. ጠመተ ምሃብ
2. ኣመልካቲ ዱስኩር ለ. ከይዱ ምሁሮ ንምቕያር
3. ንምንታይ ንፅሕፌ ሐ. መምርሒ ተኮር
4. ውሱን መልመዱ ፅሕፇት መ. ውፅኢታዊ ፅሑፌ
5. ጠቋሚ መልመዱ ፅሕፇት ረ. ሙሉእ ነፃነት ዜህብ መልመዱ
6. ክፌቲ መልመዱ ፅሕፇት ሰ. ሓውሲ ነፃኀት ዜህብ

105
መልመዱታት ክእላት ፅሕፇት
- ንተምሃሮ ዗ረዲዴኡ ወይ ዴማ መልእኽቲ ዗ለዎ ፅሑፌ ንኸዯልው

዗በረታትዐ ክኾኑ ይምረፅ፡፡
- ከም ኣባህላ ፒንካስ (1989፣2)
1. መልመዱታት ክእለት ፅሕፇት ግብራዊን ጠቓሚን ኣብ ዜኾኑ ዒይነታት
ፅሕፇት ክጥምት ይግባእ፣
2. መልመዱታት ክእላት ፅሕፇት ዗ዴህብሉ ልምምዴ ምትእትታዊ ወይ ዴማ
ግልገሎታዊ ክኸውን ኣለዎ፡፡
3. መልመዱታት ክእላት ፅሕፇት ሰዋስውን ቃላትን ንምምሃር ልዕሊ
ምሕጋዝም ጎኒ ንጎኒ ካልኦት ክእለታት'ውን ንምዕባይ ዜሕግዘ ክኾኑ
ኣለዎም፡፡
- ዜዯለው መልመዱታት ክእለት ፅሕፇት፡-
o ተምሃሮ ብጉጅለ ኮይኖም ብ዗ተ ዙሰርሑ እንተዜኾኑ፣
o ሓዯ ካብ ካልእን ኽመሃር ይሕግዜ
o ምዜራብን ምዴማፅን ኣዋዱደ ይቕረብ
- ብመንፅር ስምዑትን ዴልየትን ተምሃሮ ዜቐርቡ ክኾኑ ይግባእ፣
- ተመጢኖም/ተዒቂኖም ክቐርቡ ይግባእ፡፡ ማለት ኣዜዩ ከቢዴ ወይ ቀሊል
ክኸውን የብሉን፣
- ነዋሕትን ኣዜዮም ዗ሰልችውን ከይኾኑ፣
- ዴልየት፣ ብስለትን ብርኪ ትምህርቲን ተምሃራይ ዗ገና዗ቡ ክኾኑ ይግባእ፣
- ንዜተፇላለዩ ዒይነታት ፅሕፇት ዗ላልዩ ክኾኑ ይግባእ ስለዜኾኑ ውልቃዊ
ፅሑፊት፣ ማሕበራዊ ፅሑፊት፣ ኪነታዊ ፅሑፊት፣ ጥንታዊ ፅሕፊት፣
ትካላዊ ፅሑፊት ወ዗ተ. ዙሓ዗ ዜኾኑ ይገባእ፡፡
- ብርኪታታ ኣቀራርባ ክእለት ፅሕፇት /ቅዯም ሰዒብ/

1. ብርኪ ምፌላጥ፡- ተምሃሮ ምስቲ ዙፅሕፌዎ ዒይነት ኣዋዴዲ ቅርፅን

ትሕዜቶን ፅሑፌ ዙፇለጥሉ ብርኪ'ዩ፡፡
2. ብርኪ ልምምዴ፡- ተምሃሮ ምስቲ ዙቐረበ ዒይነት ቅርፂን ኣዋዴዲ
ትሕዜቶን ብእኹል ምፌላጦም ነረጋግፀሉ ዯረጃ 'ዩ፡፡
- ዜጎዯለ ምላእ
- ኣዋዴዲ ምስትኽኻል ዜኣመሰለ የጠቓልል፡፡

106
3 .ብርኪ ውፅኢት፡- ተምሃሮ ዜጎዯለ ካብ ምምላእን ኣዋዴዲ ካብ
ምስትኽኻልን ሓሊፍም ካብ ባዕልቶም ብምፌልፊል ሓዯ ዒይነት ፅሑፌ
የዯልው፡፡

ኣብነት፡- - ምስ ሓዯ ፅሑፌ/ዯብዯበ ይፊለጡ

- ኣስዑቦም ቅርፂ/ኣዋዴዲ ንትሕዜቶን እቲ ዯብዲቤ
ይለማመደ
- ስርዒቱ ዜሓለወ ዯብዲቤ እናመንጨው ይፅሕፌ

መዕቀኒ ብቕዒት ፅሕፇት

- ብቕዒት መረዲዲኢነት (መተኣታታዊነቱ)
- ብመርትዖዊ ኣዋዴዴኡ
- ብኣዋዴዯ ሰዋስው
- ኢዴ ፅሕፇት፣ ኣጠቓማ ስርዒተ ኣንቢን ዜአመሰሉን 'ዮም

ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታት መልስ/ሲ


1. ውሕሉል ፅሑፌ ዜበሃል ከመይ ዜበለ 'ዩ
2. መልመዱታት ፅሕፇት ከመይ ይዋዯደ
3. ፅሕፇት ከቢዴ 'ዩ ዜበሃል ንምንታይ 'ዩ
4. ብርኪታት ኣቀራርባ ክእለት ፅሕፇት (ንጥፇታት ፅሕፇት) ዗ርዜር/ሪ/፡፡

ከመይ ኢና ነምህር? ንዜብል ተወሳኺ፡-

- ናይ ቃላት ቅርፂ፣ ንቦትን ፉዯልን (Form, Pronunciation and Spelling)

- ንቓል ቃል ዗ብልዎ ፉዯላቱ፣ ኣናብብኡን ቅርፁን 'ዩ፣

107
- ሰዋስው፡- ሰዋስው እንትንብል ኣብ ሕጊ (መዋቅር) ጥራሕ ዜጥምት ትምህርቲ
ማለትና ኣይኮነን፡፡ ቃላት ኣብ ምሉእ ሓሳብ ዜህልዎም ቅርፅን ምስረታ ቃላትን
ምምሃር'ዩ ዜምልከት፤ ከምኡውን ብከም ክፌሉ ቁፅሪ፣ ፆታ፣ ርባሕታ መዯብ፣
- እኩባት ቃላት፡-
- እማሬኣዊን ፌካሬኣዊን ፌትሒት
- መዜገበ ቃላዊ ፌትሒት፣
- ዏውዲዊ ፌትሒት፣
- ማሕበራዊ ፌትሒት፣
- ብሂላዊ ፌትሒት፣
- ፌትሒትን ዜምዴና ፌትሒትን፡- ሓዯ ቃል ካብ ካሊእ ቃል ዜመሳሰለሉ ኣገበብ 'ዩ
ኣብነት፡-
- ተመሳሰልቲ ቃላት (Synonyms)
- ተፃረርቲ ቃላት (Ananomyms)
- ትርጉም ቃላት (Translation)
- ምስረታ ቃላት፡- ቃል፣ ስርወቃል፣ ምዕላዲትን ካልኦትን ኣመልኪቱ ዜቐርብ
ትምህርቲ (መልመዱ) 'ዩ፡፡

 መጥለሊ ነጥቢታት
ስዑቦም ዜቐርቡ ቀንዱ ቁምነገራት ኣብ ምዕራፌ (ክእለት ፅሕፇት) ብዜርዜር
ዜተምሃርካዮም(ክዮም) 'ዮም፡፡ ነቶም ብወነ ዜተረዲእኻዮም(ክዮም)ን ትፇልጦም (ንዮም)ን
ምልክት ትኽክል ( ) ኣምብረሎም (ርሎም)፡፡ ነቶም ዗ይተረዲእኻዮም (ክዮም) ዴማ ምልክት
ጌጋ ( ) ብምቕማጥ ንዯሓር ተመሊስካ/ኪ/ ብምንባብ ንምርዲእ ፇትን/ኒ/ ሓዯራ!
እንታይነት ፅሕፇት ክገልፅ ይኽእል 'የ፡፡
ክእለት ፅሕፇት ኣመንጫዊ ክእለት ምኻኑ ከረዴእ ይኽእል 'የ፡፡
ፅሕፇት ብመንፅር ተምሃሮ ዗ለዋ ረብሓ ክነግር ይኽእል 'የ፡፡
ውፅኢታዊ ፅሑፌ ዜበሃል ክዜርዜር ይኽእል 'የ፡፡
ኣብ መንጎ ፅሕፇትን ዜርርብን ዗ሎ ዜምዴናን ፇላላይን ክዜርዜር
ይኽእል 'የ፡፡

108
ንኡሳን ክእለታት ፅሕፇት ክሕብር ይኽእል 'የ፡፡
ዒይነታት መልመዱ ፅሕፇት ክዜርዜር ይኽእል 'የ፡፡
ተምሃሮ ንምንታይን ከመይን ከምዜፅሕፊ ከረዴእ ይኽእል 'የ፡፡
4. ዗ዴልዩ ሓገዜቲ ናውቲ
ንዜርርብ ዗ዴልዩ ናውቲ ንባብ፣
ንኸትዕ፣ ቃለ ምልልስ፣ ንተዋስኦ፣ ወ዗ተ ዜሕግዘ ነበረያ ነበረን ካልኦት ብተምሃሮ
ዜመሃዘን ዕዮታት፣
ንዜርርብ ዜዕደሙ ስእላዊ ሓበሬታታት

5. ውኩሳት መፃሕፌቲ
Anderson, A. &Lynch, T. 1988. Listening. Oxford
Breen, M. (1985). Authenticity in the language classroom. Applied Linguistics, 6 (1), 60-
70.
Grellet, Fracoise.1983. Developing reading Skills. CUP: Cambridge
Nuttal, Christine.1989, 1996. Teaching reading Skills in a Foreign Language. Heineman.
Int.: Oxford
Pye, Diana and Simon Greenal. 1993. Reading (1,2,3.4) . CUP: Great Britain
Rixon, S. 1986. Teaching Listening Skills. Macmillan
Rost, M. 1990. Listening in language learning. Longman
Underwood, M. 1989. Teaching Listening. Longman
Smith, Frank. 1988. Reading. CUP: Cambridge
Suarez, C. eta1.1998. Reading Tasks. Longman: Singapore
Ur, P. 1984. Teaching Listening Comprehension. Cambridge
Wallace, Catherine. 1992. Reading. OUP: Hong Kong

109
ምዕራፌ ሰለስተ
ምምሃር ፌልጠታት ቋንቋ (ንኡሳት ክእለት)
 መባእታ

ቋንቋ ምምሃር ጥበብን ሳይነስን ምዃኑ፣ ከምኡውን ክእለታት ቋንቋ ኮነ ንኡሳን ክእለታት
ቋንቋ ነኒሕዴሕድም ፇለሊኻ ዗ይኮነስ ኣዋዱዴካ (ኣጣሚርካ) ህይወት ዗ለዎን ናብ ጋህዱ ዒለም
ዜቐረበን ጌርካ ምምሃር ዜሓሸ መይላ ምዃኑ ተማሂርና ኢና፡፡ ሓዙውን ሽኽ'ኳ ዜተፇላለዩ
ፌልጠታት ቋንቋ (ንኡሳን ክእለታት) ንበይንቶም ኣብ ሓዯ ምዕራፌ ይቕረቡ'በር ኣብ እዋን
ተሳተምህሮ ግና ነፃፂልና ኣይንመሃሮምን፡፡

በ዗ን ሒዯት ቃላት (ገለፃ) እንተተዚኽኺርኩም ኣብ ትሕቲ ንኡሳን ክእለታት ቋንቋ እንሪኦም ፣
ሰዋሰውን ቃላትን እዮም ክኾኑ፡፡ እዝም ኣምራት እዙኦም ፌልጠት (knowledge) ቋንቋ
እናተብሃሉ'ውን ይፌለጡ እዮም፡፡ ስለዙ ቃላት፣ ሰዋሰውን፣ ከመይ ከምነምህር፣ ብዜርዜር
ክንመሃር ኢና፡፡ ከም ልሙደ እዙ ምዕራፌ ናይ ባዕሉ መይላ ኣቀራርባ አላዎ፡፡ ብመባእታ
ጀሚሩ፣ ዕላማ፣ ትሕዜቶ፣ ሓፇሻዊ መይላ ኣቀራርባ ትምህርቲ፣ ዜርዜር ንጥፇታት ተምሃሮን
መምህርን፣ መይላ ም዗ና፣ ዗ዴልዩ ናውትን ውኩሳት መፃሕፌትን ብምሕባር ኣሳንዩ ከቕርበልና
እዩ፡፡ ካብ መፇለምታ ጀሚሩ፣ ከምኡውን ኣብ ማእኻልን ኣብ መወዲእታን ዜተፇላለዩ
ሕቶታት፣ ንጥፇታት፣ ቀንዱ ቀንዱ ነጥቢታት፣ ግብረ-መልሲታትን ሪኢቶታትን ከምኡ'ውን
ውልቀ እዮታት ክህልውና እዮም'ሞ ብውነ ንከታተል፡፡

ትፅቢት ዜግበረሉ ውፅኢት (ዕላማ)፣

ተምሃሮ ዴሕሪ'ዙ ትምህርቲ'ዙ፡-
ዕላማ፡- ዴሕሪ'ዙ ትምህርቲ'ዙ
እንታይነት ሰዋሰው ክትገልፅ/ፂ ኢኻ/ኺ
መይላ ኣቀራርበ ትምህርቲ ሰዋሰው ክትሕብር/ሪ ኢኻ/ኺ
እንታይነት ቃላት ክትብይን/ኢ ኢኻ/ኺ
መይላታት ኣቀራርባ ትምህርቲ ቃላት ክትዜርዜር/ሪ ኢኻ/ኺ

3.1 ሰዋስው

 110
መእተዊ

ሰዋሰው ናይ ቋንቋ መዋቅር ዜትንተን ስርዒት'ዩ፡፡ ንኡስ ክእለት ቋንቋ፣ ትሕዜቶ ትምህርቲ
ቋንቋ፣ ቃላትን ስርዒተ ነጥብን ብስርዒት ተዋዱዯም ዜፇጥርዎ ናይ ቋንቋ ቅርፂ'ዩ፡፡ እዙ
ስርዒት ቋንቋ'ዙ ኣብ ከይዱ ምምሃር ምስትምሃር ከመይ ነሳልጦ? ሰዋሰው ትክክለኛነት
(Accuracy) ዜርርብ /ፅሕፇት ንምርግጋፅ ኣብ ዜግበር ንጥፇት ከመይ ነምህር? በየንኣይ
መይላ? ኣብ ተምህርቲ ሰዋሰው ዗ለው ኣረአእያታት ብምንታይ ይመዯቡ? ዜብሉን ከልኦትን
ሕቶታት ንምምላስ ክንፌትን ኢና፡፡
ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ትምሃሮ ኣሰዑብና ዴማ እንታይነት ቃላት፣ መይላ ኣማህራ ቃላት፣
መይላ ፌትሒት፣ ኣጠቐቕማ ቃላት ወ዗ተ ሓዯ ብሓዯ ክቀርብ'ዩ፡፡

 ሰዋሰው ማለት እንታይ እዩ ትብሉ?

- ሰዋስው ሓፂርን ግልፅን ብዜኾነ መንገዱ እንታይነቱ ምዜራብ ኣፀጋሚ ምዃኑ ምሁራት
ይገልፁ፡፡ ከምኡውን ብዘሓት ምሁራት ስነልሳን ትርጉም ሰዋስው ብዜተፇላለየ መልክዕ
ይፇትሑዎ፡፡
ኣብነት
- ባየ (1989፣ 1) እንታይነት ሰዋስው ብፀቢቡ እንትረአ መዋቅር እንተንምልከት፤
ብሰፉሑ እንትረኣ ዴማ ናይ ቋንቋ ትንተና ማለት 'ዩ ይብል፡፡
- ጌታሁን (1990) ዴማ ሰዋስው ኣብ ግብሪ (ተግባር) ዗ሎ ወዱ ሰብ ዜጥቀመሉ
ፌልጠትን ኣብ ውሽጢ ኣእምሮ ወዱ ሰብ ዗ሎ ክእለት 'ዩ ይብል፡፡
- ውዴሰ (1995፣ 20)ን ባትስቶን (1994፣ 118)ን ዴማ ዯቂ ሰባት ኣብ ሰዋስው ዗ለዎም
ኣረኣእያ ዜተፇላለየ ብምኑ ሓዯ ዒይነት ፌትሒት ምሃብ ኣይከኣልን ይብሉ፡፡

ሰዋስው
- ምስ ክእለትን ፌልጠትን ቋንቋ ዜተተሐ዗ ምዃኑ፤
- ብቢግዙኡ ንምርዴዲእ ምስ እንጥቂመሉ ቋንቋ ዜተጣመረን ኣካል ቋንቋን'ዩ፤
- ልቢ ከይበልና ኣብ እዋን ምርዴዲእ ንጥቀመሉ 'ዩ፡፡ (ምሁራት ግና ይፇልጡዎ 'ዮም)
- ቋንቋ ካብ ሰዋስው ወፃኢ ኣልቦ -ስርዒት (Chaos) 'ዩ፤

111
- ቋንቋ ካብ ሰዋሰው ወፃኢ ከም ጏድሎ ይቑፁር ብምባል ናይ ቋንቋን ሰዋስውን ረኽቢ
ይገለፅ፤

ትሒት ሰዋስው በቢዯረጅኡ ንምልከት

1. - ሰዋስው ናይ ቃላት እክብካብ (እኩብ) 'ዩ፡፡
- ሰዋስው ምሉእ ሓሳብ ንምምስራት ቃላት ምዴርዲር ማለት 'ዩ፡፡
ኣብነት “ኣነ መምህር'የ”፡፡ ዜብል ትኽክል እዩ፣ እስቲ ነዙ ዜስዕብ ንመልከት “መምህር'የ
ኣነ”፡፡ እዙ ዜተኣከቡ ቃላት ክኸውን ይኽእል'ዩ፡፡ ኮይኑ ግን ሙሉእ ሓሳብ ኣይኮነን፡፡ እዙ
ንታሕተዎት ክፌሊ ዜወሃብ ፌትሒት ክኸውን ይኽእል ዩ፡፡ እቲ ንላዕለዎት ተምሃሮ
ዜወሃብ ፌትሒት ዴማ ነዙ ዜስዕብ ንመልከት፡፡

2. - ሰዋስው ቃላት ስርዒታዊ ብዜኾነ መንገዱ ምውዲዴ 'ዩ፡፡

- ናይ ቋንቋ ቅርፂ (ሕጊ) ዜሐ዗ 'ዩ፣
- ቃላት ተዋዱድም ሓረግ /ምሉእ ሓሳብ/ ከምዜሃንፁ ዗ፅንዕ ሕጊ 'ዩ፡፡ ሕጊ እንትበሃል
ካብ ዴምፂ ጀሚሩ ክሳብ ምሉእ ሓሳብ ዗ሎ መዋቅር ቋንቋ ዙምልከት 'ዩ፡፡
- ፌልጠት ቋንቋ ፌልጠት ሰዋስው 'ዩ ዜብሉውን ኣለው፡፡
- ሰባት ዜጥቀምሉ ስርዒት 'ዩ፡፡
- መፃሕፌቲ ዜሕዜዎ ስርዒትን ሕጊ ቋንቋን 'ዩ፡፡
- ፌልጠት ቋንቋ ክንጣበብ ወይ ዴማ ናይቲ ቋንቋ ቃላት ብኣግባቡ ክንጥቀም ይሕግዜ፡፡
- ሰዋሰው - ታሪክ ቋንቋ ኣይኮነን
- ጭቡጥ ትንተና (ፅንዒት) 'ዩ
- ናይሓቂታት ርኢቶ ኣይኮነን
- ኣብ ቃላዊ ፅንዒት ዜተመሰረተ ዗ይኮነስ ኣብ ልምምዴ ዜተመሰረተ 'ዩ፡፡
ከመይሲ፡ - ቃላት ሰዋስው ከመይ ከምዜረብሑን ብሓበር ካልእ ኣካል ከመይ ከምዜፇጥሩን
዗ርእን ዗ለማምዴን 'ዩ፡፡

- ስዋስው ቋንቋ ስፌርን ቁፅርን ዗ይብሎም ምሉእ ሓሳባት ንምውሳንን ካብኡ ንላዕሊ
መዋቅራዊ ገለፃ ከም዗ለዎም ንምምልከት ይሕግዜ፡፡
- ቋንቋ ረቂቕን ውስብስብን 'ዩ፡፡ ነዙ ረቂቕን ውስብስብን ቋንቋ ምምልካት (ምፌታሽ)
ዜከኣል ብሰዋስው ኣቢልካ 'ዩ ብሓፂሩ ሰዋስው መነፃር ቋንቋ 'ዩ፡፡ ፓልመር (1994)

112
ቋንቋ ስርዒታዊ 'ዩ ዜበሃል ብመንፅር ሰዋስው 'ዩ፡፡
ብሓፂሩ ሰዋስው ሕጊታት ቋንቋ 'ዩ፡፡
ሰዋስው ምስ ቋንቋ ውፅኣትን (Productive Skill) ትንተናን ዜምልከት 'ዩ፡፡

3.1.1 ኣብ ሰዋስው ዗ሎ ኣረኣእያ

- ሰዋስው ኣመልኪቱ ቀልቢ ዜስሕቡ ብዘሓት ርኢቶታት እንትፌነው ይርአ፡፡ ብፌለይ
መይላ ምስትምሃር ሰዋስው ወትርጉም ካብ ዜነግስ (ዜበቅል) ጀሚሩ ክሳብ ሎሚ ጀሚሩ
ትምህርቲ ሰዋሰው ሓንሳብ ክዴገፌ ሓንሳብ ክውቀስ ፀኒሑ 'ዩ፡፡

ገሊኦም - ምስ መይላ ኣመሃህራ ምትእስሳር፣

- ምስ መፅሓፌ ተምሃራይ ብምትሕሓዜ፣
- ካብ እንታይነቱ (ትርጉሙ) ብምብጋስ ብዘሓት ርኢቶታት ይዚረቡ፡፡
- ዗በን ዗ምፀኦም መይላ ኣመሃህራታት እዙ ዜሓሽ 'ዩ፡፡ እዙባ ከይሓሽ ኣይተርፌን ወ዗ተ.
ዜብሉ ንትምህርቲ ሰዋስው ዜዯግፈ፣ ዜነቕፈን ብውስን መልኪዕ ዜዴግፈን ከምዜነበሩ
ይፌለጥ፡፡

ኣብነት፡- - ሰዋስው ወትርጉም

- መይላ ምዴማፅን ምርኣይን ንትምህርቲ ሰዋስው ጠመተ ይህቡ
- ኩነታዊ መይላ
- ቀጥታዊ መይላ ትምህርቲ ሰዋስው ይነቕፈ
- መይላ ምትእትታዊ
- በዙ ምኽንያትን ብኸልኦትን 'ዩ መይላ ምስትምሓር ሰዋሰው እናተቐያየረ ዜመፀ፡፡
ብሓፂሩ
- ገሊኦም ሰዋስው ተኮር ትምህርቲ ይሓይሽ እንትብሉ፣ ገሊኦም ዴማ ኣይፊሉን ክእለት
ምትእትተው ቋንቋ ተኮር ይሓይሽ ይብሉ፡፡ ስለዙ እዘይ
- ይሓይሽ ዜብሉ ክልተ ዒይነት ርኢቶታት ኣለው መኒኦም ይሕሹ ትብሉ? እቲ ኣብ
ሞጁል ሓዯ ኣብ ምዕራፌ ክልተ ዜተምሃርናዮ ኣይንርስዕን ዜተዋዯዯ (integrated)
መይላ ምጥቃምና ተመራፂ ምዃኑ ብምስትውዒል ኢና መልሲ ንህብ፡፡

መፅሓፌ ተምሃራይ 'ውን ዜተመጠጠነ ክእለት ቋንቋ፣ ስነፅሑፌ፣ ሰዋስው ክሕዜ

ይግባእ፡፡
113
ብመንፅር ስነልቦናን ስነልሳን ሊቃውንቲ

1. ስነ-መዋቅራዊ ኣረኣእያ
2. ኣገልግሎታዊ ኣረኣእያ
3. ምትእትታዊ ኣረኣእያ ተባሂሎም ይፌለጡ ኣየንኣይ ዜሓይሽ ይመስለኩም?

- ትምህርቲ ሰዋስው ካብ ጥንታዊ ግሪክ ጀሚሩ ንክልተ ሺሕ ዗በናት ዜኣክል ብሰባት

ክፅናዕ ዜፀንሐ ፌልጠት 'ዩ፡፡
- ዯሓር ዴማ ተረሲዐ ፀኒሒ 'ዩ
- ዯሓር ዯሓር (ሎሚ) ዯማ ጠመተ ይወሃቦ ኣሎ ክሪስታል (1988፣ 6)
- ትምህርት ሰዋስው
- ብመይላ ኣዋህባ
- ብትሕዜቶ ሰዋስው ብዘሕ ሪኢቶታት ኣለው፡፡
- ሰዋስው - ኣብ መፅሓፌ ዜርከብ ስርዒት
- ኣብ ፅሑፌ ዜርከብ ስርዒት 'ዩ፡፡
- ትኽክል ወይ ስሕተት ማለት 'ዩ፡፡
ካልኦት ዴማ፡-
- ትምህርቲ ሰዋስው ናይ ስነ-ኣገባብን ስነ-ፌትሒትን ጉዲይ 'ዩ፡፡
- ትምህርቲ ቋንቋ ክእለት ቋንቋ ጥራሕ ምምሃር ኣይኮነን፡፡

ትምህርቲ ሰዋስው፡-
- ከይዱ ስነ-ትምህርቲ ክኽተል ይግባእ፡፡
- ካብ ቀሊል ናብ ከቢዴ … ክምርሹ ይግባእ፡፡
- ፊልማይ ክቐርብ ዗ለዎ ትሕዜት ምፌላይ
- ዜተፇላለዩ ቃላት ብምምራፅ ምስላጥ
- ናይ ቃላት ግዯ (ንሰዋሰው ትምህርቲ) ምፌለጥ
- ብምጥበቕን ብምልሕላሕን፣
- ዜወሰድ ተቐፃሊ ምእላዴ፣
- ፌትሒት ቃላት /ዒውዲዊ፣ ቃላዊ …/፡፡

114
3.1.2. ሰዋስው ንምንታይ ንምህር
ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ሰዋሰው ንምንታይ ከምነምሕር ብጉጅለ ብጉጅለ ተዚተዩ፡፡

መልስኹም ዴማ ኣብ ክፌሊ ተዚተይሉ፡፡

ተምሃሮ ናይቲ ቋንቋ ተፇጥሮን ኣገልግሎትን ንኽግን዗ቡ፣

ንገዚእ ርእስምን ንዜነብርሉ ኣካባቢ ዜፇልጥሉን (ዜግን዗ቡሉ) ሓፇሻዊ ፌልጠት
ስለዜኾነ፣
ብልምዱ ዜረኸብዎ ክእለት ምትእትታው በንባብ፣ ብፅሑፌ ወ዗ተ. ብብቕዒት
መእንታን ክግልገሉ ሰዋስው እገዲሲ'ዩ፡፡
ናብ ሓዯ ለህጀ ንምምፅእ፣
ስሩዕ ፅሕፇት ንምፌላጥ፣
ናይ ሰዋስው እታወታት (resources) ምፅናዕ ማለት ብምስትውዒል ንፅሕፍ ኩሉ
ዴልውነትን ምቹውነትን ስለዜፇጥር፣
ንዜተዒለመ(ንዜተሃቀነ) ፅሑፌ ንምፅሓፌ ምቹው መረፃ ስለዜህብ፣
ኣብ ምርዴዲእ ዕንቅፊት ንዜኾኑ ጌጋታት ተረዱእኻ ትኽክለኛ ቋንቋ ንምውፃእ፣
ተምሃሮ ብዚዕባ ዜመሃርዎ ሰዋስው (ግሲ፣ ቁፅሪ፣ በዒል ቤት ወ዗ተ.) ንክፇልጡ
ዴልየት ስለዜህልዎም፣
ተምሃሮ ኣብ እዋን ምልማዴ ዜወረሰዎ ጌጋ ንምእረም፣
ዴሕሪ ምልማዴውን ኣብ እዋን ትምህርቲ ን዗ጋጥሞም ጌጋ ንምእራም፡፡
ፇላጣት ናይቲ ቋንቋ ሰዋስው ንባዕሎምን ብባዕሎምን ንምፅናዕ ዴልየት ስለዜህልዎም
ወ዗ተ ዜብሉ መልስታት ከምዜሃብኩም ተስፊ ንገብር፡፡ መምህር ዴማ መልስኹም
ጉጅለ ንጉጅለ ክተኣራረሙ ከምዜገበሩ/ራ ንተኣማመን፡፡

3.1.3. ትምህርቲ ሰዋሰው ከመይ ይቐርብ?

 ትምህርቲ ሰዋሰው ከመይ ክነቕርብ ኣሎና ትብሉ?

Harmer (1987:3) ክልተ መንገዱ ኣለው ይብል፣

1. ሰዋስው ብሰውር ምምሃር (Covert grammar)
- ፀገም ዗ይፇጥር፣ ፅቡቕ ኣቀራርባ፣ ውፅኢታዊ ተፇታውን ስምዑት ዜስሕብ፣

115
- ብሕጊ ዜተጨናነቐ፣ ብቃል ዜሸምዯዴ እዘይ በል እዘይ ኣይትበል ዜብሉ ክኸውን
ኣይብሉ
2. ሰዋስው ብግልፂ ምምሃር (Overt grammar)
እዘይ በል፣ ከምዙ ኣይበሃልን ብዜብል መይላ ሕጊታት (መዋቅር) ቋንቋ ሓዯ ብሓዯን
ብግልፅን ትንተና ምሃብ ማለት'ዩ፡፡

Bat stone (1994: 5)

1. ውፅኢት ተኮር (Product) - እቲ ዜፇለጥ ግሲ፣ ስም … ዜብል ትንተና 'ዩ
2. ከይዱ ተኮር (Process) - ሰዋሰው ኣብ ውሽጢ ዜርርብ፣ ንባብ ወይ ፅሕፇት ብሰውር
ምምሃር ማለት'ዩ ኢሉ ይመቕሎም፡፡ ብኻሊእ ኣገላልፂ ብትሕዜቶ ቋንቋ ሰዋስው
ምምሃር ማለት'ዩ፡፡

Murcia (1991: 279)

1. ሓፇሻዊ ተኮር (Deductive) - ሰዋስዋዊ መዋቅር ምትንታን እንትኾን፣
2. ዜርዜር ተኮር (Inductive) - ካብ ምርዴዲእ ቋንቋ ተበጊስካ ናብ ሕግጋት ቋንቋ ቀስ
ብቐስ ምኻዴ ማለት'ዩ

እዝም ልዕል ክብሉ ዜቐረበ ኣገላልፃታት ፇልልይ ኣለዎምድ ትብሉ? ናይ ኣገላልፃ

 እምበር መሰረታዊ ፌልልይ የብሎምን ግርም ሰዋሰው ንምምሃር ኣየንኣይ መይላ
ትመርፁ 1)ሰዋሰው ብሰውር ምምሃር (ውፅኢት/ሓፇዊ ተኮር ወይስ እቲ ካልኣይ
ምርጫ ማለት ሰዋሰው ብግልፂ ምምሃር (ከይዱ/ዜርዜር ተኮር)፡፡

ዜኸበርኩም ሰልጠንቲ ተምሃሮ ቋንቋ ንምምሃር እንኮ መይላ ንመርፆ ከም዗የለ ተረዱእኹም
 ዜተውፃእፀኣ (ዜተዋዯዯ) መይላ ከምዜምረፅ ካብ ሞጁል ሓዯ ምዕራፌ ክልተ ጉቡእ መልሲ
ከምዜረኸብኹም ንተኣማመን ብተወሳኺ ሓዱኡ መይላ መረፅካ ምምሃር ዜመዒዴ
ኣይኮነን፡፡ ንምንታይ?
1. ኣብ ክፌሊ ንረኽቦም ተምሃሮ ዜተፇላለየ መይላ ምስትምሃር (ብልሓት) ስለ዗ለዎም፡
ገሊኦም ተምሃሮ ተንተንቲ - እንተኾይኖም ናይ ሕጊታት ትንተና ይዯልዩ ተግባራዊ
እንተኾይኖም - ካብ ትንተና ተግባራዊ ስራሕ ዜሓትት ልምምዴ ይዯልዩ፡፡
2. ከም ንረኽቦም ተምሃሮን ዴልየት ትምህርቶምን፣

116
3. ከከም ዜቐረበ ትምህርቲ ሕውስዋስነት ማንነት ተምሃራይን፣
- ኣብ እዋን ንባብ ሰዋስው ብስውር ምምሃር (ኣብ እዋን ምትእትታው ትሑት (ሒዯት)
ሰዋሰው ምምሃር)፣ ኣብ እዋን ትሕዜቶ ምእላዴ ወይ ስነ-ሓረግ ዴማ ሰዋሰው በግልፂ ብትንተና
ምምሃር ይከኣል፡፡

 ንምንታይ? ሰዋሰው ከከም ኩነታቱ'በር ሓዯ መይላ ዗ይንመርፅ?

- ናይ ዗በና ዜሓሸ መይላ ኣማህራ

- ዜተዋፅኦ ቀረብ (eclectic approach) ወይ ዴማ ዜተሐናፇፀ ቀረብ (integrated approach)
- ዗በን ዗መፀኦም (ዜፇጠሮም) መይላ ምስትምሃር ብምውዲዴ ስለዜጠልብን ስለዜጠቅምን
ኢና ክልቲኦም መይላታት እናሓዋወሰና ነምህር፡፡
 ኣብነት መይላ ምትእትታው ተምሃራይ ሰዋስው እንትመሃር ብሰውር ክኸውን ኣለዎ
ይብሉ፡፡ እዙ ዗በናይ ሜላ 'ዩ፡፡ ግና ተቐባልነት የብሉን፡፡ ንምንታይ?

ንኣብነት - ሓዯ ተምሃራይ 3ይ መዯብ፣ ነፀላ ቁፅሪ፣ ተባዕታይ ፆታ ኣመልከቲ ምእላዴ

መን ይበሃል ኢሉ እንተሓቲቱ መልሲ ክረክብ ኣለዎ፡፡ “ኣይ ሱቕ በል ሰዋሰው
ብስውር እየ ዜመሃር ክበሃል የብሉን፡፡”
- ተምሃሮ ኣብ ዯገ ዜረኸብዎ ኣብ ክፌሊ ክሓቱ ይኽእሉ፣
- ዒሚቕ ሰዋስዋዊ ትንተና ዜሓትት ትምህርቲ እንትህሉ፡፡
- ኣብ ከይዱ ምትእትታው ሰዋስው ምምሃር ሓዯጋ ኣይኮነን፡፡ (በትስቶን) ኮይኑ ግን
- ሰዋስው እንትንትልም ኣቐዱምና ንሓሳብሉ፡፡ ንኣብነት ነዝም ዜስዕቡ ንመልከት
- ዯረጃ (ብርኪ) ክፌሊ፣
- ትሕዜቶ ሰዋስው ምውሰን፣
- ብቕርፂን (form) ብክፌሊ ብክፌሊ (pattern) ምውሰን የዴሊ፡፡

 ትሕዜቶ ሰዋሰው ክተሓዋወስ የብሉን እንትንብል እንታይ ማለትና 'ዩ?

ኣብነት
- ዜረብሑ ኣሰማት ዜብል መልመዱ እንተሃልዩ፡
- [-ታት] ዜወሰደ ንበይንቶም፣ (ኣብነት ጎቦ ጎቦታት….)

117
- [-ኣት] ዜወሰደ 'ውን ከምኡ ተፇልዮም ክቐርቡ ይግባእ፡፡ (ሰብ ሰባት…..)
- ዗ይበዜሑ ዴማ ንበይንቶም (ፅጋብ፣ ማዕርነት፣ ውግኣት ንቕሓት ወ዗ተ ስማት….)
ዯሓር ሓዋዊስካ ምዴጋም (ምኽላስ - ምፌታን)

3.2. ምምሃር ቃላት

 ቃላት ምምሃር ማለት እንታይ ማለት'ዩ?

ቅዴሚ ምምሃር ቃላት ምዜታይና ብዚዕባ እንታይነት ቃላት ሒዱተይ ክንብል፡፡ ቃለት ዜርርብ
ወይ ፅሕፇት ንምምስራት ኣገዯስቲ'ዮም፡፡ ሓሳብና ንምግላፅ ከም ጡብ (ቡልኬቲ) ዜርርብ
ዜሓንፁ'ዮም፡፡ ብ዗ይ ቃላት ዜርርብ ወይ ፅሕፇት ምፌጣር ኣበዳን'ዩ፤ ብ዗ይ ቃላት ሓሳብ
ንምህንፅ ምፌታን ማለት ብ዗ይ ሓንቲ ጠብታ ማይ ዜለምለመ ሳዕሪ ወይ ባሕሪ ወይ ዴማ
ብ዗ይሓንቲ ዋህዮ (cell) ሓዯ ሰብ ምርኣይ ከም ማለት'ዩ ዜቑፀር፡፡
ናብቲ ቅዴም ክብል ዗በገስናዮ ሕቶ ክንምለስ፡፡ ቃላት መምሃር ኣመልኪቱ ብተለምድ
ይኹን (ስነ-ትምህርቲ ቋንቋ) ብዘሕ ይበሃል፡፡ ቃላት ምምሃር ማለት ፌትሒት ምምስሳልን
ምፅራርን፣ ቃላት ምምስራት ዜመስሎም ኣለው፡፡ ገሊኦም ዴማ እንታይ ዒይነት ቃላት ከመይ
ክነምህር ኣሎና ኢሎም ዗ይጭነቑ'ውን ኣይሰኣኑን፡፡
ልዕል ክብል ከምዜተገልፀ ካብቶም ዗ይጭነቑ ፌትሒትን ምሰረታን ቃላት ኢና ነምህር
ዜብሉ ከይሓሹ ኣይተርፈን፡፡ ብትኽክል'ውን ፌትሒትን ምሰረታን ቃላት ክንምህር ቅቡል'ዩ፡፡
ኮይኑ ግን ንሱ ጥራሕ ኣይኮንናን ነምህር፡፡ ቃላት ምምሃር እንትበሃል ቃላት ካብይ
ከምንረክብ፣ እንታይ ከምነምህርን ከመይ ከምነምህርን ክንሓስብ ይግባእ፡፡
ቃላት ንምምሃር፣ እቶም ዜምረፁ ቃላት፡-
- ካብ ተመኩሮ ተምሃሮ ዗ይረሓቑ፣
- ኣብ ከባቢ ስዴራ ቤት፣ ቤት ትምህርቲ፣ ስፖርቲ፣ ወ዗ተ. ዜዜውተሩ ቃላት፣
- ካብ ሓዯ ሰፉሕ ትሕዜቶ ቋንቋ (ንባብ፣ ዜርርብ ...)
- ሒዯት ቃላት ምምሃር ማለት ካብ ዜተሃቀኑ ቃላት ንላዕሊ ምምሃር ማለት'ዩ፡፡
- ዜተሃቀኑ ቃላት ንምምሃር ዜርርብ (ፅሑፌ) የዴሊ፣ ዜርርብ (ፅሕፇት) ዴማ
ብቃላት ዜተወዯደ'ዩም፡፡ ንኣብነት 1ዏ ቃላት ንምምሃር ሓዯ ንባብ እንተዲሊና 100
ወይ ዴማ ካብኡ ንላዕሊ ቃላት ዜወዯበ ምንባብ ክኸውን ይኽእል'ዩ፡፡ ከምዙ ዜስዕብ
ክልተ ኣብነታት ማለት'ዩ፡፡

118
ሀ. “ዕሾኽ ብዕሾኽ” ከምዜበሃል፡፡ ሓዯ ዕሾኽ ዜወግኦ ሰብ ብመርፉእ ወይ ብመስፇ መሳሊ ብረት
እንተተነቒሱ ይኾስሕ ይበሃል፡፡ ስለዙ ዕሾኽ ዜወግኦ ሰብ ነቲ ዕሾኽ ንምውፃእ ተመሳሳሊ
ዕሾኽ'ዩ ዗ዴሊ፡፡ በዙ ጊዛ እቲ ዜተወግኦ ኣካል ኣይኾስሕን፡፡ ቃላት'ውን ብቃላት ኣቢልና
እንተሚሂርና ዒውዲዊን ዗ፅግብን ይኸውን፡፡
ለ. “ዒሳ ንምፅናዕ ኣብ ውሽጢ ባሕሪ (ማይ) ኣቲኻ'ዩ”፡፡ ዒሳ ካብ ማይ (ባሕሪ) ኣውፂእኻ
ኣይኾነን፡፡ እንተ዗ይኮይኑ ብዚዕባ ዜሞቱ ዒሳታት ምፅናዕ'ዩ ኪኸውን፡፡ ቃላት'ውን
ከምኡ'ዮም፡፡

ሰልጠንቲ ተምሃሮ ቃላት ንምሃር ዗ዴልዩ ትሕዜቶት ሓዯ ብሓዯ ነቂሰኩም ንምውፃእ


ፇትኑ፡፡ ቃላት እንትንምህር ካብ ተሞኩሮ ካብ ንባብን እንረኽቦም ትሕዜቶታት
ከይረሳዕኹም ብጉጅለ እናተካተኹም ፀሓፊ፡፡
ቃላት ንምምሃር ብዘሓት ትሕዜቶታት ከም዗ለው ከም዗ሓበርኩም ተስፊ ንገብር፡፡ እዝም ካብ

1-7 ዗ለውውን መልሲ ክኾኑኹም እዮም፡፡

ቃላት ኣመልኪቱ እንታይ ንምህር፡- ማእለያ ዗ይብሎም ንጥፇታት ክንምህር ንኽእል እቶም
ቀንዱ ግና እዝም ዜስዕቡ'ዮም፡፡
1. ቃል ቃል ከብሎ ዜኽእል ፉዯላትን ኣናብባን ምኳኑ ምምሃር፣
2. ቃላት ኣብ ውሽጢ ምሉእ ሓሳብ እንትኣትው (ንስዋስዋዊ ሕጊ ጥራሕ ኣይኮነን)
ምርኣይ፣
3. ቃላት ግልጋሎት ብምትእኽኻብ ግልጋሎቶም ምምሃር፣
4. እማሬያዊን ፌካሬያዊ ፌትሒት (ሓዯ ቃል ኣብ ጋህዱ ዒለም ውክልንኡ እንታይ
ምኑ)፣
5. ማሕበራዊ ፌትሒት፡- ቅቡልን ዗ይቅቡል (Taboo) ብምፌላይ ትክክለኛ ትሕዜቶ
ምምሃር
6. ፌትሒትን ዜምዴና ፌትሒትን፣
- ተመሳሰልቲ ቃላት (Synonym)
- ተፃረርቲ ቃላት (Anonyms)
- ትርጉም ቃላት (Translation)
7. ምስረታ ቃላት
119
- ቃላት ብምጥማር
- መቀፀልታ ምእላዴ ብምውሳኽ
- ኣናባቢ ብምቅይያር ወ዗ተ'ዮም፡፡
ካብዙ ብምቕፃል ዴማ መይላታት ኣቀራርባ ትምህርቲን ፌትሒትን፣ አሉታዊ ኣማህራን
ቃላት ክንሪኢ ኢና፡፡

3.2.1 መይላታት ኣቀራርባ ትምህርቲ ቃላት

 መይላታት ኣቀራርባ ትምህርቲ ቃላት ኣረዴኡ፡፡

ገለ ቃላት ንምምሃር ዜተፇላለዩ ብልሓታት ኣለው፡፡ ንሳቶም ዴማ

1. ካብ መፅሓፌ ተምሃራይ ዜተወሰኑ ቃላት ብምም዗ዜ፣
2. ሓዯስቲ ቃላት ብዜተፇላለየ ብልሐት ምቅራብ፣
ኣብነት፡- - መዜገበ ቃላዊ ፌትሒት ብምሃብ
- ዒሚቕ ገለፃ ብምሃብ
- ተመሳሰሊን ገለፂ ስእሊታት ብምጥቃም
- ሰሪሕኻ ብምርኣይ (ግብራዊ፣ ምምስል)
- ቃሉ ካብ ዜተረኽበሉ ታሪክ ወይ ትሕዜታዊ ገለፃ ብምጥቃም
- ተመሳሰሊ፣ ተፃራሪ፣ ትርጉም፣ ሓሳባት ብምዜማዴ ወ዗ተ.
3. ግብራዊነትን ንፅፅርን (Application and comparison)
4. ዗ተ (Discussion) ወ዗ተ. ብምክታል (ብምክያዴ)
5. ንዕለታዊ ግልጋሎት ዜውዕሉ ቃላት (Active words)
6. ብበዜሒ ኣብ ግልጋሎት ዜይውዕሉ ቃላት (Passive words)
7. ምስ ቃለት ዗ለዎም ርክብ (ፌልጠት) (Interaction with words)
8. ቃላት ዜፌጠርሉ ምርምር (መይላ) (Discovery the techniques)
- ካብ ሓዯ ቃል ካልኦት ቃላት ምሰረት ልምምዴ፣
- ቃል ብምፌጣር ብግቡእ ክግልገሉ ብምግባር፣
- ዒውዲዊ ግልጋሎት ቃላት ብምልምማዴ፣
- ሓዯ ቃል ሂቡ ነቲ ቃል ከርብሑ ብምእዚዜ፣
9. ቃላት ብጉጅለ ምምሃር፣ ወ዗ተ.፡፡

120
ነዝም ኣብላዕሊ ዜቀረቡ መይላ ኣመሃህራ ቃላት ኣብ ግብሪ ንምውዒል ቃላት ምዴላው
ይግባእ፡፡ እቶም ቃላት ዴማ ብኽልተ መንገዱ ይዲለው፡፡
1. ብዜተለመ (ብዜሃቀነ) መይላ ዜተወሰኑ ቃላት ፇሊኻ ብምቕራብ፣
2. ብ዗ይተሃቀነ መይላ ኣብ ከይዱ ተስተምህሮ ብዘሓት ቃላት ምምሃር፣

3.2.2 ፌትሒት ቃላት ከመይ ምምሃር ይከኣል?

- ፌትሒት ቃላት ኣብ ዜተፇላለዩ ምሉእ ሓሳባት ብምርኣይ፣
- ፌትሒት ግልፂ ምዃኑ ንምርግጋፃ ዜተፇላለዩ ሕቶታት ብምሕታት ምርግጋፅ፣
- ፌትሒት ቃላት ምስ ፌልጠት ተምሃሮ ምስምማዕ (ምውሃዴ)፣

 ፌትሒት ቃላት ንምምሃር ዗ዴልዩ ብርኪታት'ድ ምገለፅኩም? ፇትኑ፡፡

ብሓፇሻ ግን ፌትሒት ቃላት ንምምሃር ሰለስተ ብርኪታት ኣለው፡-

1. ቀዲማይ ብርኪ መይላ ፌትሒት ምምሃር፣
- ዜረኣዩ ናውቲ (Visual aids)
- ቃል ምስ ቃል ብምምስላል (ተመሳሳሊ፣ ተፃራሪ)
- ቅዴም ክብል ምስ ዜፇለጥ ምስሊ ብምዜማዴ፣
- መብሪሂ፣ ኣብነት ወ዗ተ. ብምጥቃም፣
- ዒውዱ መሰረት ገይሪካ ፌትሒት ቃል ንኽግምቱ ብምግባር፣
- መርከቢ ቃሉ ሱር (ጉንዱ)፣ መቐፀልታ ወ዗ተ. ብምንጋር
2. 2ይ ብርኪ መይላ መልመዱታት ብምሃብ ተረዴኦት ተምሃሮ ምርግገፅ
- ባድ ቦታ ምላእ (ጥንታዊን ወፅኣታዊን መልመዱ'ዩ፡፡ እዙ ዴማ ቃላት ርደኣት
ምዃኖም ንምፌለጥ ይሕግዜ)፣
- ኣመሳስል (ቃላት ኣብ ክልቲ ረዴፉ ብምስራዕ ምዜማዴ ይሓትት)፣
- ንሰፉሕ ልምምዴ ብርክት ዜበሉ ቃላት ብምቕራብ ተምሃሮ ከከም ባህሪያቶም
ፉልዮም ከምልክቱ ብምግባር፣
- ቅዴም ክብል ዜፌለጥ ስእላዊ ሓበሬታ ብምቕራብ፣
3. 3ይ ብርኪ መይላ ግንዚበ ቃላት ተምሃሮ ንምርግጋፅ፣
- ፀገም ፇታሕቲ መልመዱታት ብምሃብ፣
- ቃለ ምልልስ ክገብሩ ብምዕዲም፣

121
- ብዜተወሰኑ ቃላት ነበረያ ነበረ ክፅሓፈ ብምዕዲም፣
- ብመልክዕ ፃውትን ዗ተን ዜርርብ ክገብሩ ምልዕዒል፣
- ንዚዕባታት ግምት ብምሃብ ከከም ረብሓኦም ብቅዯም ሰዒብ ብምምዲብ ቃለት ምምሃር
ይከኣል፡፡

3.2.3 ኣሉታዊ ኣማህራ ቃላት

 ዗ይቅቡልን ኣሉታዊን ኣማህራ ቃላት ዗ርዜሩ?
ቃላት ንምምሃር ሽምዯዯ ምጥቃም፣
ሰዋስዋዊ መዋቅር ቃላት ብምትንታን ጥራሕ ምምሃር፣
ካብ ዒውዲዊ ፌትሒት ወፃኢ ቃላት ምእካብ፣
ብዘሓት ቃለት ምፌላጥ ነፈዕ ተዚራቢ ወይ ፅሓፉ ንምዃን ምፌታን፣
ኮነ ኢልካ ዒሊምካ ምልምማዴ፣
ፌትሒት መዜገበ ቃላት ኣዜወቲርካ ምፅናዕ፣
ብዘሓት ቃለት ምዴርዯርን ምፅራሕን፣ ወ዗ተ. እንትኾኑ ኣብ ከይዱ ምምሃር ቃላት፣
ካብዝም ኣሉታዊ ኣማህራ ቃላት ክንዕቀብ'ዩ ዜመዒዴ፡፡

 ውልቀ ዕዮ ነዝም መልመዱታት ንምንጣፌ ተወሳኺ ንባብ ኣካይዴ/ዱ፡፡

ነዝም ዜስዕቡ ሕቶታ መልሲ ሃብ/ቢ፡፡

1. ሰዋስውን እንታይ ማለት'ዩ? ግልፅ/ፂ፡፡
2. ኣብ ልዕሊ ሰዋስው ዗ሎ ኣረኣእያ ኣበራህርህ/ሂ፡፡
3. ሰዋስው መነፅር ቋንቋ'ዩ እንታይ ማለት'ዩ? መዋቅር'ዩ እንትንብልከ? ኣረዴእ/ኢ?
4. ሰዋስው ብመንፅር ስነ - ልቦናን ስነልሰን ብኽንዲይ ይኽፇል? ፅርሓዮም /ሕ/፡፡
5. ሰዋስው ንምንታይን ከመይን ከምነምህር ኣረዴእ/ኢ፡፡
6. ቃላት ማለት እንታይ ማለት'ዩ?
7. ቃላት ከመይ ነምህር?
8. ቃላት ኣመልኪትና እንታይ ነምህር? ዗ርዜሮም /ርዩ/፡፡
9. ፌትሒት ቃላት ከመይ ነምህር?
10. ኣብ ኣማህራ ቃላት ኣሉታዊ ኣማህራ ዜበሃሉ ዗ርዜር/ሪ ካውኡ እቲ ዗በናይን
ተቐበልነትን ዗ለዎ ኣማህራ ቃላት ኣረዴእ/ኢ፡፡

122
 መጥለሊ ነጥቢታት
እንታይነት ሰዋሰውን ቃላትን ክገልፅ ይኽእል እየ፡፡
መይላ ኣመሃህራ ሰዋሰውን ቃላትን ከብራህርህ ይኽእል እየ፡፡
ሰዋሰውን ቃላትን ብግብሪ ከምህር ይኽእል እየ፡፡
ዒይነታት መልመዱ ሰዋሰውን ቃላትን ክዜርዜር ይኽእል እየ፡፡
ኣብ ሰዋሰውን ቃላትን ዗ሎ ኣረኣእያ ካረዴእ ይኽእል እየ፡፡
዗በናይን ተመራፅን መይላ ኣመሃህራ ሰዋሰው/ቃላት ከረዴእ ይኽእል እየ፡፡

ተወሰተ ዜንበቡ መፃሕፌቲ

Harmer, J. 1987.Teaching and Learning Grammar. Longman (Chap. I& II )
Heton.J.B.(1990) Teaching and Learning Grammar. Long man Group.( PP.1
_16)

4. ውኩሳት መፃሕፌቲ

Atkins & et.al. 1995. Skills Development Methodology Part 1. Department

of Foreign Languages and Literature, Addis Ababa University, Addis Ababa.
Harmer. J. 1998. How to Teach English. Longman
Harmer, J. 1987.Teaching and Learning Grammar. Longman
Harmer. J. 1991. The Practice of English language Teaching. Longman.
Edward Woods& Nicole McLeod. 1992. Using Basic English Grammar:
Form and Function. Prentice Hall International (UK).
Rutherford, W. 1987. Second language Grammar: learning and Teaching.
Longman.

123
ምዕራፌ ኣርባዕተ
ፇተና ቋንቋ
 መባእታ
ኣብዙ ምዕራፌ'ዙ ፇተና ቋንቋ ንምምሃር ዗ለዎ ረብሓ፣ እንታይነትን፣ ዕላማ፣ ዒይነታት ፇተና
ኣመልኪትና ሓሕፅር ኣሕፅር እናበልና ሓዯ - ብሓዯን ብቅዯም ሰዒብን ክንማሃር ኢና፡፡

ትፅቢት ዜግበረሉ ውፅኢት

ተምሃሮ ዴሕሪ'ዙ ትምህርቲ'ዙ፡-
እንተይነት፣ ዕላማ፣ ረብሓ፣ ዒይነታት ረቋሒታትን ፇተና ቋንቋ ክትዜርዜሩ
ኢኹም፤
ረብሓን ኣዎንታዊነትን ተኸታታሊ ተፌትሽ ክተረዴኡ ኢኹም፣
ፅንዐነትን ተተግባረነትን ፇተና ቋንቋ ክተረዴኡ ኢኹም፣
ክእለታትን ፌልጠታትን ቋንቋ ከመይ ከምንውንጥር ብግብሪ ክተምህሩ ኢኹም፣
ፇተና ክተዲልውን ክትእርሙን ኢኹም፣

4.1. ፇተና

 ፇተና እንታይ ማለት'ዩ? ንምንታይ ተግባር ከ ይዯሎው? ትፇልጡዋ ተዚረቡ፡፡

ከም ኣገላልፃ ሞርሲያ (1991) ቅዴሚ እንታይነት ፇተና ምግላፅና ተግባር ፇተና

ምግንዚብ የዴሊ፡፡ እዙ ዗ረአና ዴማ ብመንፅር ዕላማ ፇተናታት ዜተፇላለዩ ምዃኖም'ዩ፡፡ ኣብ
ከይዱ ትምህርቲ ቋንቋ ዜተሰሓሓተ ግንዚበ ዜረአ ኣብ ልዕሊ ፇተና'ዩ፡፡ ተምሃሮ ኮኑ መምህራን
ፇተና ዜብል ቃል እንትሰምዐ ክዯናገፁ ኢና ንዕ዗ብ፡፡ እዙ ፀገም ዴማ ኣይተዲላኹን፣
ኣየፅናዕኹን ወ዗ተ. ካብ ዜብሉ ፌርሒታት ዜነቐለ ክኸውን ይኽእል፡፡
ብሓፇሻ ፇተና መዯንገፂ (መፇራርሒ) ዜኸውን ፇተንቲ ኮኑ ተፇተንቲ ብዚዕባ ፇተና
ዜህልዎም ግንዚበ ምስዜንእስ ጥራሕ'ዩ፡፡ ፇተና መፇራርሒ፣ ወይ ከም ሰበብ ቅፅዒት ጌርካ
እንተተወሲደ ኣሉታዊ ፅላዋ ከሕዴር ይኽእል'ዩ፡፡
ካብዙ ብምቕፃል ብዚዕባ ፇተና ሓዯ ስእሊ ክህቦና ዜኽእል በ1985 ኣብ እስራኤል ሃገር
ኣብ ናይ ህዜቢ ቤት ትምህርቲታት ዜተሰሓሓተ ከይዱ ፇተና ኣመልኪቱ ዜተረክቦ ሓበሬታ
ሞርሲያ (1991) ከምዜስዕብ ትግልፅ፡፡

124
ፇተና ከም መይላ መቕፅኢ ይጥቀምሉ ኔሮም፡፡
ፇተና ካብ ትምህርታዊ ረብሕኡ ንምምሕዲራዊ ስራሕቲ ይውዕል ኔሩ፡፡
ፇተና ናይ ውፅኢት ብሕታዊ መዕቀኒ ኔሩ፡፡
እቲ ዜወሃብ ፇተና ተምሃሮ ቀዴም ክብል ዜተምሃሩዎ ትምህርቲ ዜወዯበ
ኣይነበረን፡፡
ሓዯ ዒይነት መይላ ፇተና ጥራሕ'ዩ ኔሩ፡፡
ተምሃሮ ብዚዕባ'ቲ ፇተናን ብዚዕባቲ ፇተና ኣስራርሓ መምርሒ ኣይወሃቦምን ኔሩ፡፡
ውፅኢት ፇተና ብእዋኑ ኣይወሃቦምን ኔሩ፡፡

 ውፅኢት ፇተናኩም በቢ እዋኑ'ድ ትረኽቡ ኔርኩም? መምህር ምስከንኩም ፇተና ከመይ
ተተኣናግዴዎ?
ካብዙ ንላዕሊ ዜቐረቡ ዜርዜር ፀገማት ሰባት ብዚዕባ ፇተና ዗ለዎም ዜተጋጌየ ግንዚብ
ምንባሩ ዗ረዴእ ትዕዜብቲ'ዩ፡፡ ሓዙውን መምህራን ብዚዕባ ፇተና ዗ለዎም ኣረኣእያ ምስቲ ልዕል
ክብል ዜተገልፀ ተጓንፍ ዜመሳሰል እንተኾይኑ ብዚዕባ እንታይነት ፇተና ንምግላፅ ኣፀጋሚ'ዩ፡፡
ወይ ዴማ ትርጉም ፇተና ምስሓት ማለት'ዩ፡፡
ብዚሃባ ፇተና እንትንዚረብ ብዚዕባ ዗በናይ መይላ ኣማህራ ምትንካፌና ኣይተርፌን፡፡
዗በናይ መይላ ኣማህራ ዜበሃል ተምሃራይ ተኮር'ዩ፡፡ ተመሃራይ ተኮር ዴማ ተምሃራይ
ሱቕተኛ ወይ ዴማ ሰማዑ ጥራሕ ጌሩ ኣፈን ኢደን ኣርኒቡ ዜቕምጥ ዗ይኮነስ ኣብ ሕዴሕዴ
ምዕባለታት ትምህርቲ ንገዚእ ርእሱ ተዋሳኢ ዜገብር መይላ'ዩ፡፡ ኣብ መንጎ መምህርን
ተምሃራይን ናይምትሕግጋዜ መንፇስ፣ ምስተምሃሮ ዴማ ብፅምዱ፣ ብጉጅለ፣ ወ዗ተ. ተሰንዩ
ዜቐርብ ብምዃኑ፤ ዒቕሚ ተምሃራይ ዜም዗ን ዴማ ብተኸታታሊ ተፇትሽ (continuous
assessment) ክኸውን ናይ ግዴን'ዩ፡፡
ስለዙ ከምዙ ልዕል ክብል ዜተገልፀ እንተኾይኑ ዴማ ፇተና መፇራርሒ ምዃኑ ተሪፈ
እቲ ግቡእ እንታይነቱ ሒዘ መዕቀኒ ክእለት ተምሃራይ ክኸውን ይኽእል፡፡
እስከ ብዚዕባ ፇተና ሃናፂ ኣረኣእያ ኪፇጥሩ ዜኽእሉ ሓሳባት ክንውከስ፡-
ርክብ መምህርን ተምሃራይን ተስተምህሮ ተኮር ክኸውን ይግባእ፣
ፇተና ፌልጠት ተምሃሮ መሰረት ዜገበረ ክኸውን ይግባእ፣
ፇተና ክእለት ተምሃሮ ንምምሕያሽ ዜሕግዜ ክኸውን ኣለዎ፣
ተምሃሮ ባህረን እንታይነትን ፇተና ክፇልጡ ምግባር፣
125
ተምሃሮ ዜተፇላለዩ ዒይነታት ፇተና ክፇልጡን ክቕርበሎምን የዴሊ፣
ፇተንቲ ብቕዒትን ስልጠናን ፇተና ክህልዎም ይግባእ፣
ውፅኢት ፇተና ከይዯንጏየ ኣብ እዋኑ ክምለሰሎም ይግባእ፣
መምህራን ብግልፂ መልሲታት ፇተና ክነግሩ፣ ሃነፅቲ ርኢቶታት ክህቡ ይግባእ፡፡

ካብ እዝም ዜሓበርናዮም ነጥቢታት እንታይ ተረዱእኹም?


ካብዙ ንላዕሊ ዜተ዗ር዗ሩ ነጥቢታት ጥዐይ ፇተና ኪህሉ ዜሕግዘን ኣብ ውሽጢ
ስነኣእምሮ ተምሃሮ ኣሉታዊ ፅዕንቶ ካብ ምፌጣር ኣለቒቖም ውፅኢታዊ ከይዱ ትምህርቲ
ንኽዒስል ረብሓ ኣለዎም፡፡
ብተለምድ መዕቀኒ ክብዯት ኪሎ ግራም እንተኾይኑ፣ መዕቀኒ ፌልጠት ተምሃሮ ዴማ
ፇተና'ዩ፡፡ ፇተና ብቕዒት ተምሃሮ ብምግንዚብ ውሳነ ምሃብ ማለት'ዩ፡፡ እዙ ውሳነ ዴማ ነናይ
ዕለቱ ተስተምህሮ ቋንቋ ብቕዒት ብምክትታል ውፅኢት ምሃብ ማለት ክኸውን ይኽእል፡፡
ፇተና ክእለት ተምሃሮ መገመቲ፣ ብቁፅሪ ዜግለፅ፣ መንነት፣ ዴሕሪ ባይታ ተፇታኒ፣
ብቕዒትን መጣኒነትን ፇተና ወ዗ተ. ኣብ ግምት ዗እተው'ዩ፡፡

 ፇተና ቋንቋ ንምንታይ ንፌትን?

ቤችማን (199ዏ) እንትገልፅ ሓዯ ፌፃመ ኣመልኪቱ ውሰነ ንምሃብ፣ ብቕዒት ቋንቋ፣

መይላ ኣማህራ፣ ክእለት ተምሃሮ ንምርዲእ፣ ብቕዒት መረጋገፂ ንምሃብ፣ ብሓፇሻ ብዚዕባ'ቲ
ዜውሃብ ትምህርቲ፣ መምህር፣ ተምሃራይ ወ዗ተ. ኩነታት ንምፌላጥ፤ መይላ መምሀሪና
ንምቕያር ኮነ ንምምሕያሽ ኢና ንፌትን፡፡
ቅዴሚ ኩሉ ንምንታይ ንፌትን ምዃና ምፌላጡ ኣገዲሲ'ዩ፡፡ ኮይኑ ግና ተምሃሮ ኣብ
ትምህርቲ ቋንቋ ዗ርኢይዎ ምዕባለ (ምምሕያሽ) ንምፌላጥ ተኸታታሊ ፇተና እንተሃብና'ኳ ኣብ
ልዕሊ ፇተና ፇተና ብምብዚሕ ዗ሕዴሮ ኣሉታዊ ፅዕንቶ (ፀገም) ኣቐዱምካ ምርዲእ የዴሊ፡፡

 ፇተና ኣመልኪቱ ዜወሃብ ርኢቶታት ብመንፅር ኣረኣእያ ቋንቋ እንታይ ይመስለኩም?

ፇተና ቋንቋ ኣመልኪቱ ብዘሓት ርኢቶታት ኣለው፡፡ ንኣብነት ስነመዋቅራውያን ከምዙ

ይብሉ፡፡ ፇተና ኣብ ቋንቋ ስርዒት (ስዋስው) ዜጠመተ ክኸውን ኣለዎ እንትብሉ፤ ስዒብቲ

126
ምትእትታውያን ዴማ ፇተና ኣብ ቋንቋ ሰዋስው ዗ዴሀበ ዗ይኮነስ ቋንቋ ዜርርብ ብምዃኑ ኣብ
ክእለት ምትእትታው ዗ዴሀበ ክኸውን ይግባእ'ዮም ዜብሉ፡፡ ብኣንፃሩ ዴማ ዜተሓናፇፀ
(ዜተዋዯዯ) ኣቀራርባ ዗ስጉሙ ዴማ ኣርባዕቲኦም ክእለታትን ካልኦት ፌልጠት ቋንቋን
ኣመጣጢንካ ምቕራብ ከም዗ዴሊ ይሕብሩ፡፡

ፇተና ከመይ ዒይነት ትሕዜቶታት ክህልውዎ ይግባእ ትብሉ?

ስለዙ እቲ ዗በናይን ተቐባልነት ዗ለዎን ዜተፇላለዩ ዒይነታት ፇተና (ሓቂ፣ ሓሰት፣

ምረፅ፣ ክፌቲ ቦታ ምላእ፣ ኣዚምዴ፣ ፀሓፌ፣ ግለፅ፣ ተዚረብ፣ ምልልስ፣ ክትዕ፣ ምሉእ ሓሳብ
መስርት፣ ዒንቀጽ ፌለ፣ ቅዯም ሰዒብ ፌለ፣ ወ዗ተ. ዜብሉ) ተጠቒምካ ዜተውፃእፀአ ሜላ
ተጠቒምካ ኩሉ ተንከፌ ፇተና ምዴላው ተመራፂ'ዩ፡፡

 ፇተና ቋንቋ እንታይ ረብሓ ኣለዎ?

ፇተና ቋንቋ ብዘሕ ረብሓ ከም዗ለዎ ሙርሲያ (1991) ንባችማ (199ዏ)ን ከምዜስዕብ ይገልፁ፡፡
ንሳቶም ዴማ፡-

ሀ. ንትምህርታዊ ትልሚ፡- ንብቕዒት ትልሚ ትምህርቲ ንምምፃእ፣ ቀፃልነት

ንምምፃእ፣ ንውሳነን ንግምገማን ዜሕግዘ መረዲእታታት ንምትእኽካብ፣ ከይዱን
ኣቐን ትምህርቲ ንምፌላጥ ወ዗ተ. ረብሓ አላዎ፡፡
ለ. ንምምሕዯራዊ ተግባር፡- ከይዱ ምምሕዲር ትምህርቲ ንምፌላጥ፣ ኣብ ሓዯ ቦታ
ንምምዲብ፣ ዕብየትን ምስክር ወረቐት ንምሃብ፣ ካብ ተሓታቲ ንምዴሓን፣ ዗ፇር
ዕዮኻ ንምውፃእ፣ ዯንብን ስርዒትን ንምፌፃም ወ዗ተ. ይሕግዜ፡፡
ሐ. ንዕዮ ተስተምህሮ፡- ዴኽመትን ጥንካረን ተምህሮ ብምፌላጥ መረዲእታ (ወረቐት
ምስክር) ንምሃብ፣ ሪኢቶ ንምሃብን ንምቕባልን፣ ንገዚእ ርእሳኻ ንምፌታሽ፣ ብሓፇሻ
ኣብ መንጎ መምህር፣ ተምሃራይን መሪሕ ትምህርትን ዗ሎ ዜምዴና ንምፌታሽ
ይሕግዜ፡፡
መ. ንዕዮ ምርምር፡- ሓዯ ዕዮ ምርምር ንምስላጥ፣ ነቲ ፅንዒት፣ ተሳተፌቲ'ቲ ፅንዒት
(ተፀናዕቲ) ብሓፇሻ ንገምጋም ቅዯም ሰዒብ፣ ከይዱ፣ ውፅኢት፣ ወ዗ተ. ምርምር
ይሕግዜ፡፡

127
ረ. ብዚዕባ ተምሃሮ ውሳነ ንምሃብ፡- ዴሕሪ ሓዯ ትምህርታዊ ከይዱ ተምሃራይ
ይሕለፌ'ድ ወይስ ካሊእ ኢልካ ንምውሳን የዴሊ፡፡
ሰ. ብዚዕባ መምህራን ውሳነ ንምሃብ፡- መምህራን ንምቁፅፃር ብቐዲምነት ፇተና ምፌታን
ይካኣል፡፡ ብተወሳኺ ብቕዒት መምህራን ንምርግጋፅ ዜካየዴ ስርዒት ተፌትሽ'ዩ፡፡

ካብ ሀ-ሰ ዜተ዗ር዗ሩ ረብሓታት ፇተና ተረዱእኹመድ? ተወሳኺ ነጥቢታት ፀሓፊ፡፡


ቅዯም ሰዒብ ኣዋህባ ፇተና ከመይ ንቆፃፀር?
ፇተና ብሃበ ተረኽበ ዜሳለጥ ንጥፇት ኣይኮነን፡፡ ስርዒትን ቅዴም ሰዒብን ክህልዎ
ይግባእ፡፡ ስለዙህ ፇተና 3ተ ቅዯም ሰዒብ (ብርኪ) ኣለው፡፡ ንሳቶም ዴማ፡-

 1. ቁፅፅር ቅዴመ ፇተና? ኣብዙ ጊዛ እንታይ ይስራሕ ትብሉ? ፇተና ብዚዕባ ምህላው፣
መይላ ኣዋህባን ኣቀራርባን ፇተና፣ ብዚዕባ ኣተሓሕዚ ፇተናን ውፅኢቱን፣ ሕጊታት
ፇተና፣ ፇተና ምቕዲሕን መቕዴሒ ምዃንን ዗ምፀኦ ሳዕቤን ወ዗ተ. ግንዚበ ዜሰነቐ
ክፌሊ (ብርኪ) ቁፅፅር'ዩ፡፡
2. እዋን ፇተና? ኣብ እዋን ፇተና መምህር ኮነ ተምሃሮ እንታይ ይነጥፊ፡- ብዚዕባ
ትሕዜቶ ፇተና፣ ዒይነት ፇተና ኣቐዱሞም ዜተረዴእዎ ብምዃኑ ነቲ ፇተና ብግብሪ
ዜዒይሉ እዋን'ዩ፡፡ እቲ ፇተና ምስተነበ እርማት ወይከዒ ሓበሬታ ዗ጠቓልል ጊዛ
'ዩ፡፡ እዙ ጊዛ ንመምህር ኮነ ንተምሃራይ ኣዜዩ ጠቓሚ'ዩ፡፡
3. ዴሕሪ ፇተና? ኣብ እዋን ዴሕሪ ፇተና እንታይ ክንሰርሕ ይግባእ?፡- ፇተና ከይዯንጎየ
ብእዋኑ ምምላስ ዜህቦ ረብሓ ቅዴም ክብል ተሓቢሩ'ዩ፡፡ ፇተና ኣብ ኢዴ ተምሃሮ
ክሳብ ዗ይተመልስ እዋን ሓደሽ ምዃኑ ብምግንዚብ ጊዛ መዱብካ ኣብ ውሽጢ ክፌሊ
ምዜርራብ የዴሊ፡፡ ብተወሳኺ መልሲታት ፇተና ብትክክል ብምንፃር ጌጋታት
ከይህሉ ንተምሃሮካ ግልፂ (Transparent) ብምዃን እራማት ዜወበሉ ጊዛ'ዩ፡፡

ፅንዐነት ፇተና ቋንቋ ንኽይጓዯል እንታይ ክንገብር ይግባእ?

ውፅኢታዊ ፇተና ቋንቋ ጥንቃቐ ብዜተሳነየ መንገዱ ዜተዯለወ ክኸውን ይግባእ፡፡

ምምሕዴዲራዊ ቁፅፅር እንተ዗ይተጌሩዎ ፅኑዕነት'ቲ ፇተና ክጎዴል ይኽእል'ዩ፡፡ ሁግስ (1989፣
152-4) ቁፅፅር ፇተና ኣመልኪቱ ኣቓልቦ እዝም ዜስዕቡ ኣዴላይ ምዃኑ ይገልፅ፡፡ ንሳቶም
ዴማ፡-

128
ሀ. ናውቲ መፇተኒ፡-
- ሕትመት ብዜምልከት ካብ ጌጋ ዜፀረየ ምዃን፣
- ሓበሪ መልሲ ዗ይምህለው፣
- ተራ-ቁፅሪ ፇተና ተኸታተሊ ምዃን፣
- ሕቶታት ካብ ጌጋ ዜፀረዩን ንምምላስ ምቹውነቶምን ምርግጋፅ፣
- ዜተፇላለዩ መሳርሒ መፇተኒ ክእለታትን ፌልጠታትን ወ዗ተ. ዗ማልኡ ክኾኑ
ይግባእ፡፡

ለ. ፇተንቲ፡- ኩሎም ፇተንቲ ቅዴሚ ፇተና ነዝም ዜስዕቡ ረቋሒታት ክፇልጡ ይግባእ፡፡
- ስለ መምርሒታት ፇተና ኣቐዱሞም ምልምማዴ፣
- ምስዜዴመፁ ናውቲ መምሀሪ ምልላይ፣
- ምዴማፀ ንምፌታን ዒው ኢልካ ንምንባብ ምልምማዴ፣
- ቃል ፇተናታት ግልፂ ምዃኖም፣ እዋን ፇተና፣ ወ዗ተ. ክፇልጡ ይግባእ፡፡

ሐ. ተፇተንቲ፡- ሕዴሕዴ ተፇታናይ እንታይ ክሰርሕ ከም዗ለዎ፣ እንታይ ዒይነት ናውቲ

ከም዗ዴልይዎ፣ ምዴንጓይ እንታይ ሳዕቤን ከም዗ለዎ፣ ወ዗ተ.
ዜግልፁ፣ መምርሒታት ክፇልጥ ይግባእ፡፡

መ. መፇተኒ ክፌሊታት፡- መፇተኒ ክፌሊታት ሰላምን ፀጥታን ዜዒስሎም፣ እኩል

መፇተኒ ክፌልን መቐመጢን፣ እኹል ብርሃን ወ዗ተ.
዗ለዎም ምዃኖም ምርግጋፅ፡፡

ረ. ብመንፅር ምምሕዲር፡-
ተምሃሮ ሰዒቶም ኣኽቢሮም ንኽርከቡ፣
ዯንጉዮም ንዜመፁ መእንታን ተፇተንቲ ከይርበሹ ንበይንቶም ኣብ ካሊእ ክፌሊ
ክፌተኑ ምግባር፣
መንነት ተፇተኒን ስርዒት ኣቀማምጠን (Seating arrangement) ምርግጋፅ፣
ፇተንቲ ትኽክለኛ መምርሒ ክምውሃቦም ምጥጣሕ፣
ሕቶታት ፇተና ብዜምልከቶም ምብታን (ምብፃሕ)፣
ምስ ኣሰራርሓ ናውቲ መፇተኒ (ቴብ) ምልላይ፣

129
ዕዮታት ፇተና ኣብ ሰዒቱ ብሓንሳብ ምጅማሩን ምብቁዐን ምቁፅፃር ወ዗ተ.
ይግባኦም፡፡
እዝም ልዕል ክብል ዜተሓበሩ ኣብ እዋን ስሩዕ ፇተና ኣብ ልዕሊ ፇተና፣ ተፇታኒ፣
ትሕዜቶ ፇተና ወ዗ተ. ኪፌጠሩ ዜኽእሉ ጉዴለታት ካብ ብሐዙኡ ብልሓት ንምእላም ዗ኽእሉ
ቁፅፅራት ፇተና 'ዮም፡፡ ስለዙ ቁፅፅር እንትበሃል ንተፇተንቲ ተምሃሮና ጥራሕ ዗ይኮነስ
ንፇተንቲ፣ ንምምሕዯር፣ ነቲ ፇተና ንገዚእ ርእሱ፣ ንፇተና መዯላውቲ መምህራን ዜጥምቱ
ሓያሎ ተግባራት ከም዗ለው ዜጥቁሙና ነጥቢታት'ዮም፡፡
ብመንፅር መምህር እንትንዕ዗ብ ዴማ፣ ብ዗ሓት ነጥቢታት ክንውከስ ንኽእል፡፡ ካብቶም
ብዘሐት ዴማ ሓዯ ነጥቢ ጥራሕ ክነልዕል፡፡ መምህር ምዕሩይ ፇተና ከዲሉ ይግባእ፡፡ ምዕሩይ
ዜብል ቃል ሰፉሕ ወሰነ ትርጉም ክህልዎ ይኽእል፡፡ ኮይኑ ግን ፇተና ብዜምልከት ዕላማ
዗ለዎን ሽትኡ ክወቅዕ ዜኽእል ብመንፅር ዜተፇላለዩ ረቂሒታት ተፇትሹ ግቡእ ዜኾነ ፇተና፣
ማለት ክእለትን ስነ-ልቦናዊ ኣተሓሳስባ ተምሃሮ ዗ገና዗በ ፇተና ክነዯሉ ይግባእ እኒ ኪኒስ
(1989፣ 16) ብራውን (1994፣ 253-4)፡፡
ካብዙ ብምቕፃል ዴማ ልዕል ክብል ዜሓበርናዮም ረቊሒታት ፇተና ከምዙ ዜስዕብ
ክንገልፅ ክንፇትን፡፡

ሀ. ተተግባሪነት (Practicability)፡-
 ተተግባሪነት ፇተና እታይ ይመስለኩም? ምፌታን ፇተና ንተምሃሮ ጥራሕ ክኸውን
የብሉን፡፡ ተምሃሮ ቅዴሚ ኣብ ፇተና ምቕማጦም እቲ ፇተና ንገዚእ ርእሱ ክፌተን ኣለዎ፡፡
እዙ ኣበሃህላ እቲ ዜተዯለወ ፇተና ግቡእነቱ ኣቐዱምካ ክፌተሽ ኣለዎ፡፡

እቲ ዜዲሎ ፇተና ንተፇተንቲ ተምሃሮ ኣብ ግምት ዗እተወ፣ ቅዴም ክብል

ንዜተምሃሩዎም ትሕዜቶታት ዜዴህሰስ፣ መይላታት ፇተና ዗ማለአ ወ዗ተ. ፇተና ምዃኑ
ምርግጋፅ ይግባእ፡፡ ክእለት ተምሃሮ ብምግማት ዜለዒለን ዜተሓተት ክእለት ዗ለዎም ተምሃሮ
ከም዗ለው ብምግማት ሕቶታት ፇተና ቀለልቲን ከበዴቲን ትሕዜቶታት ዜፀመረ ምዃኑ
ምርግጋፅ ነቲ ፇተና ተተግባሪ ወይ ዴማ ግቡእነቱ ዜሓለወ ይግባሮ፡፡ (እዙ ተፇተንቲ-ተኮር
ግንዚበ'ዩ፡፡)

ለ. ተኣማኒነት (Reliability) ፡-
 130
ተኣማኒነት ፇተና ቋንቋ እንታይ ማለት እዩ? ተኣማኒነት ፇተና ዜዕቀን እቲ ፇተና
ቋሚን ውፅኢቱ ሓዯ ዒይነት ኮይኑ እንትርከብ'ዩ፡፡ ፇተና ዜተፇላለዩ ክእለታት
ከምዜፌትሽ ርደእ'ዩ፡፡ ተኣማኒነቱ ዜረጋገፅ ዴማ ብብቕዒት እንትዯሎ'ዩ፡፡ ነዙ
ንምርግጋፅ ነቲ ዜተዯለወ ፇተና ጎዯሎ ቁፅሪን ሙሉእ ቁፅሪን ዜኾኑ ነኒበይንቶም ኣብ
ክልተ ምኽፊል፡፡ ካውኡ ኣብ ክልተ ጉጅለ ተመቒሎም ንዜተቐመጡ ተመሳሳሊ ብቕዒት
዗ለዎም ተምሃሮ ሓዯ ክፌሊ ምፌታን፡፡ ኣብ ክልቲኦም ጉጅለታት ዜተመዜገበ ውፅኢት
ተመሳሳሊ እንተኾይኑ እቲ ፇተና ተኣማኒነት ዗ለዎ ምዃኑ ምርግጋፅ ይከኣል፡፡ ኮይኑ
ግን ብሰንኪ ክእለት ተምሃሮ ዗ይምምጥጣን፣ ጥዕና፣ ተበግሶ፣ ፀገም፣ ኣሉታዊ ፅዕንቶ
ወ዗ተ. ተጓንፍታት ውፅኢት ክልቲኦም ጉጅለ ክፇላለ ከምዜኽእል ተረዱእኻ ነዝም
ተለዋወጥቲ (Variables) ኣብ ትሕቲ ቁፅፅር ምውዒል የዴሊ፡፡ /እዙ ዴማ ፇተና ተኮር
ቁፅፅር'ዩ፡፡/

ሐ. ፅኑዕነት (Validity)፡- ፅኑዕነት ፇተና ዜበሃል መምህር ኣብ ውሽጢ ክፌሊ

዗ምሃሮም ኩሎም ትሕዜቶተት ትምህርቲ ዘርያ መለሽ ዜሽፇነን ዜጠመተን
ምዃኑ ዜገልፅ ኣምር'ዩ፡፡ ፅኑዕነት ብትሕዜቶ፣ ብኣወፃፅኣ ሕቶ፣ ብውቕሪ'ዩ
ዜዕቀን፡፡ (እዙ ዴማ ትሕዜቶ ተኮር ክበሃል ይከኣል፡፡)

4.1.1. ምፌታን ክእለታት


ክእለታት ከመይ ንፌትን?
ፇተና ተኸታታሊነት ዗ለዎም ክፌሊታት ዜሓ዗'ዩ፡፡ ክፌሊ (ትሕዜቶ) ሓዯ ፇተና ሓዯ
ዜተወሰነ ግብሪ ንምፌታሽ ዗ኽእል ዕላማ ኣለዎ፡፡ እዝም ትሕዜቶታት ዴማ ሕዴሕዴ
ክእለታትን ንኡሳን ክእለታትን ምዃኖም ምግማት ኣይኸብዴን፡፡
ኣብ እዋን ፇተና ክእለታት ቋንቋ ንምዴማፅን ንመዯረን (ዜርርብ) ግቡእ ጠመተ
ተኸሊኦም ከምዜነበሩ ሓዴ ሓዯ ምሁራት ቋንቋ ይዚረቡ፡፡ ኣብ እዋን ትምህርቲ እንተኾነውን
ንኹሎም ክእለታት ማዕረ ጠመተ ከም዗ይነበሮም ተመልኪትና ኢና፡፡ ስለዙ ፇተና ቋንቋ
እንትንብል ክእለት ምዴማፅን ምዜራብን ከምዜሓውሰ ክንዜንግዕ የብልናል፡፡
ብተለምድ ክእለታት ፇተና ፅሑፌ ተኮር'ዩ፡፡ መምህራን ንተምሃሮኦም ዜፇትንዎም
ብፅሑፌ ጥራሕ'ዩ፡፡ ኮይኑ ግን ካብ መንጎ ክእለታት ቋንቋ ቃላዊ ሕቶታት ዜሓዘ ክእለት
ምዴማፅን ምዜራብን ዜፌትኑ ክርስዐ የብሎምን፡፡ እምበኣር ከስ ክእለታት ከመይ ከምንፌትን
ሓዯ ብሓዴማ ክንሪኦም፡፡

131
ሀ. ምፌታን ክእለት ምዴማፅ

 ክእለታት ምዴማፅ ከመይ ንፌትን?

ክእለት ምዴማፅ ካብ ክእለት ምዜራብ ነፂልካ ምፌታን ዜከኣል ምዃኑ ዗ይተረዴኡ

ሰባት ክህልው ይኽእሉ'ዮም፡፡ ምኽንያቱ ምዜራብን ምዴማፅን ሓቢሮም ዜኽሰቱ'ዮም ካብ ዜብል
ሓሳብ ዜተበገሰ'ዩ፡፡ ኮይኑ ግን ምዴማፅ እንትበሃል ካብ ሬዱዮ፣ ትምህርታዊ ገለፃ፣
ብዜተፇላለዩ ፇነወ ዴምፂታት ዜዴመፁ ናውቲ ምፌታን ይከኣል'ዩ፡፡ ምዴማፅ ከም ምንባብ
ተቐባሊ ክእለት ስለዜኾነ መምህር መይላ ፇተና ንባብ ተኸቲሉ ምፌታን ይኽእል'ዩ፡፡ ካብዙ
ብተወሳኺ ቃላዊ ሕቶ ተጠቒምካ ብቕዒት ምዴማፅ ተምሃሮ ምርግጋፅ ወይ ዴማ ምፌታን
዗ፀግም ኣይኮነን፡፡
ቅዴም ክብል ብሓፇሻ ትሕዜቶታት ትምህርቲ ዜሸፌን ፇተና ብምዴላው ፅንዐነት ፇተና
ምሕላው ከምዜከኣል፤ ከምኡ'ውን ውፅኢቱ ዗ይቅቀያየር ፇተና ብምንታይ ተኣማኒነቱ ምሕላው
ከምዜከኣል ንምግላፅ ፇቲና ኔርና፡፡ ስለዙ መእንታን ፅነ-ዕነትን ተኣማኒነትን ፇተናና ከይጓዯል
ክእለታት ምዴማፅ'ውን ኣብቲ ነዲልዎ ፇተና ክነካትቶም ይግባእ፡፡ ከመይሲ ክእላት ፇተና
ዜረሰዒ ፇተና ቋንቋ ፅኑዕነቱ ዜሓለወ ፇተና ክኸውን ዗በት'ዩ፡፡
ስለዙ ትሕዜቶ ፇተና ዗ማልኡ ሕቶታት ስሩዕ ወይ ዗ይስሩዕ ፇተና ምዴማፅ ኣዲሊኻ
ምፌታን ይከኣል፡፡

ለ. ምፌታን ክእለት ዜርርብ

 ክእለት ዜርርብ ከመይ ንፌትን

መብዚሕትኡ እዋን ክእለታት ምዴማፅን ዜርርብን ኣይፇላለዩን፡፡ ብዜበለፀ ዴማ ኣብ

ፇተና ዜርርብ ክእለት ምዴማፅ ኣይተርፌን፡፡ ዜርርብ ብቓል ንምፌታን ግብሪ ምዴማፅ
ምህላው ናይ ግዴን'ዩ፡፡ ምኽንያቱ ሓታቲ እንትሓት መሊሲ ውሃቢ ምዴማፁ ኣየጠራጥርን፡፡
ኣዲሚፁ ግብረ-መልሲ ብዜርርብ ኣቢሉ ክምልስ'ዩ ትፅቢት ዜግበር፡፡ ከምኡ'ውን ዜርርብ ምስ
ንባብ ዜመሳሳል ዒው ኢልካ ኣብ ምንባብን፣ ኣብ ምዜራብን ዗ሎ ኣወፃፅኣ ዴምፂ፣ ፀቕጢን
ኣቀያይራ ዴምፅን ተመሳሰሊ'ዩ፡፡ ዜርርብ ንምፌታን ብኣብ዗ሓ ምሁራት ተቐባልነት ዗ለዎም
ናውቲ ስእላዊ ሓበሬታት፣ መዯረ፣ ቃለ-ምልልስ፣ ክትዕ፣ ዜርርብ፣ ወ዗ተ ዜተፇላለዩ

132
ትምህርታዊ ገለፃታት ወይ ዴማ ሬኢቶት ንኽገልፁ ብምዕዯም ክእለት ዜርርብ ምፌታን
ይከኣል'ዩ፡፡ ካብዙ ብተወሳኺ ዜርርብ ንምፌታን ምስጋና፣ ሕቶ፣ ሪኢቶ፣ ወ዗ተ. ምሃብ፤
ስምምዕነት፣ ዴልየት፣ ወ዗ተ. ምግላፅ፤ ይቕሬታ፣ ምሕታትን፣ ሓበሬታ፣ ቅሬታ፣ ወ዗ተ.
዗ኣመሰሉን ምፌታን ከምዜከኣል ምሁራት ቋንቋ ይምዕደ፡፡

ሐ. ምፌታን ክእለት ንባብ

 ክእለት ንባብ ከመይ ንፌትን

ክእለት ንባብ ንምፌታን ብርኪ ተምሃራይ ምግንዚብ ይግባእ፡፡ ምኽንያቱ ብመልክዕ ንባብ
ዜቐርብ ትሕዜቶ ዜወዯቦም ቃላት ምስ ፌልጣትን ዒቕምን ተምሃሮ ዜተመጣጠኑ ክኾኑ
ይግባእ፡፡
ምፌታን ንባብ ከም'ቲ ዜተለምድ ሓዯ ዜነበብ ኣሃዴ (Text) ኣምፂእኻ ኣንቢብኻ ናይ
ምርዲእ ሕቶታት ኣዲሊኻ ምፌታን ይከኣል'ዩ፡፡ ብተወሳኺ ይበል ዗በለ ንባብ መሪፅካ ቃላት፣
ስርዒተ-ነጥቢ፣ ኣዋዴዲ ሓሳባት፣ መልእኽቲታት ወ዗ተ. ምሕታት፡፡ ኣብ እዋን ሕቶ ዴማ
ገሊኦም ብጏስጓስ፣ ግርፉ፣ ዐምቀት፣ ወ዗ተ. ንባብ ተጠቒምካ ዜምለሱ ሕቶታ ክኾኑ
ምስትውዒል፡፡ ካብ ሓዯ ፅሑፌ ዜተፇላለዩ ኣባህላታት፣ ምሳሌታት፣ ፇሊጣዊ ዜርርባት፣
ኣዋዲዴባ ሓሳባት ወ዗ተ. ምፌተን ይካኣል፡፡ ፇተና ንባብ ሓቂ/ጌጋ፣ ኣቃደ፣ ቃላት፣ ምሉእ
ሓሳባት፣ ስእላዊ ሓበሬታታት፣ ምረፅ፣ ባድ ቦታ ምላእ ወ዗ተ. ዒይነት ሕቶታት ብምዴላው
ምፌታን ከምዜከኣል ሄቶን (199ዏ) ይገልፅ፡፡

መ. ምፌታን ክእለት ፅሕፇት

ክእለት ፅሕፇት ንምምሃር ካብ ካልኦት ክእለታት ዜዚየዯ ፃዕሪ ከምዜሓትት ዜዜካር'ዩ፡፡
ፅሕፇት ካብ ካልኦት ክእለታት ፌሉይ ዗ብሎ ሰዋስው ቋንቋ፣ ስርዒተ ነጥቢ፣ ስነ-ኣገባብ ስሩዕ
ቋንቋ፣ ወ዗ተ. መሰረት ጌርካን እናተኸታተልካ ስለዜፀሓፌ'ዩ፡፡ ብኡ ልክዕ ዴማ ንፇተና ፅሕፇት
ምስትንታን ይግባእ፡፡ ፇተና ፅሕፇት ነዝም ዜስዕቦ ክሕዜ ይኽእል፡፡ ንሳቶም ዴማ፡-
ምስጋና፣ ኣረኣእያ፣ ስምምዕነት፣ ወ዗ተ. ብፅሑፌ ምግላፅ፣
ሓበሬታ ምምንጫው፣
ኣዴራሻ፣ ዜተሓበሩ ርእሲታት፣ ወ዗ተ. ብፅሑፌ ምንገር፣
ሓፂር ዴርሰት ክፅሕፈ ምሕታት፣

133
ንዜቐረበ ፅሑፌ ብሓፂሩ ኣዋዱድም ከቕርቡ ምንጋር፣
ናይ ሓዯ ፅሑፌ ጌጋ ኣሪሞም ከምእንዯገና ፅሒፍም ከቕርቡ ብምሕታት፣
ዜተፇላለዩ ቅጥዑታት፣
ዜተፇላለዩ መልመዱታት ፅሕፇት ምፌታን፣
ዒርሰ ህይወት ታርክ፣ ወ዗ተ. ብፅሑፌ ኣዋዱድም ከቕርቡ ብምዕዲም ፅሕፇት
ምፌታን ይከኣል፡፡
ከም ኣገላልፃ ሄቶን (199ዏ) ኣብ ክፌሊ ዜወሃቡ ማስታወሻታት (Notes) እግረ-
መንገዱኻ ክእለት ፅሕፇት ንምዕላም (ንምፌታን) ጠቐምቲ'ዮም፡፡ ብሓፇሻ ብፇተና ፅሕፇት
ኣቢልካ ኣጠቓቕማ ቋንቋ፣ ክእለት ኣፀሓሕፊ፣ ኣገላልፃ ትሕዜቶ፣ ብልሓት ኣፀሓሕፊ፣ ዏውዱ
መሰረት ዜገበረ ፅሕፇት፣ ዴርሰት፣ ወ዗ተ. ዜምልካት ፇተና ፅሕፇት ምዴላው ይካኣል፡፡

ረ. ምፌታን ሰዋስው
ፌልጠት ሰዋስው ምፌታን ምስ ኩሉም ክእለታት እንትነፃፀር ብብዘሓት መምህራን
ተመራፂ ይመስል፡፡ ብሓዯ ወገን ምዴማፅን ምዜራብን ካብ ምፌታን ስርዒት ቋንቋ ምፌታን
ይሓይሽ ዜብል ዑባራ ሓሳብ፤ ብኻልእ መዲይ ዴማ ሕቶታት ንምዴላው ምቹው ብምዃኑ 'ዩ
ዜብሉ ብዘሓት'ዮም፡፡ ዜኾነ ኾይኑ ግና ምስ ኩሎም ክእለታት ኣመጣጢንካ ምፌታኑ ዜፅላእ
ኣይኮነን፡፡ ኣብ እዋን ፇተና ዴማ ቃላት፣ ስርዒተ ነጥቢን ሰዋስዋዊ ስርዒት'ቲ ቋንቋን ዜሓቱ
ሕቶታ ብምዴላው ምፌታን ይከኣል፡፡

ሰ. ምፌታን ቃላት
ቃላት ንምፌታን ብመፇለምታ ንኣመራርፃ ቃላት ብቁዕ ጠመተ ምሃብ የዴሊ፡፡ ቃላት
ምፌታን ዜከኣል “ዕሽኽ ብዕሾኽ …” ከምዜበሃል ኩሉ ካብ ምንባብ ዜወፁ ቃላት ክኾኑ
ይግባእ፡፡ ቃላት እንትንፇትን ነፅላ ቃላት፣ ዴርብ ቃላት፣ ዗ይቢያዊን ፇሊጣዊን ኣ዗ራርባታት፣
ወ዗ተ. እናዚነቕና፣ ፌትሒት ምምስሳልን ምፅራርን፣ ፌካሬያዊን እማሬያዊን ፌትሒት፣
ዏውዲዊ ፌትሒት፣ ማሕበራዊ ፌትሒት፣ ወ዗ተ. ቃላት ብመልክዕ ክፌቲ ቦታ ምላእ፣
ኣመሳስል፣ ምረፅ፣ ሓቂ/ጌጋ፣ ፌታሕ/ፀሓፌ/፣ ወ዗ተ. ብዜብሉ ቅጥዑታት ምፌታን ይከኣል፡፡

ሸ. ምፌታን ስነፅሑፌ
ስነፅሑፌ እንትንብል ትሕዜቶታት ልቦለዴ ወይ ዴማ ፇጠራዊ ፅሑፊት ማለት'ዩ፡፡
ትሕዜቶ ስነፅሑፊት ተምሃራይ እናዋ዗ዩን እናሕዯሱን ጥበብን ክእለትን ቋንቋ ዗ዕትሩ

134
ትሕዜቶታት ብምዃኖም ኣብ ትምህርቲ ቋንቋ ዜለዒለ ኣበርክቶ'ዩ ዗ለዎም፡፡ ብፌላይ ክእለታት
ቋንቋ፣ ቃላት፣ ሰዋስው፣ ስርዒተ ነጥቢ፣ ወ዗ተ. ንምሃር ዗ኽእል ጉባኤ ጥበባት ምዃኖም ኣብ
ዜሓለፈ ርእሲታት ዗ቲናሎም ኢና፡፡
ስለዙ ስነፅሑፌ ንምፌታን ጭብጢ (መልእክቲ'ቲ) ልቦለዴ፣ ባእታታት ልቦለዴ፣ ቃላት፣
ስርዒተ ነጥቢ፣ ወ዗ተ. ምፌታን ንኽእል፡፡ ብሓፇሻ ንዜተፇላለዩ ኣንቢብካ ናይ ምርዲእ ሕቶታት
ንምፌታን ብምምራፅ እግረ መንገዴና ስነፅሑፊዊ ትሕዜቶ ዗ለዎም ሕቶታት ክነዯሉ
ከምንኽእል ኣብዙ ዗ፇር ዜተዋፇሩ ምሁራት ይገልፁ፡፡

4.1.2. ሓፇሻዊ ፇተና ቋንቋ

ፇተና ቋንቋ ተምሃሮ ንዜተወሰነ እዋን ዜተዯለወሎም ትምህርቲ ቋንቋ እንትዚ዗ም
ኣርባዕቲኦም ክእለታትን ፌልጠታትን ቋንቋ ብትኽክል ምጭባጦምን ዗ይምጭባጦምን
ንምርግጋፅ ዜሕግዜ መንገዱ'ዩ፡፡
ፇተና ቋንቋ፣ ትምህርቲ ቋንቋ ዒላማኡ ተኸቲሉ በትኽክል ምክያደ ወይ ዗ይምክያደ
ንምፌለጥ ሓገዜ ይገብር፡፡
መምህር ክእለት ቋንቋ ተምሃሮ ኣባይ ብርኪ ከም዗ሎ ዜፇልጠሉን በቢእዋኑ ዜገብሮ
ፃዕሪ ውፅኢት ምምዜጋቡን ዗ይምምዜጋቡን ዜርዯኣሉ ሓዯ መንገዱ'ዩ፡፡
ፇተና ቋንቋ ኣካል ስርዒተ ትምህርቲን፣ ከይዱ ትምህርቲ ዜሕግዜን ልዕሊ ምኳኑ
ኣብ መንጎ ቤት ትምህርቲ፣ ተምሃሮን ወለዱን ዗ሎ ርክብ ንኽቀራረብ ዜሕግዜ
ንጥፇት'ዩ፡፡

ፇተና አመልኪቱ ሃሮልዴ ማዴሰን (1983) ከምዙዜስዕብ ይብል፡-

ፇተና ተምሃሮ ፌልጠት ቋንቆኦም ንኸማዕብሉ ዜሕግዜ መሳርሒ ማለት'ዩ፡፡
ፇተና ኣብ መርሃ ትምህርቲ ዜተሓበረ ሓፇሻዊን ዜርዜር ዕላማን ክንዯይ ዜኣክል
ግብራዊ ከምዜኾነ ንምርግጋፅ ይሕግዜ፡፡
ፇተና ንምምሕያሽን ንምምዕበልን ዗ለዎ አስተዋፅኦ ኣዜዩ ዜለዒለ'ዩ፡፡
ፇተናታት ብግቡእ እንዴሕር ተገምጊሞም ግብራዊነትን ግብኡነትን ናውቲ መምሀሪ
ከምኡውን ውፅኢት መይላ መምሀሪ ንምፌታሽ (ንምግምጋም) ይሕግዘ፡፡

135
ተምሃራይ ሰጥለጥኢሉ ትምህርቲ ንኽከታተል ይሕግዜ ኩሉ ዒይነት ፇተና ግና ሓዯ
ዒይነት'ዩ ማለት ኣይኮነን፡፡ ንኣብነት ፇተና በኽልተ ከፉልካ ምርኣይ ይከኣል፡፡
1. ስርዐን
2. ዗ይስርዐን
- ዗ይስሩዕ ፇተና፡- መምህራን ቋንቋ ዗ዯልውዋ ናይ ክፌሊ ፇተና (Classroom test) 'ዩ፡፡
ብሓዯ መምህር ዜዯሎን ዜትግበረን'ዩ፡፡
- ስሩዕ ፇተና (Standard test) ፇልይ ብዜበለ መንገዱ ተመኩሮ ብ዗ለዎም ሰብ ሙያ
ትምህርቲ ዜዯሎን ዯረጃኡ ዜሐለወን ፇተና'ዩ፡፡
- ነዊሕ ልምዱ (ተመኩሮ) ብ዗ለዎም ሰብ ሙያ ፇተና ኣቢሉ'ዩ ዜዯሎ፡፡ ኣብነት
ዩኒቨርሲቲ ዗ዯልዎ ናይ ስራሕ መቑፀሪ፣ ፇተና፣ ሚኒስትሪ ፇተና ወ዗ተ

4.1.3. ዕላማ ፇተናታት ቋንቋ

 ዕላማታ ፇተና ቋንቋ እንታይ እዩ ትብሉ?

- ፇተና ቋንቋ ምስ ዕላማ ትምህርቲ ሓቢሩ ዜኸይዴ ክኸውን ይግባኣ፡፡ ነዙ ዴማ'ዩ

ፇተናታት ዕላማ ትምህርቲ ቋንቋ ኣብሽትኡ ምብፅሑ መረጋገፂ'ዮም ዜበሃል፡፡
- ፇተና ንፌትን ዜተፇላለዩ ክእለታት ምምሃር ቋንቋ ኣፅጋቢ ውፅኢት ወይ ዴኸመት
ንምፌታሽ 'ዩ፡፡
ስለዙ ፇተና ቋንቋ ካብ ዜወሃበሎም ቀንዱ ቀንዱ ዕላማታት፡-
1. ቅዴመ ክእለት ንምዕቃን
2. ዜተበፅሐ ብርኪ /ዯረጃ/ ንምዕቃን
3. ክእለት ንምዕቃን
4. ጥንካሬን ዴኽመትን ንምዕቃን
- ፇተና ቋንቋ፡-
ሀ. ካብ መንጎ ተምሃሮ ፌሉይ ፃዕሪ ዜገብሩ ንምፌላይ ይሕግዜ፣
ለ. ተምሃሮ እንታይ እንታይ ከምዜኽእሉን ከም዗ይኽእሉን ብምዜር዗ር ጉዴለታት
ይሕብሩ/ይጥቁሙ/፡፡
ሐ. ጥንካረን ዴኽመትን ንምፌላይ ይሕግዘ
መ. ከይዱ ምምሃር ምስትምሃር ቋንቋ ንምምራሕን ንምንቕቃሕን ይሕግዜ፡፡

136
4.1.4. ዒይነታት ፇተና ቋንቋ
 ዒይነታት ፇተና ቋንቋ ክትዜርዜሩ'ድ ትኽእሉ?

ክእለት ቋንቋ ንምዕቃን ዜተፇላለዩ ምሁራት ዜተፇላለዩ ዒይነታት ፇተና ከም዗ለው

ይዚረቡ፡፡ መብዚሕትኦም ዜስማማዕሉ ዒይነታት ፇተና ቋንቋ ብ4 ይክፇሉ፡፡

ሀ. ቅዴመ ክእለት መዕቀኒ ፇተና /Aptitude test/

 ቅዴመ ክእለት መዕቀኒ ፇተና እንታይ ማለት'ዩ?

እዙ ፇተና ኣቐዱሙ ዜተውሃበ ትምህርቲ ኣብ዗ይብሉ፣ ሓዯ ዜተዲለወ ትምህርቲ

ተምሃሮ ክመሃርዎ ይኽእሉ'ድ ወይስ ኣይኽእሉን ንዜብል ንምፌላጥ ዜሕግዜ ፇተና'ዩ፡፡ እዙ
ፇተና ቅዴመ ክእለት ተምሃሮ ንምልካዕ ጠቃሚ መሳርሒ'ዩ፡፡ ግልጋሎቱ ተምሃሮ ቅዴም
ክብል ዜተምሃሩዎ ንምዕቃን ኣይኮነን፡፡ ናይዙ ፇተና ተግባር ተምሃሮ ንኽመሃሩ ዗ለዎም
ክእለት ምዕቃን'ዩ፡፡ እዙ ከምሮቦርት ላድ /1964/ ገለፃ፡- ዜሕቱላትን ቕልጥፊትን ተምሃሮ
ብምፌላይ ብ዗ለዎም ብርኪን ፌልጠትን ንምፃኢ ንምምሃር ዗ለዎም ክእለት ብጉጅለ ንምፌላይ
/ንምምዲብ/ ዗ኽእል ፇተና'ዩ፡፡ ብሓፇሻ ቅዴመ ክእለት መዕቀኒ ፇተና ተምሃሮ በቢኽፌሎምን
በቢዯረጃኦምን ንምምዲብ ኮነ ፅቡቕ ውፅኢት ክረኽቡ ይኽእሉ ንዜበሃሉ ንምልልላይ /ንምፌላይ/
ዒቢይ ግድ ኣለዎ፡፡

ለ. መዕቀኒ ብርኪ/ዯረጃ/ ፇተና (Proficiency test)፡-

 መዕቀኒ ብርኪ ፇተና እንታይ ማለት'ዩ?

መዕቀኒ ብርኪ ፇተና ካብ ዜተፇላለዩ ትካላት ትምህርቲ ንዜመፁ ተምሃሮ ዗ለዎም

ብርኪ ትምህርቲ ቋንቋ ንምፌላጥ ዜወሃብ ዒይነት ፇተና'ዩ፡፡ እዙ ፇተና ናይ ክእለት ፇተና
ይኩንበር ተምሃሮ ናይግዴን ስርዒተ ትምህርቲ ተዲሊዩሎም ኣብ ውሽጢ'ቲ ቤት ትምህርቲ
ተረኺቦም ብመሰረት ስርዒተ ትምህርቲ ዜተኸታተሉ ዗ይኮነስ ብውልቀ/ብግሊ/ ቋንቋ ተማሂሩ
ንዜመፀን ሕዙ ዗ለወሉ ብርኪ ክእለት ቋንቋ ክንዯይ ዜኣክል ነቲ ቋንቋ ከምዜፇልጦ ንምርግጋፅ
ዜወሃብ ፇተና'ዩ፡፡

- ብውልቀ ፃዕሪ ነቲ ቋንቋ ተማሂሮም ኣንትፇተኑ ብርኪ መዕቀኒ ፇተና ይበሃል፡፡

137
- ተምሃሮ ክእለቶም ብምፌታን ኣብ ዜተፇላለዩ ክፌሊታት ንምምዯብ የኽእል፡፡
- ኣብዙ ጊዛ ተምሃራይ ሓሊፈ ወይ ወዱቑ ንምባል ኣይከኣልን፡፡
- እዙ ፇተና ስልጠና ተምሃሮ ኣብ ግምት ከየእተወ ክእለት ቋንቋ ንምልካዕ ዜሕንፀፅ
ፇተና'ዩ፡፡
ሐ. መዕቀኒ ክእለት ፇተና /Achievement Test/

 መዕቀኒ ክእለት ፇተና እንታይ ማለት'ዩ?

ክእለት መዕቀኒ ፇተና ኣብ ዜተፇላለዩ ትካላት ትምህርቲ ዗ለው ተምሃሮ ኣብ ሓዯ

እዋን ብሓበር ዜወሰዴዎ ፇተና'ዩ፡፡ ነዙ ዜተዯለወ ትልሚ ትምህርቲ ይህሉ'ዩ፡፡ በዙ ዜተወሰነ
እዋን ትምህርቲ ዜተዯለወ ፕሮግራም ትምህርቲ እቶም ተምሃሮ ክንዯይ ዜኣክል
ከምዜመለኽዎ/ከም዗ፅንዕዎ/ ንምፌላጥ ዜወሃብ ፇተና'ዩ፡፡
ስለዙ ተምሃሮ ንዜተወሰነ እዋን ኣብ ውሽጢ ክፌሊ ቋንቋ ምስተምሃሩ ክእለት ቋንቋኦም
ንምፌታሽ ዜወሃብ ፇተና'ዩ፡፡
ብብሄራዊን ብሃገር ለኸን ዯረጃ ዜወሃቡ ፇተናታት ኣብዙ ክፌሊ ፇተና ዜፅመር/ዜምዯብ/
እንትኾን፣ እዙ ፇተና ኣብ ከይዱ ምምሃር ምስትምሃር ፅዕንቶ ኣለዎ እናተብሃለ ይዜረብ፡፡ እዙ
ዴማ ተምሃሮ መእንታን ፇተና ክሓልፈ እናተብሃለ መምህራን ቅዴም ክብል ኣብ ዜተውሃቡ
ሃገር ለኻ ፇተናታት የዴህቡ፡፡ ተምሃሮውን እንተኾኑ መፃሕፌቲ ኣብ ምንባብ ኣብ ወረቃቕቲ
ፇተና ጥራሕ ጣመተ ይገብሩ፡፡ እዙ ዴማ ዜተመዯቡ ስሩዕ እዋን ትምህርቲ ጊዛ ብምሽማይ፣
ተማሃሮ ክመሃሩ ዜግባእ ከይተምሃሩ ክተርፌ ይኽእል፡፡

መ. ጥንካረን ዴኽመትን መዕቀኒ ፇተና (Diagnostic Test)

 ጥንካረን ዴኽመትን መዕቀኒ ፇተና እንታይ ማለት ይመስለኩም?

እዙ ዒይነት ፇተና መምህራን ንተምሃሮኦም በቢእዋኑ ዜህቡዎ ፇተና'ዩ፡፡ እዙ ፇተና

ተምሃሮ ዜተምሃርዎ ትምህርቲ ቋንቋ ክንዯይ ዜኣክል ክምዜተኸታተሉ ንምፌታሽ ወይ
ንምፌላጥ ዜወሃበ ፇተና'ዩ፡፡ ናይዙ ፇተና ቀንዱ ዕላማ ተምሃሮ ብየንኣይ ክእለት ቋንቋ
ዴኩማት በየንኣይ ዴማ ጥንኩራት ምኳኖም ንምፌላጥን ዴኽመቶም ኣሪሞም ዜጠናኸርሉ
ባይታ ንምፌጣርን ይሕግዜ፡፡

138
እዙ ዒይነት ፇተና ከም መዕቀኒ ክእለት ፇተና ኣብ ከይዱ ምምሃር ምስትምሃር
ዜተዯረኸ'ዩ፡፡ ፌልልዮም ጥንካረን ዴኽመትን መዕቀኒ ፇተና ተምሃራይ ካብዜቐረበሉ ትምህርቲ
ክንዯይ ዜኣክል ከምዜተገን዗በ ብምርዲእ ጥንካረን ዴኽመትን ንምምሕያሽ ተባሂሉ ዜወሃብ
ፇተና'ዩ፡፡ ስለዙ እዙ ዒይነት ፇተና ኣብ ትሕቲ መዕቀኒ ክእለት ፇተና ክፅምር ይኽእል'ዩ፡፡
ጥንካረን ዴኽመትን መዕቀኒ ፇተና ነዝም ዜስዕቡ ተግባራት ይጥምት፡፡
ሀ. ውፅኢት ተምሃሮ ንምርኣይ፣ ዯረጃ ክፌሊ ንምውሳንን ነዙ ፀብፃብ ንምቕራብ
ይሕግዜ፣
ለ. ዴኽመት ተምሃሮ ንምምርማር ይሕግዜ፣
ሐ. ተግባር ምልዕዒልን ምንቕቓሕን ይህልዎ፡፡

 ብውልቀ ዜዕየ መልመዱ

ዜኸበርካ/ኪ ሰልጣኒ/ት መምህር ትኽክለኛ መልሲ ሃብ/ቢ፡፡ ዜከበዯ እንተሃልያ ዯግማይ ንባብ
ምክያዴ ኣማራፂ የቡሉን፡፡ ተረዲዱእና ድ? ግርም ሰናይ ዕዮ፡፡
1. ፇተና ቋንቋ እንታይ ማለት'ዩ?
2. ፇተና ሃናፂ ንኺኽውን እንታይ ክዕየ ይግበእ?
3. ዒይነታት ፇተና ቋንቋ ዗ርዜሮም /ርዮ/፡፡
4. ፇተና ቋንቋ ከመይን ንምንታይን ንፌትን?
5. ንረቋሒታ ፇተና ዗ትየሎም /ይ/
6. ኣፇታትና ክእለታትን ፌልጠታትን ቋንቋ ዜርዜር/ሪ ኣብራህርህ/ሂ፡፡

 መጥለሊ ነጥቢታት
እንታይነትን ዕላማን ፇተና ክገልፅ ይኽእል እየ፡፡
ዒይነታትን ትሕዜቶን ፇተና ቋንቋ ክዜርዜር ይኽእል እየ፡፡
ኣብ ፇተና ዜረኣዩ ኣዎንታዊን ኣሉታዊን ኣረኣእያታት ክፇሊ ይኽፌል እየ፡፡
ኣብ ቋንቋ እንታን ከመይን ከምንፌትን ክዜትይ ይኽእል እየ፡፡
ረብሓ፣ ቁፅፅር፣ ውፅኢታዊ ፇተና ቋንቋ ክነግር ይኽእል እየ፡፡
ተተግበረነት፣ ተኣማኒነትን ፅንዐነትን ፇተና ቋንቋ ከብርህ ይኽእል እየ፡፡

139
ክእለታት፣ ፌልጠታትን ቋንቋ ከመይ ከምንፌትን እሩይ ብቑፅሪ ከብራህርህ ይኽእል
እየ፡፡

ተወሰቲ ዜንበቡ መፃሕፌቲ

Harrison. A.(1983) Language Testing Hand Book.Longman Group.(P1-20.
Bachman,J.B.(1990) Fundamental Considarationsin Language Testing.
Oxford:Oxford University Press.(Chap I & II)

6. ውኩሳት መፃሕፌቲ
Alderson, J. et.al. (1995). Language Test construction and Evaluation, Cambridge: CUP.
Desalegn Charlchisa and Girma Lemma. (2009). Measurement and Evaluation
Harrison A. (1993). Language Testing Hand Book. Longman: Macmilan publishers Ltd.
Manual for Higher Education Institutions. The National Pedagogical Resource Center, AAU.

140